پژوهشنامه علوم سیاسی

پژوهشنامه علوم سیاسی

پژوهشنامه علوم سیاسی سال شانزدهم بهار 1400 شماره 2 (پیاپی 62) (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

وبا و پزشکینه سازی: عوامل گذار به دولت مدرنِ مداخله جو در دوره قاجار(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: دولت پیشامدرن دولت مدرن وبا پزشکی سلسله قاجار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 535 تعداد دانلود : 562
از دوره ساسانیان تا اواسط دوره قاجار با چهره ای از دولت در ایران مواجه ایم که نه تنها در قبال مردم احساس مسئولیت ندارد، بلکه این اتباع هستند که باید تحت هر شرایطی از دولت تبعیت نمایند. هدف مقاله حاضر به عنوان پژوهشی در باب لحظه گسست از این نوع صورتبندی دولت، که می توان آن را دولت پیشا-مدرن تلقی کرد، و ظهور دولت مدرن در ایران است. مداخله جویی در حیات و ممات اتباع، چه در حوزه عمومی و چه در حوزه خصوصی، مولفه بارز این دولت است. این مقاله با اتکا به روش تبارشناسی فوکو درصدد است تا شکاف و گسست از تنواره سیاسی دولت پیشامدرن و زایش دولت مدرنِ مداخله جو را در ایران تفحص نماید. بر اساس یافته های این مقاله، سرآغاز پیدایش دولت مدرن، به دخل و تصرفاتی باز می گردد که دولت در اواسط دوره قاجار و در بازه زمانی شیوع و اوج گیری بیماری مهلک وبا اعمال نمود. ایجاد دانشگاه دارالفنون و اهمیت یافتن دو رشته پزشکی مدرن و جراحی، تاسیس نخستین بیمارستان مدرن در این دوره، تاسیس انستیتو پاستور و افزایش تعداد حمام ها از جمله کردارهای غیرگفتمانی بودند که با بسط آنها، دولت حیات و ممات اتباع خود را مورد مداخله قرار داد. در نتیجه پزشکینه کردن جامعه ایرانی و به تبع آن مداخله در شئون زندگی و سلامت بدن شهروندان، الگوی بود که موجبات ایجاد تحرّک در دولت و عوامل گذار این نهاد از وضعیت پیشا مدرن به مدرن را فراهم آورد.
۲.

مهم ترین مولفه ها و شاخص های فرهنگ سیاسی ایرانیان در عصر شبکه های اجتماعی از منظر نخبگان دانشگاهی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: فرهنگ سیاست فرهنگ سیاسی رسانه شبکه های اجتماعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 98 تعداد دانلود : 499
فرهنگ سیاسی به عنوان بخشی از فرهنگ عمومی که رابطه جامعه و قدرت را مدنظر دارد تاثیر بسزایی در توسعه سیاسی کشورها دارد. این مفهوم در پژوهش های مختلفی مورد توجه اندیشمندان و محققان ایرانی و غیرایرانی قرار گرفته و مولفه ها و شاخص هایی برای آن برشمرده اند. اما ظهور شبکه های اجتماعی که تعاملات اجتماعی را به عنوان بنای فرهنگ تحت تاثیر قرار داده را نمی توان بر فرهنگ سیاسی بی تاثیر دانست؛ با این فرض، تحقیق حاضر در پاسخ به این سوال که شکل گیری شبکه های اجتماعی با ظرفیت های تعاملی، مشارکتی و عمومی باعث پدیدارشدن یا برجسته شدن چه مولفه ها و شاخص هایی در فرهنگ سیاسی ایرانیان شده است؟ به روش دلفی از نظرات نخبگان دانشگاهی بهره گرفته است. یافته های تحقیق نشان می دهد هرچند برخی مولفه های تاریخی فرهنگ سیاسی ایران همچون مطلق گرایی فکری، بی اعتمادی، بیگانه ستیزی، رفتارهای فراقانونی، خودمداری، افراط گرایی و غالب بودن ارزش های دینی با ادبیات دیگری در فرهنگ سیاسی ایران از گذشته وجود داشته اما مولفه نقد نظام سیاسی با شاخص هایی چون انتقاد از افراد شاخص سیاسی در قدرت، انتشار کلیپ های فعالان سیاسی مخالف دولت و نقد سیاست های دولت به واسطه ظهور شبکه های اجتماعی مجازی در فرهنگ سیاسی ایرانیان برجستگی یافته است.
۳.

تحلیل مواضع و فرآیند بسیج منابع سازمان فداییان خلق (اکثریت) و حزب مشروطه ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: سازمان فدائیان خلق شاخه اکثریت حزب مشروطه ایران جمهوری اسلامی اپوزیسیون ضد انقلاب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 539 تعداد دانلود : 672
سوال اصلی این مقاله آن است که مواضع و فرآیند بسیج منابع حزب مشروطه ایران و سازمان فدائیان خلق اکثریت چه بوده است. چارچوب نظری مقاله پیش رو مبتنی بر نظریه بسیج سیاسی چارلز تیلی است که در آن براساس متغیرهای کنش جمعی، سازمان، منافع، بسیج منابع، فرصت/تهدید و سرکوب/تسهیل، فرآیند بسیج منابع این دو گروه را به صورت تطبیقی مورد بررسی قرار داده و تفاوت ها و شباهت های آن ها را ارائه خواهد داد. یافته های تحقیق با استفاده از روش کیفی از نوع تحلیل اسنادی و همینطور روش مقایسه ای، حاکی از آن است که مواضع و فرآیند بسیج سیاسی دو گروه دارای تفاوت های عمده ای است به نحوی که امکان هرگونه ائتلاف و همکاری نزدیک با توجه به اختلافات مبنایی بین آن ها منتفی است؛ لیکن هر دوی آن ها در موضع براندازی نظام جمهوری اسلامی و جایگزینی آن با نظام سیاسی مدنظر خود با یکدیگر هم نظر هستند. سوال اصلی این مقاله آن است که مواضع و فرآیند بسیج منابع حزب مشروطه ایران و سازمان فدائیان خلق اکثریت چه بوده است.
۴.

گفتمان نواصلاح طلبی و گفتمان امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران؛ زیست-جنبش های ریزوماتیکی (1392-1398)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: گفتمان نواصلاح طلبی اتصالات ریزوماتیک بلوکهای نیاز لاکلائو و موفه ژیل دلوز

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 823 تعداد دانلود : 12
از زمان شکل گیری گفتمان نو-اصلاح طلبی و عدم توانایی این گفتمان در بهبود وضعیت اقتصادی-اجتماعی و معیشتی اقشار مختلف جامعه بر خلاف دالها و فضای استعاری وعده داده شده آن،شرایطی شکل گرفته که در آن پیکره و بدنه جمعی جامعه همراه با رویدادهای ملتهب بیرونی،در شکل شورشی خود مدام به سطح آمده و فضای جامعه را ناامن ساخته است.از این جنبش ها که در طی سالهای 1398-1392 در پاسخ به شرایط نابسامان معیشتی شکل گرفته اند،به«زیست-جنبش»یا«جنبشهای تناسخی بدون سر»یاد می کنندکه با توجه به ویژگیهایی نظیر فاقد«مرکز و رهبری بودن»و سریع بازاحیا شدنشان،مواجهه و کنترل آنها را از منظر«گفتمان امنیت ملی»دشوار ساخته است.در این راستاسئوال اصلی این پژوهش به«رابطه عملکرد گفتمان منتخب با گفتمان امنیت ملی نظام ج.ا.ا.»باز می گردد.فرضیه اصلی پژوهش ارتباط مستقیم و معنادار بین«کژکارکرد ادراکی و کارکردی گفتمان منتخب بر کارکرد گفتمان امنیت ملی»اختصاص داده شده،جایی که کژکارکرد گفتمان منتخب منجر به پررنگ شدن فاز سخت افزاری گفتمان امنیت ملی می شود.تبیین این مهم،بر مبنای چارچوب نظری دلوزی مبتنی بر انگاره«بدن بدون اندام»و بر مبنای روش شناسی«گفتمانی»لاکلائو و موفه در تحلیل زیست جنبشهای ایرانی محقق شده است.نتایج تحقیق بیانگر این مطلب می باشند که این زیست جنبشها در سطح یک«نیروی واکنشی»و«بلوکهای نیاز» همبسته آن هستندکه تنها درپناه رخدادهای ملتهب بیرونی امکان بروز و ظهور پیدا کرده وفاقد توانش اتصالات ریزوماتیک در راستای اعمال تغییرات بنیادین و انقلابی بوده و در نتیجه،در حوزه گفتمان امنیت ملی تهدید جدی محسوب نمیشوند،بلکه تنها نیازمند راهکارهای نجات ومواجهه بلند مدت هستند که بر عهده گفتمان منتخب  بوده است.
۵.

سیاست گذاری ورزش در نظام تقنینی جمهوری اسلامی ایران (1359-1380)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ورزش سیاست گذاری مجلس شورای اسلامی عملکرد تقنینی تحلیل گفتمان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 426 تعداد دانلود : 682
هدف پژوهش، سیاست گذاری ورزش در نظام تقنینی ایران در دهه اول و دوم انقلاب اسلامی می باشد. روش پژوهش از نوع کیفی در سطح توصیفی – تحلیلی و داده ها با استفاده از منابع ثانویه کتابخانه ای- اسنادی گردآوری شده است. نتایج نشان داد در ادوار اول تا پنجم مجلس شورای اسلامی تعداد لوایح ورزشی تبدیل شده به قانون «6 مورد» بر تعداد طرح های ورزشی «2 مورد» برتری قابل ملاجضه ای داشته است. حیطه موضوعی قوانین ورزشی مرتبط به: اصلاح ساختار و اساسنامه سازمان های ورزشی، مشارکت ورزشی در سطح قهرمانی، همکاری فرهنگی - آموزشی- پژوهشی در سطح بین المللی، تامین منابع مالی و خصوصی سازی در ورزش است و بر اساس تقسیم بندی سیاست گذاری آلموند و همکاران(2008) تمرکز طرح ها و لوایح ورزشی ارائه شده به ترتیب مرتبط به حیطه های تنظیمی، توزیعی و نمادین است و حیطه استخراجی که در جهت کسب درآمد و استخراج منابع می باشد مواردی را در ارتباط با ورزش به خود اختصاص نداده است و در قسمت پایانی پژوهش، دو مورد از نطق نمایندگان دوره سوم و پنجم مجلس شورای اسلامی در ارتباط با لایحه تاسیس باشگاه های ورزشی توسط مردم با نظارت دولت و طرح اصلاح اهداف و ساختار تشکیلات سازمان تربیت بدنی از منظر تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف در سه سطح: توصیف، تفسیر و تبیین بررسی و از این رهگذر، پیوند میان متن و جامعه بازنمایی شد.
۶.

بحران کرونا؛ تغییر یا تداوم الگوهای حکمرانی در دولت جمهوری اسلامی ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: بحران تغییر تداوم ویروس کرونا دولت جمهوری اسلامی ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 966 تعداد دانلود : 877
استمرار حیات ویروس کرونا و امکان ناپذیری چشم اندازی برای پایان آن یک مسأله پزشکی را به امری اجتماعی بدل کرده است. «بحران بودگیِ کرونا» همانند رخدادهایی نظیر جنگ، انقلاب، یا بیماری های واگیردار می تواند به عنوان عامل محرک در تغییر سیاست ملی تلقی شود و بر سرنوشت کشورها اثر بگذارد. اکنون نحوه مواجهه دولت ها با بحران کرونا و گمانه-زنی ها در رابطه با تأثیر آن بر دولت ها محل تبادل نظرهای گسترده ای قرار گرفته است. اما آیا بحران کرونا به تغییر الگوهای حکمرانی دولت جمهوری اسلامی ایران منجر شده است؟ پاسخ گویی به این پرسش، با بهره گیری از نظریه آشوب جِرِد دایموند و به روش توصیف پُرمایه و با محوریت برخی داده های خبری، اطلاعات و آمار منتشرشده صورت پذیرفته است. مطابق با مولفه های دوازده گانه نظریه آشوب، تغییراتی در روش های حکمرانی دولت در ایران به واسطه هماهنگی و انطباق نسبی با «وضعیت اضطراری ویروسی»، در دستور کار قرار گرفته که با استفاده از توصیفِ دقیق شرایط تاریخی، اجتماعی و سیاسی می توان به طرح پرسش از تداوم یا تغییر الگوهای حکمرانی در ایران، متأثر از بحران کرونا پرداخت. به نظر می رسد ساخت دولت در جمهوری اسلامی به گونه ای صورت بنده شده است که بحران کرونا نمی تواند الگوهای حکمرانی آن را تغییر دهد و با وجود برخی تغییرات موردی متأثر از شرایط خاص کرونایی، الگوهای حکمرانی در جمهوری اسلامی ایران تداوم یافته است.
۷.

قدرت نرم، کانون اصلی روایت استراتژیک در قدرت دیپلماسی؛ بررسی سه روایت درباره ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: قدرت نرم توییتر سیاست خارجی رسانه های دیجیتال دیپلماسی روایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 430 تعداد دانلود : 535
گسترش روز افزون دسترسی به رسانه های دیجیتال، ظرفیت کشورها را در بهره گیری از قدرت نرم به عنوان رکنی در سیاست خارجی افزایش داده است. در عرصه رسانه های دیجیتال، توییتر مورد استقبال طیف وسیعی از سیاستمداران قرار گرفته است. روایت سازی تویتتری در برخی موارد ایران را کانون توجه قرار داده است؛ به گونه ای که اثربخشی آن در دیپلماسی قابل مشاهده است. لذا عکس العمل روایت ها در توییتر می تواند معیاری برای اثربخشی روایت های سیاسی و اثر آن بر قدرت نرم باشد. سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که روایت های سیاسی چه گونه در قدرت دیپلماسی اثر دارد و سهم توییتر در باز تاب این روایت ها چگونه بوده است؟ این مقاله براساس روش تحلیل محتوی کیفی سه روایت برگزیده هیلی نماینده امریکا در سازمان ملل ۲۰۱۷ ، ظریف ۲۰۱۹ و نتانیاهو 2018را با اتکا به نرم افزار مکس کودا 18کد گذاری کرده است. چارچوب نظری نوشتار حاضر روایت استراتژیک بر مبنای دیدگاههای میسکیمون و قدرت نرم جوزف نای است که مؤید قدرت ورزی در زیست بوم جدید رسانه و بکارگیری دیپلماسی عمومی دیجیتال برای رساندن روایت استراتژیک به افکار عمومی، قبولاندن درستی روایت به آنها و حتی واداشتن آنان به تبلیغ آن است. نتیجه این بررسی بیانگر آن است که روایتها برمبنای ساختارشکل گیری، محیط و نتایج آن در مخاطب ؛ در توییتر از دنباله روی کافی بجز روایت تیم ب و پاسخ ظریف به نیکی هیلی نداشته است. قدرت رسانه در کنار روایت بستر اقناع مخاطب را برای رسیدن به قدرت نرم فراهم ساخته است. کلید واژه ها: قدرت نرم، توییتر، رسانه های دیجیتال ، دیپلماسی روایی

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۷۰