پژوهشنامه علوم سیاسی

پژوهشنامه علوم سیاسی

پژوهشنامه علوم سیاسی سال دوازدهم پاییز 1396 شماره 4 (پیاپی 48) (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

برجام به مثابه توافق بین المللی: کاوشی در ماهیت و ضمانت اجرا(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: برجام حقوق بین الملل ایران سیاست خارجی قانون اساسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 632 تعداد دانلود : 471
هدف اصلی این مقاله آن است تا با واکاوی دو دیدگاه مسلط سیاسی یا حقوقی در باب ماهیت برجام و ترکیب آن با عوامل تاثیرگذار در سطح منطقه ای و بین المللی دلایل چالش برانگیز بودن این توافق را نشان دهد. دو خوانش متباین در مورد ماهیت و تضمینهای توافق هسته ای وجود دارد: دیدگاه نخست معتقد است که تضمین های برجام باید بر اساس منابع حقوق  بین الملل تعهدآور باشد و از این رو طرفین توافق رفتارهای یکدیگر را در فضای پسابرجامی در ذیل یک معاهده حقوقی دنبال می کنند. دیدگاه دوم با اتخاذ دیدگاهی متفاوت و با توجه به متن توافق هسته ای و قطعنامه 2231 اعتقاد دارند که توافق هسته ای و تضمین های آن در ذیل توافقات سیاسی قرار دارد و این خود از نکات مثبت توافق محسوب می شود. این مقاله با اتکا به روش توصیفی-تبیینی و  با هدف واکاوی این تفاسیر و اعتقاد به این نکته که چالش های پیش روی اجرای برجام ناشی از عدم اتقان حول ماهیت این توافق است به دنبال ارائه پاسخ به این سوال است که توافق هسته ای (برجام) به لحاظ ماهوی دارای زمینه و فضایی سیاسی است یا حقوقی و تضمین های ناشی از آن در ذیل کدامیک قرار دارد؟  از اینرو، با اتخاذ رویکردی سه سطحی و با روشی توصیفی-تبیینی و مفروض گرفتن تفاوت معرفتی بین دو حوزه مطالعات حقوقی و سیاسی، در قالب فرضیه معتقد است که توافق هسته ای یا برجام دارای ماهیتی سیاسی است نه حقوقی.
۲.

ارزیابی تأثیر کنش های دیاسپوریک بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران؛ مطالعه ی موردی دیاسپورای ایرانی مقیم ایالات متحده(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: دیاسپورا سیاست خارجی ایرانیان مهاجر نفوذناپذیری توانمندی ایدئولوژیک

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 476 تعداد دانلود : 783
جوامع مختلف دیاسپورا در سطح بین المللی به شیوه های مختلفی همچون فعال و غیرفعال، سازنده و مخرب بر مسایل وطن شان، کشورهای میزیان و جهان تأثیرگذار هستند. تأثیرات جوامع دیاسپوریک بر سیاست خارجی کشورها، دو دسته تأثیرات بر سیاست خارجی کشور میزبان یا سرزمین مادری را در بر می گیرد. هدف مقاله حاضر، امکان سنجی نفوذ جوامع دیاسپورای ایرانی بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، با تأکید بر جامعه دیاسپورای ایرانی مقیم ایالات متحده است. برای این منظور از مدل مفهومی شاین و بارث (2003) استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که توزیع قدرت به گونه ای نامتوازن به نفع سرزمین مادری و به ضرر جامعه دیاسپورای ایرانی پیش رفته است که این امر باعث گردیده دیاسپورای ایرانی نفوذ بسیار کمی بر سیاست خارجی وطن داشته باشد. چراکه از میان متغیرهای پنج گانه ی مؤثر بر این توازان، تنها «ضعف نسبی اقتصادی ایران» تا حدودی راه را برای اثرگذاری کنش های دیاسپوریک بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران هموراه نموده است. در حالی که چهار متغیر «توانمندی ایدئولوژیک ایران»، «نفوذناپذیری جمهوری اسلامی ایران»، «عدم یکپارچگی دیاسپورای ایرانی در خصوص جهت گیری سیاست خارجی ایران» و «نگاه نگران جمهوری اسلامی ایران به دیاسپورای ایرانی» مانع اثرپذیری سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران از کنش های جوامع دیاسپورای ایرانی بوده است.
۳.

دموکراسی و مخارج نظامی: شواهدی از کشورهای درحال توسعه صادر کننده نفت(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مخارج نظامی درآمدهای نفتی دموکراسی روش گشتاورهای تعمیم یافته (GMM)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 360 تعداد دانلود : 124
پژوهش حاضر به بررسی تأثیر کیفیت دموکراسی بر نحوه اختصاص درآمدهای نفتی به مخارج نظامی در کشورهای درحال توسعه صادر کننده نفت می پردازد. بدین منظور از روش گشتاورهای تعمیم یافته (GMM) برای تخمین مدل طی دوره زمانی 1980-2012 برای 40 کشور در حال توسعه صادرکننده نفت استفاده شده است. جهت بالابردن دقت واطمینان نتایج، تخمین های مجزا با به کارگیری سه شاخص مختلف برای کیفیت دموکراسی( شاخص دموکراسی Polity، شاخص حقوق سیاسی و شاخص ترکیبی حقوق سیاسی-آزادی مدنی) انجام شده اند. یافته های تحقیق نشان می دهند که هر چند درآمدهای نفتی به طور مستقیم دارای تأثیر مثبت و معنادار بر روی مخارج نظامی کشورهای مورد مطالعه می باشند ولی اثر غیرمستقیم تعاملی آنها با کیفیت دموکراسی بر روی مخارج نظامی منفی بوده و به لحاظ آماری معنادار است. این نتایج نشان می دهند که با وجود تمایل به اختصاص بیشتر درآمدهای نفتی به مخارج نظامی در هنگام افزایش این درآمدها در کشورهای در حال توسعه صادرکننده نفت، ایجاد بسترهای مناسب و بهبود کیفیت دموکراسی می تواند میزان اختصاص این درآمدها به بخش نظامی را کنترل نموده و کاهش دهد. بدین ترتیب با توجه به امکان جایگزینی مخارج نظامی با مخارج اجتماعی نظیر(آموزش و بهداشت و غیره) می توان زمینه ارتقا و بهبود رفاه اجتماعی را فراهم نمود.
۴.

مفهوم «جامعه بین المللی» از نگاه مکتب انگلیسی: تحلیلی انتقادی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: جامعه بین المللی مکتب انگلیسی نظام بین المللی ارزیابی انتقادی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 820 تعداد دانلود : 205
از زمانِ آغاز نظریه پردازی درباره روابط بین الملل به مثابه یک رشته دانشگاهی، مهمترین بحث هستی شناختی در نظریه روابط بین الملل همانا نحوه استدلال پردازی دانش پژوهان درزمینه عرصه دانش پژوهیِ آن بوده است، عرصه ای که  در مکتب انگلیسی  از آن تحت عنوان «جامعه بین المللی» یاد شده است. در این چارچوب، با توجه به اهمیت این مفهوم و ابهامات رایج درباره آن، مقاله حاضر در ابتدا می کوشد جایگاه این مفهوم را در نظریه مکتب انگلیسی بازشناسد. سپس، نقدها بر آن مفهوم را می کاود؛ در وهله سوم، نسبت آن را با مفهوم نظام بین المللی توضیح  می دهد. در پایان نیز برپایه نقدها در یک ارزیابی، استدلال می شود که جامعه بین المللی به شدت اروپامحور است و اروپازدایی از آن را ضروری می داند، که دو محور پژوهشیِ فراروی دانش پژو.هان روابط بین الملل خواهد گشود: نخست، تبارشناسی تاریخی که تامل انتقادی غیاروپایی محور درباره نحوه گسترش جامعه بین المللی را ایجاب می کند؛ و دوم که نیازمند نوعی آینده پژوهیِ نظری، با امکان تحول جامعه بین المللی کنونی سروکار دارد.. این دو محور چه بسا می تواند به بازسازی مفهوم جامعه بین المللی بیانجامد
۵.

بررسی اثر دموکراسی بر رشد اقتصادی در کشورهای درحال توسعه(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: آزادی مدنی دموکراسی رشد اقتصادی حقوق سیاسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 403 تعداد دانلود : 625
 به طورکلی درباره ی اثرات مثبت یا منفی دموکراسی بر رشد اقتصادی، بین اقتصاددانان اتفاق نظر وجود ندارد. هدف این پژوهش بررسی اثر دموکراسی بر رشد اقتصادی در 99 کشور درحال توسعه، در دوره ی 2013-1980 با استفاده از روش پانل دیتا است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که در کشورهای با درآمد بالاتر از متوسط اثر متغیرهای اتو کراسی، شاخص خانه آزادی، آزادی مدنی و حقوق سیاسی بر رشد اقتصادی منفی و معنی دار هستند. در کشورهای با درآمد پایین تر از متوسط اثر اتوکراسی مثبت و معنی دار و دیگر پراکسی های دموکراسی اثر معنی داری بر رشد اقتصادی ندارند. همچنین در کشورهای با درآمد بالا اثر متغیرهای مخارج مصرفی، آموزش و جمعیت، منفی و معنی دار و اثر طول رژیم و تورم بر رشد اقتصادی، مثبت و معنی دار است و در کشورهای با درآمد پایین مخارج مصرفی، سرمایه ثابت ناخالص، تورم و طول رژیم اثر مثبت و معنی دار، جمعیت اثر منفی و معنی داری بر رشد دارند.
۶.

تعارض سیاست های رشد و بازتوزیع در اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: دولت رفاه دولت رانتیر اقتصاد کلان توده گرا بیماری هلندی رویکرد سیستمی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 323 تعداد دانلود : 709
در این مقاله الگویی جدید برای اقتصاد سیاسی ایران ارایه می شود.به دلیل وجود نهادهای مدرن و سنتی در ایران ،رابطه اقتصاد و سیاست در ایران بویژه بعد از انقلاب ،به حدی از پیچیدگی رسیده است که صرفا با الگوهای تک علیتی مثل الگوی دولت رانتیر یا استبداد نفتی، قابل تبیین نیست.در ایران به دلیل وجود منابع نفت و گاز و درآمد حاصل از آنها،با ساختار اقتصادی خاصی مواجه هستیم که به ان بیماری هلندی گفته می شود. اما نکته مهمتر، نتایج سیاسی وجود چنین رانتی در ساختار مالی دولت است که آن را به یک دولت رانتیر نزدیک می کند. ولی نکته جالب اینجا است که دولت در ایران یک دولت رانتیر خالص نیست.مجموعه این شرایط و ویژگیها باعث می شود دولت در مواجهه با یک بحران اقتصادی، نتواند عقلانیت لازم را از خود نشان دهد و بین الزامات مختلف تولید(عقلانیت اقتصادی) و توزیع(مشروعیت سیاسی) که بعضا در تعارض با یکدیگراند،آشتی برقرار کند.لذا اغلب شاهد این هستیم که بعد از یک دوره از سیاستهای محتاتانه و محافظه کارانه در حوزه اقتصاد،دولتها در دام سیاستهای اقتصاد کلان از نوع توده گرایانه گرفتار می شوند.در چنین شرایطی توصیه های معمول علم اقتصاد از جمله قاعده گذاری های پولی و مالی از حل این مسئله قاصر است؛ لذا بحرانهای اقتصادی راه حل عملی نمی یابند بلکه انباشته و تعمیق می شوند. تبیین این مسئله در چارچوب یک رویکرد سیستمی که ما انرا الگوی بحران می نامیم قابل بیان است.
۷.

تحلیل اثر نظام انتخاباتی در عملکرد وجهت گیری نمایندگان مجلس شورای اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مجلس شورای اسلامی انواع نظام های انتخاباتی نظام انتخاباتی کنونی کارآمدی مجلس مسائل ملی مسائل محلی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 96 تعداد دانلود : 416
در سال های اخیر خصوصا از مجلس پنجم شورای اسلامی به بعد بحث تغییر سیستم انتخابات بویژه انتخابات مجلس و تغییر نظام فعلی انتخابات به نظام استانی برای کارآمدتر نمودن قوه مقننه مطرح است. به خاطر اهمیت موضوع و تأثیری که قوانین و نظام های انتخاباتی متفاوت در پایداری نظام سیاسی و همین طور بر جهت گیری نمایندگان دارند، این پژوهش به دنبال بررسی آثار و پیامد های قوانین و شیوه های مختلف انتخابات از جمله نظام کنونی و نشان دادن  میزان  توجه بیشتر نمایندگان به مسائل منطقه ای و محلی به جای توجه به مسایل کلان و ملی ست؛ در این پژوهش با استفاده از روش تحلیل گفتمان انتقادی و احصاء گزاره های اصلی و دال های مرکزی  مذاکرات نمایندگان ادوار؛ این موضوع وانمایی خواهد شد.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۷۰