آینه پژوهش

با توجه به هدف از نگارش کتاب های روش تحقیق، انتظار می رود که این گونه کتاب ها، اصول گردآوری، نگارش و ثبت داده ها، سامان دهی بحث، شیوه ارجاع، و تدوین کتاب نامه را رعایت کنند و اخلاق پژوهش را بیاموزند. اما مرور آثاری که  به نام «روش تحقیق» در زبان فارسی منتشر می شود، این انتظار را برآورده نمی سازد. نویسنده نوشتار حاضر را با هدف بررسی کتاب های تألیف شده به زبان فارسی درباره روش تحقیق به رشته تحریر درآورده است. وی در پی پاسخ به این پرسش است که این گونه آثار تا چه حد پاسخگوی نیازها و راهنمای کار دانشجویان است؟ بعلاوه، اخلاق پژوهش در کتاب های روش تحقیق به زبان فارسی چه جایگاهی دارد؟ نویسنده در راستای این هدف، ابتدا پس از ارائه مقدماتی پیرامون گروهبندی کتاب های منتشر شده در عرصه روش پژوهش، معیارهای ارزیابی این کتب را برشمرده و هر یک را با ارائه شاهدمثال هایی از کتب مورد بررسی، به طور مبسوط  تشریح می نماید. وی با بررسی 70 کتاب روش تحقیق به این نتیجه دست یافته که عمده کتب، فاقد ساختاری منظم، کتابنامه ای مناسب، ارجاعات لازم، انسجام مباحث و منابع مرتبط، معتبر و روزآمد هستند. افزون بر آن، برخی از آن ها نام هایی گمراه کننده دارند و سرانجام آن که با دست زدن به انتحال و بی توجهی به یافته های دیگران، به جای ترویج عرصه تحقیق و کمک به گستردن آفاق دانش خود مانعی بر سر راه آن به شمار می روند.

در قرن بیستم میلادی در مصر جریانی نواندیشانه در مطالعات قرآنی سر برآورد که در نوشته های عربی و اروپایی با عناوینی چون «رهیافت ادبی» و «مکتب ادبی» شناخته می شود. در نوشته پیش رو، هدف اصلی نویسنده مقاله، بیان دشواری ها و معضلات پایبندی به لوازم چنین نگرشی به قرآن در جوامع اسلامی است. تحلیل مقاله حاضر مبتنی بر نزاعی است که در میانه قرن بیستم در مصر بر سر رساله دکتری محمد احمد خلف الله درگرفت. رساله خلف الله، الفن القصصی فی القرآن الکریم نام داشت و استاد راهنمای او امین خولی بود. محور اصلی مقاله ماهیت بحثی است که درون و بیرون دانشگاه حول این رساله شکل گرفت. موضوع بخش نخست مقاله، تبیین ادبی نظریه اعجاز قرآن در ادوار گذشته است. بخش دوم مقاله به رهیافت ادبی در دوره معاصر اختصاص دارد. بخش سوم آن، شامل بررسی پیش فرض ها و نتایج و عواقب نظریه خلف الله در پرتو بحث های مطرح شده در دو بخش نخست مقاله است. در نهایت، نویسنده بخش پایانی مقاله را به توصیف و تحلیل معضل رهیافت ادبی به قرآن در دوره معاصر اختصاص داده است.

دانشنامه قرآن کریم، گردآوری اولیور لیمن و ترجمه محمد حسین وقار است که در سال 1391 توسط انتشارات اطلاعات به چاپ رسیده است. نویسنده در نوشتار حاضر با ارائه شاهد مثال هایی از صفحات کتاب، ترجمه کتاب مذکور را در بوته نقد و بررسی قرار داده است.

کتاب مبانی کلامی امامیه در تفسیر قرآن با رویکرد نقادانه به آرای ذهبی عسال و رومی، کتابی است که توسط آقای راد در سال 1390 و توسط انتشارات سخن به رشته طبع درآمده است. نویسنده در راستای جلب توجه اندیشمندان شیعی به شبهاتی که منتقدان به مبانی کلامی تفسیر شیعی وارد ساخته اند، به معرفی کتاب مذکور اقدام نموده است. در این راستا، ابتدا علت و چگونگی شکل گیری کتاب را طرح و سپس بخش های اصلی کتاب را ذکر می کند. در نهایت، نوشتار خود را با ارائه گزارشی از رویکرد انتقادی نسبت به تفسیر قرآن شیعیان در قالب دو قسمت آشنایی با منتقدان معاصر تفسیر امامیه و نیز ارائه گزارشی اجمالی از شبهات وارده منتقدان به تفاسیر شیعی، به اتمام می رساند.

دیوان نظام استرآبادی، در چهار بخش اصلی مقدمه محققان، اشعار، منظومه سعادتنامه، و رساله دستور معما در سال 1391 توسط انتشارات کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی به چاپ رسیده است. نویسنده در نوشتار حاضر به نوعی کوشیده است این اثر را مورد نقد و بررسی قرار دهد. از این رو، در ابتدای نوشتار با ذکر این نکته که یکی از مهم ترین بخش های دیوان ملا نظام استرآبادی، دیباچه ای است که شاعر بر آن نوشته، به حذف آن در این تصحیح اشاره می کند. به این دلیل، به طور کامل دیباچه دیوان را عرضه می دارد. وی سپس درباره مقدمه مصححان بر دیوان اشعار، توضیحات مبسوطی ارائه می دهد. در نهایت، نگاهی به اشعار ملانظام در این تصحیح دارد.

کتاب «آیین قرائت وکتابت قرآن کریم در سیره نبوی را می توان در زمره مطالعات قرآنی- حدیثی دانست که مؤلف آن کوشیده است ضمن توصیف چگونگی بنیان گذاری قرائت و کتابت قرآن از سوی رسول خدا، الگوهای اسوه حسنه را در مباحث آموزش و ترویج قرآن برای نسل جوان امروز جهان اسلام تبیین و تحلیل کند. نویسنده در نوشتار حاضر، کتاب مذکور را در بوته نقد و بررسی قرار داده است. از این رو، در ابتدا پرسش های اساسی مد نظر نویسنده کتاب و نیز مهم ترین نتایج بدست آمده وی را برمی شمارد. سپس، ساختار کتاب را با ذکر بخش ها و فصول کتاب و محتوای آن ها تشریح می کند. در انتها، برخی ایرادات کتاب را مطرح می نماید.

فرهنگ ها از جمله مهم ترین منابع مرجع هستند که واژگان یک یا چند زبان با نظمی خاص در آن گرد آمده باشد. نویسنده در نوشتار حاضر به معرفی فرهنگ جامع زبان فارسی همت گماشته است. وی در راستای این هدف، ابتدا نویسنده و ناشر اثر را معرفی کرده و سپس، اطلاعات دیگری از جمله: امتیازات اثر را که نویسنده در پیشگفتار کتاب مورد اشاره قرار داده، شیوه تدوین پیکره متن و دلایل منحصر بفرد بودن و جامعیت فرهنگ مذکور را بر می شمارد. در نهایت، با ذکر برخی اشکالات کتاب، نوشتار را به پایان می رساند.

نویسنده در نوشتار حاضر، با ذکر 5 مقاله پیرامون تمدن و تاریخ، خلاصه ای از هر یک از آن ها بیان می دارد. 5 مقاله مذکور بدین شرح اند: 1. اسلام، پروژه تمدنی در حال پیشرفت اثر احمد قره مصطفی، 2. شاخص های تمدن اثر رابرت بریشتد، 3. دو نظریه درباره تمدن، 4. هستی شناختی موضوعات تاریخ شناسی اثر لارس اودن، و 5. تجمیع اثر سی. بهن

شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، یکی از مهم ترین شروح و منابع تفسیری نهج البلاغه به شمار می رود. نویسنده در نوشتار حاضر کوشیده است تمامی منابع مورد استفاده ابن ابی الحدید در نگارش کتاب خود را مورد بررسی قرار دهد. از این رو، ابتدا منابع روایی، حدیثی، و سپس منابع تاریخی وی را برمی شمارد. در ادامه، از منابع لغوی، و منابع فلسفی، کلامی و عرفانی یاد می کند. نویسنده در نهایت، با بیان منابع متفرقه ابن ابی الحدید در موارد فقهی، نجومی و ...، نوشتار خود را به پایان می رساند.