۱.
۲.
۳.
کلیدواژه‌ها:
ملااسماعیل عقدایی یزد کرامات آثار تاریخی یزد
ملا اسماعیل عقدایی یکی از علمای برجسته یزد در اوائل قرن سیزدهم هجری است که مسجدی بزرگ به یادگار از او مانده است. نفوذ معنوی وی میان مردمان یزد، از دل اخبار و داستانهایی که از او برجای مانده، پایدار بوده است. متن حاضر، خاطراتی است از یکی از نوادگان وی به سبک محدثان قدیم با ذکر سند در باره کرامات او نقل کرده است. فارغ از هر چیز، این خاطرات روشنگر جنبه هایی از تاریخ مذهبی و اجتماعی این شهر و باورهای رایج میان مردمان است.
۴.
کلیدواژه‌ها:
تفسیر عیاشی کتاب القراءات سیّاری تحریف قرآن اختلاف قراءات القرآن الکریم ومعالم المدرستین علامه عسکری
کتاب القراءات سیّاری و تفسیر عیّاشی از جمله مصادر متقدّم حدیثی شیعی به شمار می آیند که روایات فراوانی در موضوع اختلاف قرائات قرآنی و «تحریف» قرآن دربردارند؛ در این میان، تفسیر عیّاشی در روزگاری دچار حذف اسناد شده و این امر امکان حدس های گوناگون درباره تکمیل اسناد و بازیابی مصادر آن را به وجود آورده است. روایات کتاب القراءات و تفسیر عیّاشی در سده اخیر مورد انتقاد برخی از عالمان از جمله علامه عسکری قرار گرفته و انتقادهای متنی-اِسنادی متوجّه آن ها شده است؛ از جمله این انتقادها آن بوده که بسیاری از روایات عیّاشی در موضوع قرائات و «تحریف» در حقیقت از کتاب القراءات سیّاری گرفته شده که حذف اسناد موجب مخفی شدن این امر شده و بر این اساس، ضعف رجالی سیّاری به روایات عیّاشی تسرّی پیدا می کند. بررسی این موضوع می تواند به شناخت ریشه های بخش مهمی از روایات و دیدگاه های تفسیری عیّاشی بیانجامد؛ به نظر می رسد به دلیل برخی تفاوت های اسنادی و زیادات متنی در روایات عیّاشی و شواهد بی ارتباطی حوزه حدیثی این دو و نبود نقلی از سیّاری در دیگر میراث عیّاشی، فرضیه اثرپذیری عیّاشی از سیّاری پذیرفتنی نباشد.
۵.
کلیدواژه‌ها:
زبان اردو سفرنامه نویسی هندوستانِ متّحده (پیش از سال 1947) ایران دوره قاجار (1157-1304ش)
در جنوب آسیا از نیمه دوم قرنِ نوزدهم میلادی، سفرنامه نویسی به زبان اردو رواج یافت. به ترتیب: درباره سفر به مکه معظّمه و مدینه منوّره (برای حج/عمره، زیارت) و سفرهایِ زیارتی (عراق، قسطنطنیه، شام، بیت المقدّس، ایران) بیشترین تعداد سفرنامه اردو نوشته شده اند. برای مردم جنوب آسیا ایران به چند دلیلِ نمایان، جاذبه سفر داشته است: زبانِ شیرینیِ فارسی، مزار شاعرانِ مشهور (فردوسی، سعدی، حافظ)، مزار عارفان (خراسان)، حرم امام رضا ع و حضرت معصومه س (مشهد و قم)، مزار فیلسوفان (ملاصدرا)، عمارت هایِ تاریخی (اصفهان، رِی). برپایه همین علاقه، مسافرانِ جنوب آسیا در حین سفر یا پس از برگشت به کشورشان، روزنامچه، خاطرات یا سفرنامه اشان را نوشته و چاپ می کردند. این مقاله ابتدا نگاهی کوتاه به سفرنامه نویسی در زبان اردو دارد. سپس تاریخچه سفرنامه نویسی در زبان اردو درباره ایران تحلیل می شود. از آنجایی که نخستین سفرنامه چاپ شده به زبان اردو درباره ایران در سال 1886/ 1265ش یعنی در دوره قاجار چاپ شد، مقاله در ادامه به سفرنامه هایِ به زبانِ اردو درباره ایران می پردازد که سفرنامه نویس در دوره قاجار (1157-1304ش/1800-1925) به ایران سفر کرده است و سفرنامه اش هم در همین دوره در هندوستانِ متّحده چاپ شده است.
۶.
کلیدواژه‌ها:
شاهین توراه ترجمه های تورات قصص انبیاء فارسیهود شعر فارسی
شاهین توراه، ترجمه ای منظوم از تورات که در قرن هشتم هجری سروده شده است؛ و تقریبا هیچ اطلاعی از حیات تاریخی شاعر در دست نیست. این اثر به جهت آنکه به سبک فارسیهود (متون فارسی با الفبای عبری) نوشته شده، تا کنون آن طور که باید مورد توجه نبوده، و تنها در سالهای اخیر با برگردان آن به الفبای فارسی مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است.
بخش اول این مقاله به برخی ویژگیهای منحصر بفرد این اثر اختصاص دارد؛ در بخش دوم در هشت محور برخی عناصر و مفاهیم اسلامی در این ترجمه منعکس شده است. مباحث مطرح، به این سمت پیش می رود که منظومه شاهین توراه به عنوان یک میراث مشترک ادیانی، و همچون سرزمین حاصلخیز می تواند منبعی برای پژوهش های تطبیقی باشد. و بر این پایه، در بخش جمع بندی برخی بایسته های پژوهشی پیشنهاد شده است.
۷.
کلیدواژه‌ها:
تراجم نگاری اجازات شیعی محمد بن احمد بن ابی المعالی الموسوی یحیی ابن سعید الهذلی الحلی محمد بن یحیی بن احمد ابن سعید الحلی نسخه های خطی نهج البلاغه المقامات حریری شرح القصائد السبع العلویات
محمد بن حسن بن محمد بن ابی الرضا علوی(656- 735)، عالم و ادیب امامی، از خانواده ای سرشناس از سادات نسل عُمرالاطرف که در منطقه «نیل»، در حله عراق ساکن بوده اند. به نظر می رسد بخش مهم پرورش و حیات علمی او در همان حله بوده است. او چهار اجازه خاص برای روایت کتاب های اسرارالعربیه، غریب القرآن، نهج البلاغه و المقامات حریری، و بعلاوه یک اجازه عام به خواهرزاده و شاگردش محمد بن احمد بن ابی المعالی داده که صورت چهار اجازه اخیر بر اساس نسخه اصل دستنویس او، در مقاله آمده است. اطلاع جدید درباره او قرائت نسخه ای از مقامات حریری توسط او بر یحیی ابن سعید الحلی(م 690) است. اهتمام او به نهج البلاغه، از اجازه او به ابن ابی المعالی و بعلاوه إنهاء او بر دو نسخه ارزشمند موجود نهج البلاغه، که یکی از آنان نسخه ای ناشناخته است، روشن می گردد. شرحی با رویکرد لغوی، کلامی و تاریخی بر قصائد السبع العلویات ابن ابی الحدید، منسوب به او باقی مانده است.
۸.
کلیدواژه‌ها:
شعر شعر دوره مشروطه محمدعلی فروغی
محمدعلی فروغی (۱۲۵۶ش ۱۳۲۱ش) که عموماً با وجهه سیاسی اش شناخته می شود، در حوزه فلسفه، تاریخ و ادبیات نیز فعالیت داشت و از او آثاری در این زمینه ها به جا مانده است؛ با این حال، کمتر کسی است که فروغی را به عنوان شاعر نیز بشناسد. با بررسی نشریه تربیت که پدر محمدعلی، یعنی محمدحسین فروغی منتشر می کرد، سه شعر از محمدعلی فروغی درج شده است که این مقاله، متن کامل آن اشعار را در بر می گیرد. وزن و قافیه صحیح این اشعار نشان از آن دارد که او کاملاً با شیوه شاعری آشنا بوده است، اما اینکه چرا وی به شاعری ادامه نداده است، مجالی دیگر می طلبد.
۹.
کلیدواژه‌ها:
فخر الاسلام برهان المسلمین کتاب مقدس مسیحیت یهودیت
هجوم مبشران و مبلغان مسیحی به ایران، در دوره جدید، از زمان شاه عباس صفوی (متوفای 1038) رو به فزونی گذاشت. از همان زمان، علمای شیعه، در مقابل آنان، به نگارش آثار انتقادی پرداختند. برخی از آنها به طور کلی در نقد مسیحیت و پاره ای در نقد آثار نوشته های آنان بود. این وضع، در دوره قاجار، با شتاب بیشتری ادامه یافت و در شهرهای مختلف، از جمله اصفهان، کاشان و تهران، کتابها و رسائلی در این باره توسط علما نوشته شد. تاکنون بسیاری از این آثار تصحیح و منتشر شده است. یکی از معروف ترین منتقدان، فخر الاسلام بود که از دوره ناصری تا چند سال پس از مشروطه، و بیش از همه در دوره مظفری، آثاری در نقد مسیحیت نوشت. پاره ای از اینها منتشر شده و برخی همچنان منتشرناشده مانده است. برهان المسلمین که در اینجا آوره ایم، شرح گفتگوی او با چند تن از کشیشان است که خود او به تحریر درآورده و همان وقت به صورت سنگی چاپ شده است. در این مقاله به جز اصل رساله، گزارشی نیز در آن بدست داده شده است
۱۰.
کلیدواژه‌ها:
احمد بن أبی الاصبع تاریخ بیهقی تاریخ سیستان خلفای عباسی صفاریان معتمد عباسی
احمد بن أبی الاصبع/ الاصبغ دبیر و پیک تنی چند از خلفای عباسی، معتمد، موفق و پسرش معتضد بوده است. نام وی در چند متن فارسی، از جمله تاریخ بیهقی و تاریخ سیستان و تاریخ هرات، آمده است اما با بررسی این آثار فارسی جز نام و اندک اطلاعی به دست نیامد. اگرچه وی فرستاده خلیفه های عباسی بوده و بارها به ایران آمده است اما مورخان آن چنان که بایسته است به وی نپرداخته اند.به سبب سکوت مصحّحان تاریخ بیهقی در تعلیقات و نیز ملک الشعرای بهار در تاریخ سیستان به گمانِ نویسنده مقاله لازم بود به این شخص پرداخته شود.
این شخص با اینکه در زمان خود مشهور بوده و کتابها و آثاری تألیف کرده اما دانسته هایمان از وی اندک است و اثری از وی در دست نیست. کمبود و نقص منابع در این زمینه سبب شده پژوهشگران درباره این فرد فقط به نوشته های ابن ندیم در الفهرست بسنده کنند. الفهرست اگرچه کتابی مهم در زمینه کتابشناسی است و صد سال پس از درگذشت احمد بن أبی الاصبع نگاشته شده است اما ابن ندیم اطلاعات زیادی درباره این فرد نمی دانسته یا نخواسته است زندگینامه مفصلی از وی گزارش کند.
در این مقاله تلاش شد تمام دانسته ها درباره این شخص از منابع عربی گردآوری و کارنامه وی از دل تاریخ بیرون کشیده شود. در سه دسته از منابع ذکری از این شخص دیده می شود: تاریخ های محلی، تاریخ های عمومی و تذکره احوال دبیران و ادبا. سرگذشت این شخص گاهی در منابع با ابوالعباس احمد بن محمد؛ ابن ثوابه (درگذشته ۲۷۷) خلط شده و همچنین ضبط نام وی دچار تصحیف و تحریف گردیده است.
۱۱.
کلیدواژه‌ها:
نصیرالدین طوسی هلاکوخان صاحب حلب نامه
در برخی منابع تاریخی از نامه ای کوتاه یاد شده که خواجه نصیر آن را به فرمان هلاکوخان نوشته است. در این یادداشت اولاً به روایات تاریخی موجود درباره صدور نامه و متن آن اشاره شده و در ادامه، بحثی درباره یکی از عبارات آن به میان آمده است.
۱۲.
روزنامه «فکرآزاد» یکی از مجلاتی است که در اواخر دوره قاجار در مشهد به مدیریت احمد بهمنیار کرمانی منتشر می شد. از شماره پیشین در «خراسانیّات» اشعاری که در این مجله منتشر و در منابع دیگر درج نشده را استقصا و براساس ترتیب زمانی سلسله وار منتشر می کنیم.
در این شماره قصیده ای طولانی از احمد بهمنیار که طبق نوشته خودش باتوجه به اوضاع خاص آن دوره ساخته منتشر می شود. در ضمیمه شماره 35 این روزنامه قصیده طولانی از شیخ محمد خالصی مشهور به خالصی زاده از علمای مبارز عراق علیه استعمار انگلیس در استغاثه به حضرت رضا(ع) منشر شده بود. او مدتی در مشهد حضور داشت و سخنرانی های آتشین او برضد استعمار بین مردم بسیار طرفدار داشت. خالصی در زمان حضورش در مشهد شکواییه ای به پیشگاه امام رضا(ع) سرود و نیز احمد بهمنیار این قصیده را با مقدمه آن ترجمه و به عنوان ضمیمه در شماره 35 درج کرد.
۱۳.
کلیدواژه‌ها:
معیار الاشعار الشمسیه حسام خویی عروض فارسی شمس قیس خواجه نصیر ابوالحسن نجفی اتانین تقطیع اتانینی
در این یادداشت به معرفی رساله ای عروضی از حسام الدین خویی با عنوان معیار الاشعار الشمسیه می پردازم که ویژگی های مهمی در تبیین و طبقه بندی اوزان شعر، متفاوت با سنت شمس قیس و خواجه نصیر، دارد. در ضمن بحث شواهدی از کاربرد اتانین در تبیین وزن شعر در منابع مختلف از جمله رسالات موسیقی، اشعار و منابع عروضی ارائه کرده ام و نشان داده ام که تقطیع اتانینی سنتی بسیار کهن نزد موسیقیدانان بوده و نشانه های آن را در رسالات عروضی متعلق به سنت های غیر از سنت شمس قیس و خواجه نصیر نیز مشاهده کرد.
۱۴.
کلیدواژه‌ها:
شناسه های فارسی ka فارسی میانه اسفار خمسه لندن مورزاد شیانی
در شماره دهم «نوشتگان»، نخست به وجود دو صورت ناشناخته از شناسه های فارسی در نوشته های کهن اشاره کرده ایم. در ادامه، در تکمیل بحث نگارنده درباره بازمانده های ka فارسی میانه در فارسی نو، به چند شاهد دیگر از آن در فارسی اشاره شده و سعی شده تا «کذ» ترجمه-تفسیر شنقشی به صورتی درست توجیه شود. بخش سوم درباره لغتی در ترجمه فارسی کهن اسفار خمسه به خطّ عبری و تصحیح نظری است که پیش تر درباره این لغت داده اند. در بخش پایانی، به یک نشانه خطّی در اسناد مالی کهن فارسی پرداخته و شاهدی را از توصیف نشانه ای مشابه در بیتی کهن ارائه کرده ایم.
۱۵.
کلیدواژه‌ها:
مولویه امیر عارف اولوعارف چلبی مولانا سلطان ولد شعر عرفانی رباعیات سرگردان
جلال الدین فریدون مشهور به امیر عارف (670-719 ق)، فرزند سلطان ولد و نوه مولانا جلال الدین بلخی است. مادرش فاطمه خاتون دختر صلاح الدین زرکوب بود. عارف چلبی بعد از مرگ پدرش بهاءالدین ولد، صاحب مسند ارشاد مولویان شد. وی همچون پدر و جد خود شعر می گفت و بیشتر اشعار او نظیره گویی بر اشعار مولاناست. دیوان کم حجمی از او باقی مانده که مشتمل بر غزل و رباعی است. دیوان اولو عارف چلبی به اهتمام دو تن از محققان ترک به سال 2013 در قونیه نشر یافته و همان چاپ با ترجمه مقدمه و برخی توضیحاتِ اضافه، به اهتمام توفیق سبحانی در ایران بازنشر شده است. در نوشتار حاضر، به نقد تصحیح دو چاپ قونیه و تهران پرداخته ایم.
۱۶.
کلیدواژه‌ها:
اسطوره بخارا نقد کتاب سیره البخاری مبارکفوری حلقه بخاری غلو در تاریخ بخاری نقد بخاری
کتاب اسطوره بخارا پژوهشی گسترده در نقد تصویر غلوآمیز سلفیان معاصر از شخصیت بخاری مولف کتاب الجامع الصحیح است که در تقابل با جریان نقد بخاری به راهبرد غلو و اغراق درباره جایگاه علمی بخاری روی آورده اند. این پژوهه بخشی از کتاب اسطوره بخارا است، به نقد کتاب سیره البخاری عبدالسّلام مبارکفوری می پردازد که از جمله مصادر کتاب طعون و شبهات الشیعه الأمامیه حول صحیح البخاری و الرد علیها است که جدیدترین و برترین پژوهش سلفیه معاصر در دفاع از بخاری است. مبارکفوری در خاتمه کتاب خود، حلقه علمی بخاری را با ویژگی اصالت و شهرت، پراکندگی به گستره دولت عبّاسیان، تنوع و جامعیت دروس، حضور بیست هزار شاگرد، مشارکت نخبگان و ستارگان علوم اسلامی، امتداد تاریخی وصف می کند. برایند گفتار مبارکفوری تمایز قیاس ناپذیر و بی مانند حلقه بخاری با دیگر حلقات مشاهیر علوم اسلامی است، حلقه بخاری همانند کتابش الجامع الصحیح تکرارناپذیر است. این مقاله با روش تحلیل انتقادی، آسیب ها، چالش ها و کاستی ها انگاره حلقه بخاری را آشکار می سازد، از زمینه ها، اهدافِ پنهان و علل ایدئولوژیک مبارکفوری در نشان دادن چنین تصویر غلوآمیز از حلقه علمی بخاری پرده بَرمی دارد و اثبات می کند این انگاره از جمله نمونه های برجسته غلو در کتاب مبارکفوری است.
۱۷.
کلیدواژه‌ها:
تکمله اللّطائف و نزهه الظّرائف ابومحمّد عبدالعزیز بن عثمان الحبری قصص الانبیاء احمد بن محمّد بن منصور ارفنجنی نثر فارسی سده 5ق
تکمله اللّطائف و نزهه االظّرائف تألیف ابومحمّد عبدالعزیز بن عثمان الحبری، از متون فارسی ناشناخته در سده 5ق است که احمد بن محمّد بن منصور ارفنجنی (زنده در 475ق) در کتاب قصص الانبیاء خود از این اثر و مؤلّف آن نام برده و استفاده بسیار از آن کرده است. چنان که ارفنجنی اشاره کرده، حبری در اثر خود، جز قصص انبیا، فائده های دیگر نیز جمع کرده و آنها را در قالب حکایت، لطیفه، نکته و ... بیان نموده است. دستنویس منتخبی از تکمله اللّطائف و نزهه الظّرائف به یشماره 3/ 1697 در کتابخانه اسعد افندی نگاهداری می شود که در این گفتار به معرّفی آن پرداخته شده است.
۱۸.
کلیدواژه‌ها:
میراث ادیبان شیعه ملانظام استرآبادی ولی دشت بیاضی کاتبی ترشیزی عبدالغنی کاشی مدایح الائمه
میراث ادیبان شیعه مجموعه ای ارزشمند در قلمرو ادبیات پرشکوه فارسی است که برخی از شاعران آن در آستانه پیدایش حکومت صفوی ظهور کرده اند. این مجموعه در حوزهء شعر مذهبی جای گرفته و بعضی از سرایندگان آن به رغم اشتهار، از خلاقیت، قدرت اندیشه و ذوق ادبی برخوردار بوده اند. همچنین باید اشاره نمود که در لا به لای اشعار پرشمار این مجموعه، دقایق متنوع تاریخی، فرهنگی و زبانی نهفته است.
۱۹.
کلیدواژه‌ها:
گاهنامه نقد کتاب کودک نقد آثار تألیفی آثار ترجمه نقد تحلیلی نقد تطبیقی
گاهنامه ی نقد کتاب کودک از بهار ۱۳۹۹ تا بهار ۱۴۰۲ به طور تخصصی و با هدف ارتقای کیفیت آثار مکتوب ویژه ی رده ی سنی کودک و نوجوان در ده دفتر منتشر شد. بخش های اصلی گاهنامه عبارت است از: نقد کتاب های تألیفی، کتاب های ترجمه، ادبیات دینی و عرفانی، ادبیات فلسفی، ادبیات نمایشی، ادبیات روان شناسانه، ادبیات دفاع مقدس، ادبیات طنز. انواع نقد تحلیلی، تطبیقی، ویرایشی، ویرایشی – محتوایی، اندیشه، تحقیق شناسی و نیز نقد ادبیات غیرداستانی، ادبیات اقوام، ادبیات هم زبانان، کتاب های تصویری، برنامه های ترویجی، کتاب های درسی، منابع نظری، بازنشر و اوضاع نشر دیگربخش های گاهنامه را تشکیل می دهند. موضوع هایی چون کتابخوانی، سخنرانی ها، نشست ها، بیانیه ها و یادداشت ها، یادواره ها و نیز گزارش، اخبار و مروری بر آثار منتشرشده درباره ی ادبیات کودک و نوجوان نیز از بخش های ثابت نشریه هستند.
۲۰.
کلیدواژه‌ها:
نحوآموز الفصوص فی علم النحو راهنمای تدریس کتاب الفصوص کتاب درسی نحوی حوزه خواهران
در حوزه علمیه خواهران کتاب درسی نحوی «الفصوص فی علم النحو» در دو حلقه در حال نگارش است. حلقه اول آن منتشر شده و قرار است در سال تحصیلی 1403-1404 در سطح 2 به عنوان اولین کتاب درسی نحوی برای نحوآموزان مبتدی تدریس شود. برای این کتاب سه هدفِ آشنایی طلاب با زبان تراث کهن شیعه و فهم آن؛ کاستن از جمود و خشکی قواعد و، درک و فهم بهتر قواعد با مثال های عینی تعریف شده است. اما ساختار و محتوای این کتاب سبب شده این سه هدف در نگارش آن محقق نشود.
از اشکالات ساختاری این کتاب این است که هر درسی با متن داستانی طولانی آغاز می شود و حاوی لغات سخت و قواعد نحوی ناآشنا برای نحو آموز مبتدی فارسی زبان است. این نحو آموز که مقدمات قرائت و درک متن را نیاموخته است، باید قبل از فراگیری قاعده نحوی هر درس، متن داستانی آن درس را قرائت کند و ترجمه و محتوای آن را فرابگیرد و به تمریناتی که درباره محتوای متن است، پاسخ دهد. یعنی نویسنده کتاب در آموزش قواعد نحوی به نحو آموز مبتدی فارسی زبان، فراگیری قرائت صحیح متن و، فهم و ترجمه آن و تسلط بر محتوای متن داستانی هر درس را بر آموزش قواعد نحوی آن که مقدم بر قرائت و فهم متن است مقدم ساخته است.
از اشکالات محتوایی این کتاب عدم ذکر برخی از مباحث مقدماتی و قواعد نحوی اساسی و پر کاربرد است. برای نمونه، در این کتاب از اسم، فعل و حرف سخن به میان نیامده است و از احکام آنها، فقط به «اعراب» اشاره شده و از «بناء» و «معرفه و نکره» سخن گفته نشده است. به مصدر مؤول به سبب نپرداختن به موصول اشاره نشده است. از مجزومات و بالطبع از ادوات شرط و جمله و جواب شرط بحث نشده است.
۲۱.
سنخ شناسی روایات مورخان دوره میانی و کسانی که اساساً گزارش های تاریخ اسلام متکی به نقل آنهاست، می تواند به ما کمک کند تا بنیاد علم تاریخ را در منابع این دوره نشان دهیم. در این مقاله، یک مورد خاص را بررسی کرده ایم تا الگویی برای شناخت سبک این قبیل راویان و مورخان نسل اول بعد از کسانی که خود درگیر وقایع بوده اند باشد؛ یعنی روایات مجالد بن سعید همدانی.
۳.
در شماره 207 مجله آینه پژوهش، آقای دکتر سعید مهدوی فر در یادداشتی به نقد دو مقاله پرداخته اند که در مجله «فرهنگ نویسی» و «نامه فرهنگستان» منتشر شده است. یادداشت حاضر پاسخی است به نقد ایشان درباره مقاله دوم («درباره بیتی از طغرایی اصفهانی در منشآت خاقانی»).
