نظام دین

تفکر الهیاتی علامه طباطبائی منظومه ای منسجم است که توانسته میان اجزای به ظاهر پراکنده ارتباط معنادار برقرار کند. وی نقطه مرکزی این نظام را حقیقت توحید می داند؛ یعنی توحید در کنار دیگر حقایق الهیاتی نیست؛ بلکه نقطه کانونی فهم دین به شمار می رود. فهم این منظومه نیازمند آشنایی با قواعدی است که حقیقت خزائن (آیه 21 سوره حجر) یکی از مهم ترین آنهاست. علامه این مفهوم را با وجود جمعیِ حکمت متعالیه متناظر می داند و با استفاده از این مفهوم، نحوه پیدایش کثرات از وجود مطلق را توضیح می دهد. همچنین با مرتبط ساختن دیگر بخش های کلامی با خزائن، ارتباط نظام وار میان اجزای دین و خزائن و در نتیجه با حقیقت توحید را برقرار می کند. وی معنای خلقت، عالم طینت و میثاق، قضا و قدر، خلق و امر، علم فعلی و انفعالی، علیت و اعجاز، امر بین الامرین، تأویل قرآن و... را با محوریت مفهوم خزائن تحلیل کرده است. این مقاله درصدد معرفی نقش مفهوم خزائن در شبکه معنایی الهیات از منظر علامه است و با روش اسنادی تحلیلی سامان یافته است.

دین منظومه ای از آموزه های نظری و احکام عملی درهم تنیده و منسجم است. شناخت جزیره ای و غیرمنسجم از دین، گرچه خالی از فایده نیست، اما قطعاً نقایص زیادی دارد. «نظام عناصر دین» عنوان طرحی پژوهشی است که به روش توصیفی تحلیلی به دنبال پاسخ به این پرسش است که بین تعالیم دین چه رابطه ای برقرار است؟ بررسی نظام تعالیم دین با محوریت روابط علّی بین عناصر وحیانی، کشف نظام تعالیم دین را آسان تر و دقیق تر می کند. مراد از این عناصر، موضوعات مسائل دین است که در آیات و روایات به آنها تصریح شده است. نظام عناصر دین شامل خرده نظام های متعددی است. مطابق پژوهش های انجام شده، نظام اسماء و صفات الهی جامع ترین نظامی است که تمام عناصر دین ذیل آن قرار می گیرند. نظام های خلقت و ربوبیت ذیل نظام اسماء و صفات، نظام های خردتر بعدی را تشکیل می دهند. نظام های هدایت و عبودیت، ذیل نظام ربوبیت، جامع ترین نظام هایی اند که وظایف راهبردی هادیان و مردم را مشخص می کنند. این نظام ها با بررسی عناصر فرعی ذیل آنها توسعه می یابند و به نظام های خردتری می رسند.