پژوهشنامه علوم سیاسی

با نگاه واشکافی تبارشناختی به دو جمله نمادین زیر از جامعه طبیعی هابز مبنی بر "جنگ همه بر ضد همه" و "انسان گرگ انسان است"، چکیده پیام این مقاله در پاسخ بدین سوال شکل گرفته است: آیا جنبه های پنهان خشونت را می توان در وضع طبیعی هابز جستجو نمود؟ سرچشمه خشونت در وضع طبیعی هابز کجاست؟ انسان یا جامعه؟ (پرسش). نوشتار حاضر به منظور تحلیل گونه های خشونت در وضع طبیعی هابز از مبنای نظری اسلاوی ژیژک بهره می برد که بر خشونت سه وجهی (خشونت آشکار، خشونت پنهان و خشونت غیرقابل نمادین) که در مجموع شامل شش نوع است، تأکید می گذارد (مبنای نظری). با ابتناء بر نگاه ژیژک به نظر می رسد وضع طبیعی هابز بیش از هر چیز با خشونت کنشگرانه، کنش پذیرانه و نمادین توأم می باشد. آن چه به چنین خشونت هایی دامن می زند از یک سو ریشه در ذات شرور بشر دارد که سبب استمرار ترس در جامعه می گردد (وضعیت ترس دائم) و از سوی دیگر نیز فقدان اقتدار برتر است که بتواند علل خشونت را مهار نماید (یافته ها). مقاله حاضر از روش هرمنوتیک متن محور بهره می برد (روش).  

در این پژوهش در پاسخ به پرسش از نحوه شکل گیری اندیشه و رفتار تروریستی، نظریه «شناخت اجتماعی» به عنوان چارچوبی برای مطالعه نحوه شکل گیری و تبیین علی رفتار تروریست ها و بالاخص مهم ترین گروه تروریستی موجود یعنی داعش مطرح شده است. این نظریه بر مبنای تعامل فرد با محیط و با طرح موضوعاتی چون «خاستگاه شناختی»، «سبک های شناختی»، «الگوهای شناختی» و «ظرفیت شناختی» به  بررسی «زبان»، «خاستگاه زیستی – روانی»، «سازه های ذهنی» و «فرهنگ اجتماعی» پرداخته و ریشه های شکل گیری شناخت تروریست های داعش را توضیح می دهد. در این پژوهش که از سنخ پژوهش های اکتشافی است از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده است. ابتدا با جمع آوری اطلاعات از منابع کتابخانه ای، اسنادی و گزارش های علمی، چارچوبی فراهم می آید و سپس «مدل نظری» ارائه می شود. این مدل نظری با نگرشی جامع (شامل جوانب روانی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی)، در بررسی نحوه شکل گیری ذهنیت تروریستی و راهبردهای نفوذ شناختی می تواند کاربرد داشته باشد.

انتخابات تبلور مشارکت جمعی مردم در عرصه تصمیم گیری های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در یک حرکت مدنی مبتنی بر عقلانیت است و نتیجه آن برآیند خواست ها و ارزش های یک ملت را نشان می دهد که در پرتوی فرهنگ سیاسی آنان رخ نمایی می کند. از این رو، مطالعه و بررسی رفتار انتخاباتی شهروندان تهرانی با تأکید بر مطالعه موردی شورای شهر تهران در نقطه کانونی این مقاله قرار گرفت. با توجه به تغییر رفتار انتخاباتی مردم تهران در انتخابات اخیر، این پرسش دستمایه مقاله حاضر را رقم زد: آیا این چرخش در رفتار و نگرش محصول تغییر تدریجی و آگاهانه فرهنگ سیاسی شهروندان تهرانی در طول زمان است یا برآیندی از یک حرکت جمعی، دفعی، کوتاه مدت و ناخودآگاه این تغییر را شکل داده است. تجزیه و تحلیل بیوگرافی 79 عضو شورای شهر تهران در چهار دوره و مقایسه تطبیقی آن با 60 نماینده حوزه انتخابیه تهران در دو دوره مجلس شورای اسلامی (نهم و دهم) نشان داد که رفتار رأی دهی شهروندان تهرانی ناشی از یک تغییر تدریجی و آگاهانه در نگرش و فرهنگ سیاسی مردم تهران و بر اساس نظریه ها و دیدگاه های انتخاب عقلانی و دیدگاه شناختی است و انتظار می رود این روند در انتخابات پنجمین دوره شورای شهر تهران ادامه یافته، به برتری نسبی اصلاح طلبان بیانجامد.

توسعه اقتصادی نابرابر در کشور موجب تعارض شدید استان ها در خواسته های سیاسی و انتظارات از نتایج انتخابات می گردد. در انتخابات مجلس دهم، برای اولین بار، لیست های جداگانه اصلاح طلبان و اصولگرایان، به طور مشخص، در اقصی نقاط کشور رو در روی هم قرار گرفت و نتایج آنداده های مناسبی را برای پژوهش های مختلف اجتماعی و سیاسی فراهم کرد. در این پژوهش، رابطه بین میزان توسعه یافتگی اقتصادی استان ها با تعداد نمایندگان اصول گرا و اصلاح طلب مورد بررسی قرار گرفته است.مطابق با نظریه سلسه مراتب نیازهای مازلو،انگیزه انسان ها برای رفع نیازهای خود به صورت سلسله مراتبی از نیازهای زیستی شروع و به نیازهای اجتماعی و فرهنگیمی رسد.بنابراین فرض اساسی این تحقیق آن بود که چون اصول گرایان اغلب با تأکید بر مضامینی نظیر معیشت، افزایش یارانه، توسعه مسکن مهر، پرداخت سهام عدالت و ... سطح اول نیازهای مازلو را هدف قرار می دهند، برنده انتخابات در استان های کمتر توسعه یافته هستند و اصلاح طلبان از آنجا که با طرح شعارهایی نظیر گسترش آزادی های فردی، حمایت از مطبوعات آزاد، توجه به علم و هنر، قانون گرایی، نظم و انضباط اجتماعی، تعامل سازنده با جهان و شکوفایی استعدادهای مختلف، عمدتاً سطوح بالاتری از سلسه مراتب نیازها را مطرح می کنند، برنده انتخابات در استان های توسعه یافته تر هستند. روش این تحقیق اسنادی و اجرای تجزیه و تحلیل های آماری نظیر تحلیل واریانس یکطرفه و آزمون تعقیبی LSD بر روی داده های موجود بوده است.نتایج این تحقیق نشان داد که هر چه میزان توسعه یافتگی اقتصادی استان ها بالاتربوده، گرایش مردم به اصلاح طلبان بیشتر بوده است و بالعکس هر چه میزان توسعه یافتگی اقتصادی استان ها کمتر بوده، تعداد کاندیداهای اصول گرای بیشتری وارد مجلس شده اند.

    اختلاف در آراء فقیهان در باب «ولایت فقیه و حدود آن» از عمده ترین مناقشات فقهی در سده ی اخیر بوده است. در این میان به نظر می رسد رویکردها و نظریات تفسیری کلاسیک در غرب ظرفیت بدیعی برای توضیح و تبیین علل شکل گیری این اختلافات از نظرگاهی نو به این آراء دارند. این نوشتار در پی آن است که اختلاف آراءِ مرحوم نائینی و امام خمینی(ره) در مقوله ی ولایت فقیه را با بهره گیری از دستاوردهای نظریه ی «تفسیر بازشناسانه» اِریک هِرش، متفکر متأخّر هرمنوتیک کلاسیک، به کنکاش بگذارد. پژوهش حاضر با عیان سازی مفروضات دو فقیه و بررسی دلالت روایات مشهور وارده در ولایت فقیه از نگاه آنان به روش تحلیل محتوای کیفی متون ایشان، در نهایت علت اصلی اختلاف آراء را تفاوت در تلقّی آن دو از «ژانر درونی» روایات محلّ رجوع و تفاوت در «افق معنایی» موردانتظار دو مفسر از متن روایات، به عنوان دو مفهوم کلیدی در نظریه هرِش، قلمداد می کند. 

مارکس در زمره ی فیلسوفانی است که تاثیر عمیق و گسترده ای در ساحت نظر و عمل بر فلسفه و جریان های سیاسی و اجتماعی قرن بیستم داشته است. اندیشمندان در نحله های گوناگون از جمله پوپر و دریدا به ایجاب و سلب او را مورد ملاحظه قرار دادند. بررسی هم زمان مواجهه آن ها با مارکس از جهات گوناگون دارای اهمیت است. پوپر به وجهی سلبی در جهت تحقق کاپیتالیسم به نقد همه جانبه ی مارکس می پردازد. اما دریدا مطابق با رویکرد ساختارزدایی برخی از مفاهیم مارکس را به نقد می گیرد و برخی دیگر را بازآفرینی می کند. رویکرد دریدا زمینه ی عبور از دوگانه سوسیالیسم و کاپیتالیسم حاکم بر تمامی ارکان اندیشه های قرن بیستم را فراهم می کند. این مقاله سه مورد را به طور خاص تبیین می کند:1- مواجهه ایجابی و سلبی پوپر با مارکس. 2- مواجهه ایجابی و سلبی دریدا با مارکس. 3- شباهت ها و تفاوت های مواجهه پوپر و دریدا با مارکس.

جامعه شناسی معرفت که با شلر و مانهایم در اوایل قرن بیستم مطرح شد، ریشه در تحولات علوم اجتماعی قرن نوزدهم و شکل گیری جریان های مخالف کارکردگرایی و رفتارگرایی داشت. در حوزه ی فلسفه نیز هوسرل در میانه ی جریان اثبات گرایی رئالیستی و ایده آلیسم، با این بحث که معنای پدیدار از هستی جدا نیست، پدیدارشناسی را به مثابه بدیلی برای هستی شناسی و معرفت شناسی مطرح کرد و راه سومی برای شناخت جهان باز کرد. راهی که با گذر از دوگانگی ذهن و عین به منشاء شناخت و شکل گیری دانش در زیست جهان رسید و سنت فلسفی را پایه گذاری کرد که جامعه شناسی معرفت در سطح جامعه شناسانه می تواند به بهترین وجه آن را نمایندگی کند. اما از آن جا که این بخش از کار هوسرل چنانکه باید و شاید مورد توجه قرار نگرفته است و بسیاری پدیدارشناسی را تقدم سوژه بر ابژه در شناخت جهان می دانند آن را در مسیری کاملا متفاوت از جامعه شناسی معرفت پیدا می کنند. حال آنکه آثار مانهایم از حضور این جریان فکری و تداوم آن حکایت می کند. این مقاله با تفسیر و مقایسه ی آثار هوسرل و مانهایم، در تلاش است تا پیوندهای میان پدیدارشناسی و جامعه شناسی معرفت را بررسی کند. رویکرد هوسرل نسبت به مساله ی ذات و فرارفتن از دوگانگی سوژه و ابژه با مفهوم التفات و همچنین طرح مفهوم زیست جهان و بیناسوژگی و در نهایت تعریف واقعیت به مثابه امری اجتماعی و اعتباری سه محوری است که این مقاله حول آن شکل می گیرد. اهمیت این مقاله در شناسایی این پیوندها و بررسی این صورت ها در حوزه ی مطالعات بینارشته ای و در شکستن مرزهای سنتی دانش و توجه به فلسفه در حوزه های انضمامی تر و برقراری پیوند میان این حوزه ها تعریف می شود.