پژوهشنامه علوم سیاسی

پژوهشنامه علوم سیاسی

پژوهشنامه علوم سیاسی سال نهم زمستان 1392 شماره 1 (پیاپی 33) (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

پیامدهای انقلاب از دیدگاه کارل پوپر(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: پیامدهای انقلاب مهندسی اجتماعی تمامیت گرا مهندسی اجتماعی تدریجی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۵۲۰ تعداد دانلود : ۱۰۲۸
بسیاری قرن بیستم را قرن انقلابها می دانند. از این رو تلاشهای نظری و تجربی گسترده ای در باب شناخت چرایی پیدایی انقلابها صورت گرفته است. اما با وجود اهمیت فراوان پیامدهای ناشی از انقلابها، ادبیات مربوط به بحث پیامدهای انقلاب کم و در مراحل ابتدایی است و نیاز به کوششهای نظری و تجربی گسترده ای دارد. مقاله حاضر در پی تلاشی نظری برای صورت بندی پیامدهای انقلاب از دیدگاه پوپر است. به نظر برخی اندیشمندان پوپر یکی از متفکران تاثیرگذار قرن بیستم بوده است. نظریه او در باب مهندسی اجتماعی گام به گام یا همان اصلاحات در تقابل با مهندسی اجتماعی تمامیت گرا و انقلابی طرح شده است. اما در آثارش نظریات او درباب پیامدهای انقلاب به وضوح مشخص نشده است. در این جستار کوشش می شود ابتدا نظریات گوناگون در باب پیامدهای سیاسی طرح شود و سپس نظریه پوپر صورت بندی گردد. پوپر از جمله فیلسوفانی بود که با هر گونه دگرگونی بنیادی و سریع اجتماعی مخالفت می کرد. از نظر او هیچ اندیشة انقلابی نمی تواند جامعه را به خیر و سعادت عمومی رهنمون گردد و در پس اندیشه ها و اقدامات انقلابی افکاری ایده آلیستی قرار گرفته است و سرابی بیش نیست . او نشان می دهد که چگونه انسانهایی حتی نیک سیرت تنها به خاطر این که قصد ایجاد جامعه ای آرمانی را داشته اند به شخصیت هایی دیکتاتور مآب و اقتدارگرا تبدیل شده اند. بطور کلی پوپر نیز مانند تعداد قابل توجهی از نظریه پردازان انقلاب پیامدهای سیاسی انقلابها را منفی ارزیابی می کند و نتیجه انقلابها را، بر خلاف جامعه مطلوبی که ایدئولوژی انقلابها به تصویر می کشند، ظهور حکومتهای اقتدار گرا و همچنین از میان رفتن آزادی بیان می داند.
۲.

تحلیل توصیفی و استنادی مقالات پژوهشنامه علوم سیاسی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مقالات پژوهشنامه علوم سیاسی تحلیل توصیفی - استنادی حوزه های موضوعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰۰۲ تعداد دانلود : ۵۴۵
پژوهش و بررسی در خصوص نشریات علمی و تحلیل محتوایی و موضوعی آنها امروزه اهمیت یافته است. بر همین اساس در این پژوهش برای اولین بار به بررسی توصیفی و تحلیل استنادی مقالات پژوهشنامه علوم سیاسی ایران پرداخته شده است.هدف این پژوهش بررسی وضعیت مقاله هایمنتشر شده در پژوهشنامه علوم سیاسی از سال 1384 تا 1391، 28شماره است که از روش توصیفی و تحلیل استنادی انجام شده است. جامعه آماری این پژوهش مقالات 28 شماره منتشر شده این نشریه (شماره 1 الی 28) است که به صورت تمام شماری تمامی مقالات منتشره در این 28 شماره به تعداد 187 مقاله مورد بررسی قرار گرفته است. در این پژوهش تعیین گرایش و پراکندگی موضوعی، رتبه علمی نویسندگان، دانشگاه یا موسسه پژوهشی نویسندگان، تعداد نویسندگان مقالات، میزان استناد به منابع مختلف مورد توجه قرار گرفته است.روش و ابزار گردآوری دادها مشاهده اسنادی و تهیه فهرست اولیه است.نتایج تحقیق نشان داد بیشترین پوشش موضوعی حوزه اندیشه سیاسی بوده است. همچنین بین میان مشارکت مردان نسبت به زنان در این نشریه تفاوت معناداری وجود دارد. برای تعیین و پراکندگی موضوعی مقالات پس از بررسی چند مقوله در نظر گرفته شده است.. بررسی مقوله ها نشان می دهد که بیشترین فراوانی مربوط به حوزه موضوعی اندیشه سیاسی است. ضمن آنکه برخی حوزه های موضوعی فاقد مقاله در این نشریه بوده اند. همچنین بررسی ها نشان داد که23.5 درصد از مجموع مقالات توسط 8 نویسنده به نگارش در آمده است. همچنین مشخص گردید که 62 درصد از مقالات به صورت تک نفره و 29 درصد به صورت دونفرهو 9 درصد با بیش از 2 نفر نویسنده به نگارش در آمده است.
۳.

تبارشناسی گفتار انقلابی امام خمینی پی جویی گسست در بایدها و نبایدهای امام خمینی در دوره های مختلف(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: امام خمینی تبارشناسی گسست بایدها و نبایدها گفتار انقلابی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۰۸ تعداد دانلود : ۶۱۸
این مقاله به تبارشناسی گفتار انقلابی امام خمینی می پردازد. تبارشناسی در اینجا به معنای پی جویی گسست در دوره های مختلف زمانی این گفتار، یعنی دوران پیش از تبعید، تبعید، نوفلوشاتو، قم و تهران است. موضوع این تبارشناسی، بررسی نوشته ها و گفته های آغازین تشکیل دهنده ی گفتار انقلابی است. گفتار انقلابی، گفتار خواهان قدرت و همان ایدئولوژی تغییر است که در بایدها و نبایدهای سخنان و نوشته های رهبر انقلاب آشکار می شود. پژوهش در سطح جامعه ی آماری انجام شد که از جمله های حاوی بایدها و نبایدهای موجود در سخنرانی ها، پیام ها، اطلاعیه ها و نامه های امام خمینی، موجود در نرم افزار «صحیفه ی امام» به دست آمد. در هر یک از 4338 جمله ی جامعه ی آماری این پژوهش، ارزش هفت متغیر مخاطبان مستقیم، مخاطبان پیام، اشاره به شعارها، پشتوانه ی گفتار، هدف گفتار، ساختار و محتوای پیام تعیین شد. روش تحقیق، تحلیل محتوا و آزمون آماریِ همایندیِ تغییرِ متغیرهای جمله ها بود. در ارزش گذاری اولیه ی متغیرها، به روش زمینه ای عمل شد و برای انجام آزمون های همایندی، خی دو و ضریب توافق، کدگذاری مجدد با ملاحظات نظری انجام گردید. آزمون های آماری، همایندی تغییر این متغیرها با تغییر دوره ها ی تاریخی را نشان داد. در نتیجه، در دوره های مختلف زمانی، گفتار دارای ابعادی ثابت نمی باشد و ناپیوسته ارزیابی می شود. به این ترتیب، در بعد نظری، ناپیوستگی گفته ها و نوشته های آغازین گفتار به معنای وجود زمینه های برداشت های متفاوت است و در بعد کارکردی، گروه های متفاوتی می توانند ادعا کنند گفتاری همانند گفتار امام خمینی دارند زیرا برداشتی واحد از این گفتار، با توجه به گسستگی درونی و تفاوت گفتار در دوره های مختلف، ناممکن خواهد بود.
۴.

درآمدهای نفتی، بازتولید فرهنگ سیاسی تَبعی و اقتدارگرایی در ایران (1357- 1336)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ایران اقتدارگرایی نفت دولت رانتیر دولت پهلوی فرهنگ سیاسی تَبعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۶۵ تعداد دانلود : ۵۶۵
در نظریّه ی دولت رانتیر، درآمد نفت علّت خودمختاری دولت و صعود اقتدارگرایی دانسته می شود. رانت بر سرشت، ساختار و کارکردهای دولت تاثیر دارد اما صرف وجود آن به استقلال دولت از جامعه و اقتدارگرایی نمی انجامد. برقراری اقتدارگرایی در کشورهای صاحب نفت مستلزم وجود پیشینه ای از فرهنگ سیاسی تبعی و ساختارهای سیاسی ای متناسب با آن است. بر این اساس درآمد نفت نه عامل تعیّن بخش بلکه تنها ابزار مناسبی برای مهندسی فرهنگی و باز تولید فرهنگ سیاسی تبعی و اقتدارگرایی در این جوامع است. به این ترتیب پایه های استیلای دولت بر جامعه نه بر نفت، بلکه بر فرهنگ و ساختارهای سیاسی تبعی ایی استوار می شود که از گذشته در این جوامع وجود داشته و به کمک درآمدهای نفتی بازتولید شده اند. این مقاله با پذیرش اهمیت درآمدهای نفتی در توضیح کارکردهای دولت و همزمان با عطف توجّه به کاستی های نظریّه ی دولت رانتیر، نقش دولت پهلوی در بازتولید وجوه تبعی فرهنگ سیاسی ایران و اقدامات آگاهانه ی آن را برای مهندسی فرهنگی به کمک ابزارها و نهادهایی مانند نظام آموزشی ، مراکز فرهنگی و رسانه های جمعی و از این طریق شکل گیری اقتدارگرایی در ایران بررسی می کند.
۵.

الگوی مدیریت بحران در سیره امام خمینی (ره)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: بحران سیاسی الگوی مدیریتی امام خمینی (ره) مدیریت سیتمیک مدیریت کاریزماتیک

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۸۰ تعداد دانلود : ۵۹۶
این مقاله در پی پاسخگویی به این سئوال است که ارکان اصلی الگوی مدیریت بحران در سیره امام خمینی (ره) کدامند؟ برای پاسخگویی به این سئوال ، پس از بررسی مهمترین رهیافت ها و الگوهای رایج مدیریت بحران، به انتخاب الگوی مدیریت سیاسی امام (ره) می پردازیم و با مطالعه موردیبحران جنگ تحمیلی و سومین دوره ی انتخابات مجلس شورای اسلامی به مثابه دو بحرانی که اولی کیان نظام اسلامی را تهدید می کرد و دومی بن بست سیاسی فراروی نظام اسلامی ایجاد می کرد، عناصر اصلی الگوی مدیریت بحران امام (ره) شامل ترکیبی از دو سبک مدیریت بحران ها یعنیمدیریت سیستمیک و مدیریت کاریزماتیک را مورد تحقیق و بررسی قرار می دهیم.
۶.

فرهنگ سیاسی جوامع اسلامی (با تأکید بر بررسی وضعیت ارزش های رهاینده)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: توسعه کشورهای اسلامی فرهنگ سیاسی مردم سالاری دینی ارزش های رهاینده

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۸۸ تعداد دانلود : ۳۵۴
توسعه سیاسی یا افزایش ظرفیت و کارایی نظام های سیاسی در حل و فصل تضادهای منافع فردی و جمعی، ترکیب مردمی بودن، آزادی و تغییرات اساسی در جوامع همواره به عنوان هدف اصلی جوامع مدنظر بوده است. اگرچه تعاریف و مولفه های مورد نظر گروههای مختلف برای تعریف ""ایده آل تایپ"" سیاسی متفاوت بوده و از اینرو مسیرهای متفاوتی برای آینده ترسیم شده اند، اما آنجه که در تمامی دیدگاهها درباره توسعه سیاسی زیربنای مشترک است، چشم انداز انسانگرایانه به عنوان هدف توسعه سیاسی است. این نوشتار در پی واکاوی گونه شناسی فرهنگ سیاسی کشورهای اسلامی است که نیل به توسعه سیاسی را ممکن می گرداند. داده هایی که در مطالعه ی حاضر تجزیه و تحلیل شده اند از پایگاه پیمایش جهانی ارزش ها اخذ شده اند. از این پایگاه، داده های مربوط به سیزده کشور از موج پنجم (سال های 2005 تا 2008) اخذ شده که در مجموع 358/21 پرسشنامه را شامل می شود. در میان این کشورها نه کشور از کشورهای مسلمان هستند. کشور مرجع نروژ که دارای بالاترین نرخ و کشورهای ژاپن، استرالیا و بلغارستان به عنوان کشورهای دارای رتبه های میانی از نظر ارزش های رهاینده و البته دموکراتیک نیز نمونه های دیگر مورد مطالعه هستند. نتایج تحقیق به دو شیوه و نگاه قابل تفسیر هستند: از منظر نخست نتایج مبتنی بر داده ها به ما یادآور می شوند که فرهنگ سیاسی در کشورها متغیر بوده و می توان فرهنگ سیاسی کشورهای اسلامی را در سه رتبه متفاوت طبقه بندی نمود: در رتبه نخست کشور ترکیه؛ دسته دوم کشورهای ایران، مراکش، مالزی، اندونزی و عراق بالاخره دسته سوم شامل کشورهای مصر، مالی و اردن قرار می گیرد که شدت تفاوت ارزش های آنان با کشورهای دموکراتیک بیشتر است. از نگاه دوم چنین به نظر می رسد که مسیر دموکراسی در کشورهای اسلامی امری ممکن اما متنوع، پیچیده و تأمل برانگیز است.
۷.

رویکرد موتلفه اسلامی نسبت به روحانیت سیاسی در پیش از انقلاب اسلامی 1357ش(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: جامعه شناسی امام خمینی مؤتلفه اسلامی پی یر بوردیو آیت الله شریعتمداری آیت الله میلانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۷۵ تعداد دانلود : ۵۷۹
این مقاله به بررسی مناسبات موتلفه اسلامی با روحانیت حاضر در عرصه سیاست ایران در قبل از انقلاب اسلامی(با تکیه برمطالعه موردی امام خمینی ، آیت الله شریعتمداری و آیت الله میلانی) میپردازد.نوع رویکرد در انجام این پ ژوهش، با تمرکز بر جامعه شناسی است، چنانکه با پرداختن به مشخصه اجتماعی و طبقاتی موتلفه، و تحلیل این گروه(البته در قبل از انقلاب) از دیدگاه نظریه جامعه شناسی پی یر بوردیو با تکیه بر سرمایه فرهنگی واقتصادی، زمینه های همسویی یا عدم همسویی با روحانیت مذکور مورد واکاوی قرارگرفته است. مقاله، بر این اساس قرار دارد که رویکرد سیاسی وفرهنگی موتلفه در آن مقطع زمانی، بیش از آیت الله شریعتمداری، با دیدگاه امام خمینی همسویی داشت(اگرچه نه کاملا) و همین امر نیز، موجب نزدیکی و همراهی آنان با این روحانی بلندپایه گردید و البته همسویی نسبی میان موتلفه با آیت الله میلانی بخصوص در عرصه سیاسی وجود داشت.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۷۳