پژوهشنامه علوم سیاسی

مشارکت، هم یکی از مولفه های مهم فرهنگ سیاسی است و هم از شاخص های اصلی حکمرانی خوب محسوب می شود. تحقق حکمرانی خوب به عنوان یکی از مدل های توسعه، بدون مشارکت ممکن نیست، از این رو برای بررسی چرائی عدم تحقق حکمرانی خوب، باید موانع پیش روی شاخص های آن مورد بررسی قرار گیرد. مشارکت در ایران با موانع متعددی روبروست که بخشی از آن را باید در فرهنگ سیاسی جستجو نمود. هدف این مقاله بررسی موانع مشارکت در چالش میان فرهنگ سیاسی و حکمرانی خوب از دید کارگزاران حکومتی در جمهوری اسلامی ایران است. سوال اصلی این مقاله این است که از دید مدیران ارشد دولتی مشارکت با چه موانعی در فرهنگ سیاسی روبروست و برای ارتقاء مشارکت در چارچوب حکمرانی خوب چه راهکارهائی را باید مورد توجه قرار داد؟ فرضیه مقاله این است که از دید مدیران ارشد، مهم ترین موانع مشارکت در فرهنگ سیاسی ایران و ارتباط آن با حکمرانی خوب عبارتند از فردگرایی منفی، استبداد زدگی، ضعف جامعه مدنی، مشکلات ساختاری، دولت شبه رانتی و تمرکزگرائی که کوچک کردن دولت، تقویت منافع و نمادهای ملی، بسط جامعه مدنی و حاکمیت اراده عمومی می تواند به ارتقاء آن در چارچوب حکمرانی خوب کمک کند. برای همین منظور سعی می گردد در این تحقیق با روش کیفی و با ابزار مصاحبه، ارتباط میان حکمرانی خوب از یک سو و فرهنگ سیاسی از سوی دیگر با تمرکز بر شاخص مشارکت با استفاده از نظرات کارگزاران و سیاستگذاران دولتی، بررسی و راهکارهای عملی برای ارتقاء آن پیشنهاد گردد.

در عصر پس از جنگ سرد و به دنبال پایان یافتن منازعات ایدئولوژیک، توانمندی ها به گونه ای توزیع شده اند که جایگاه به شدت متمایزی را برای آمریکا به عنوان قدرت هژمون رقم زده اند؛ جایگاهی که بر اساس نظریه «هژمونی» گرامشی، تنها قدرت مادی و سخت برای شکل گیری آن کافی نمی باشد. هژمونی در نظام بین الملل به توانمندی و ابتکار دولتی قدرتمند در شیوه مدیریت جهانی و برتری بدون منازعه آن اطلاق می شود که از منابع اقتصادی، نظامی، ایدئولوژیک و سیاسی لازم بهره برداری می کند. این توانمندی در دو قالب منابع سخت افزاری و نرم افزاری قرار می گیرند. در این مقاله سعی بر آن است رابطه حقوق بشر به عنوان یکی از منابع نرم افزاری و دکترین مسئولیت حمایت که در حمایت از این حقوق مورد توجه کشورها و جامعه بین المللی قرار گرفته با ایجاد و تقویت هژمونی مورد بررسی قرار گیرد و این که دکترین مسئولیت حمایت پس از تضعیف هژمونی ایالات متحده حاصل یکجانبه گرایی جورج دبلیو بوش، چه نقشی در تقویت و بازسازی هژمونی این کشور در سطح بین المللی داشته است. برای دریافت این رابطه، می توان به رفتار امریکا در جریان تحولات عربی 2011 میلادی به ویژه در چارچوب بحران لیبی توجه نمود. بنابراین ابتدا موضوع هژمونی و عناصر آن بر پایه نظریه هژمونی گرامشین، ایده مسئولیت حمایت و سپس نمونه هایی از برخورد امریکا با موارد نقض فاحش حقوق بشر و بهره گیری از دکترین مسئولیت حمایت مورد بحث قرار گیرد.

مناقشه منطقه ایِ ایران و ترکیه در عراق و سوریه، به واقعیت های تاریخی حاکم بر روابط دو کشور برمی گردد و قرائت های دوگانه ساده انگارانه در بیشتر موارد قادر به توضیح مسیر رقابت و تعارض دو کشور نیستند؛ چرا که موضوع به الگوهای درازمدتی برمی گردد که در یک روند تاریخی، تغییراتی را در جابجایی توازن منطقه ایِ قدرت به همراه داشته است. با وقوع خیزش های عربی، این مناقشه با در نظر گرفتنِ مابه ازایِ تاریخی آن، دوباره تحت تأثیر ملاحظات هویتی و امنیتی در عراق و سوریه قرار گرفته است که در پرتو آن، مسائل ارزشی ایدئولوژیک با مسائل ژئوپلتیک و توازن قدرت و نقش های منطقه ای در هم گره خورده اند. لذا با عنایت به این فرض که بحران سوریه و دگرگونی های عراق به رقابت تاریخی میان ترکیه و ایران به عنوان دو دولت ملی قدرتمند خاورمیانه دامن زده است و رویکرد هر دو کشور بر اساس فعال سازی الگوهای معطوف به موازنه قدرت، تثبیت حوزه نفوذ و انگاره دفع تهدید از هر طرف پیگیری می شود؛ مقاله حاضر بر آن است تا با تشریح و تبیین چالش های دو کشور از منظر هویتی و امنیتی، به روشی تاریخی - تطبیقی و با عنایت به نظریه «رئالستکراتیویسم»، عوامل و دلایل نگرانی میان دو کشور و افق آن را در پرتو دو متغیر اثرگذار سوریه و عراق مورد واکاوی و تجزیه تحلیل قرار دهد.

این مقاله در دو سطح تحلیل سازماندهی شده است: ساختار قدرت سیاسی و اقتصادی در نظام بین الملل جدید و سپس پی آمدهای این ساختار بر تحولات زئوپلتیکی خاورمیانه. فرضیه مقاله مطرح می کند که: خروجی های ژئوپلیتیک خاورمیانه عمدتاً تحت تأثیر اختلافات، رقابت ها و تفاوت های کشورهای قدرتمند خاورمیانه است ولی در عین حال رقابت های جهانی و اروپایی آمریکا و روسیه، قطب های موجود خاورمیانه ای را تقویت می کنند، بیشتر در پی مدیریت اختلافات هستند تا حل آنها، از ساختار دو قطبی برای فروش اسلحه و تعادل اقتصادی بهره برداری می کنند و به عنوان اهرم در تشدید یا کاهش اختلافات فیمابین، استفاده می کنند. مقاله چارچوب نظری رابرت کی گن (Robert Kagan) را اتخاذ می کند که بر اساس افزایش اهمیت جایگاه و نفوذ سیاسی در کنار تعاملات اقتصادی در نظام بین الملل بحث می کند. مقاله از وضعیت جاری اقتصاد آمریکا، اهداف نوین روسیه، میراث عملکرد سیاست خارجی اوباما و سیستم انگیزشی اسراییل در قالب بندی ژئوپلیتیک جدید خاورمیانه بهره برداری می کند. در نتیجه گیری، مقاله به ظهور یک سیستم دو قطبی در خاورمیانه اشاره کرده که با ائتلاف های منطقه ای و بین المللی خود در پی تقابل و تضعیف یکدیگر هستند. تداوم این سیستم دو قطبی تابع امکانات مالی بازیگران منطقه ای از یک طرف و نتایج مذاکرات آمریکا و روسیه پیرامون اختلافات دو جانبه و اروپایی یکدیگر خواهد بود.

از میانه قرن بیستم با ظهور رفتارگرائی و متعاقبا مناظره دوم در مطالعات روابط بین الملل شاهد گسترش کاربرد روش های کمّی در این رشته بودیم. با وجود انتقادات متعدد به این رویکرد، صاحبنظران مختلف به تلاش های دشوار و خستگی ناپذیر خود در مراکز آکادمیک معتبر دنیا ادامه داده اند به نحوی که امروز ادبیات غنی ای در این زمینه داریم. واقعیت این است که کاربرد ریاضیات و روش های ریاضی ریشه در تاریخ علم و فلسفه دارد اگر چه نگاه به ریاضی در گذشته و حال تفاوت هائی را پشت سر گذاشته است. در این پژوهش در صددیم با مرور و بررسی این سابقه ارزشمند از بکارگیری روش های کمّی در مطالعات سیاسی و بین المللی به مبانی فلسفی این رویکرد بپردازیم و آراء سه اندیشمند صاحب نام علوم اجتماعی: دکارت، کنت و کانت را بدین منظور تبیین خواهیم نمود. علی رغم نقدهای موجود در مورد استفاده از این روش شناسی و معرفت شناسی، شاهد ریشه های استواری در علم الاجتماع هستیم که مستلزم توجه بیشتر سیاست پژوهان کشورمان نیز می باشد.

کنفرانس صلح ورسای که پس از پایان جنگ جهانی اول توسط دول پیروز شکل گرفت درصدد بود تا دنیای پس از جنگ را به گونه ای بسازد که منادی صلح جهانی باشد. ایده های آرمان گرایانه ای که خصوصا از حمایت ویلسون رئیس جمهور آمریکا برخوردار بودند افکار عمومی جهان را به خود جذب نمود و شرایط مساعدی را در تصورات کشورهایی که طعم ناخوشایند جنگ را چشیده بودند ایجاد کرد. یکی از این کشورها که علیرغم بی طرفی در جنگ متحمل خسارات فراوانی شده بود ایران بود که اینک قصد داشت تا از این فرصت استثنایی برای احقاق حق و استقلال واقعی اش نهایت استفاده را ببرد. از این رو نمایندگانی را به پاریس فرستاد. اما در رسیدن به مطامع خود ناکام ماند. این پژوهش به بررسی علل ناکامی نمایندگان ایرانی برای حضور در کنفرانس صلح ورسای پرداخته و با تحلیل عوامل تحمیل شده به نمایندگان ایران، این عوامل را به چهار دسته تقسیم بندی کرده و در نهایت پارادوکس میان ایده های ایده آلیستی و رئالیستی موجود در روابط بین الملل در برهه مورد نظر را عامل تسریع کننده این شکست می داند.

دولت های پس از انقلاب با وجود شعارها وبرنامه های پر سروصدا در زمینه کاهش اتکا به نفت،عملا توفیق قابل ملاحظه ای در این زمینه پیدا نکرده اند. مقاله حاضر با بهره گیری ازرویکرد نهادگرایی تاریخی و قرائت های تجدیدنظرطلب در نظریه دولت رانتیر نشان می دهد که ریشه وابستگی دولت به درآمدهای نفت، در سال های نخست پس ازپیروزی انقلاب، به واسطه تصمیم های نخبگان انقلابی برای مقابله با چالش ها ومقتضیات پیش رو شکل گرفت( و البته در این زمان امکان پیگیری الگوهایی متفاوت نسبت به قبل از انقلاب درحوزه بسیج منابع توسط دولت وجود داشت) .این امر سبب شد اتکا به درآمدهای نفت به جزئی نهادین در کارویژه بسیج منابع مالی توسط دولت پس از انقلاب تبدیل گردد. در نتیجه در هر نوع تفکر درباره کاهش وابستگی دولت به درآمدهای نفت،باید به این نیروهای نهادین و پایداری اشان در خلال شرایط متفاوت سیاسی واقتصادی در هر مقطع توجه لازم مبذول گردد. روش تحقیق مقاله حاضر توصیفی-تحلیلی است.