۱.
کلیدواژه‌ها:
کتابخانه ملی کتابخانه عمومی کتابخانه ملتی مرکزی ایران کتابخانه عمومی تبری طهران تبریز قرائتخانه ها کتابخانه های دوران قاجار
مؤلف در این مقاله به معرفی اولین کتابخانه عمومی کشور در شهر تبریز پرداخته و ضمن اشاره به چگونگی تأسیس و شکل گیر این کتابخانه به فعالیت ها، مؤسس، ریاست کتابخانه، واقفان و ... نیز اشاره می نماید. در این مقاله در ادامه به کتابخانه ملتی مرکز ایرانی به عنوان اولین کتابخانه ملی ایران که در طهران دوره مظفری تأسیس می گردد نیز اشاره و چند و چون تأسیس، ریاست آن، واقفان و تنوع کتاب ها و ... نیز پرداخته می شود و در پایان فهرستی از اولین کتاب های این دو کتابخانه ارائه می گردد.
۲.
کلیدواژه‌ها:
قرآن های قرن پنجم هجری وقف قرآن از سوی بانوان امیرتی بنت ابی العباس الحمرائی کوفی ایرانی کوفی مشرقی خرید و فروش آثار وقفی کتابخانه آستان قدس رضوی قرآن های وقفی آستان قدس
وقف قرآن از سوی بانوان شیعه و سنی در سده های کهن اسلامی امری متداول بوده است که نمونه های متعدد آن را در کتابخانه آستان قدس رضوی می توان یافت. امیرتی بنت ابی العباس الحمرائی یکی از بانوان (احتمالاً) شیعه در سده پنجم هجری است که نسخه ای سی پاره از قرآن به خط کوفی ایرانی را بر حرم امام رضا علیه السلام وقف کرده است. این مقاله پس از مروری بر تاریخچه این اثر و واقف آن، به توصیف جزییات و ویژگی های متنی و هنری این نسخه از قرآن می پردازد و نشان می دهد که پاره هایی از این اثر وقفی در گذشته از حرم امام رضا علیه السلام خارج شده و اکنون به کتابخانه ملی فرانسه (به شماره Arabe 7263)، حرم امام حسین علیه السلام، و کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران (به شماره 4631) راه یافته اند، یا در حراج های مختلف اروپایی به فروش رسیده اند.
۳.
نویسنده در نوشتار حاضر سی و هشتمین سلسله انتشارات با عنوان نسخه خوانی، متن چند نسخه را بررسی کرده است. برخی عناوین این متن ها عبارتند از: سفر ناصرالدین شاه به عتبات به قلم آیت الله سید محمد حسین شهرستانی نامه احمد بن حنبل در دفاع از مردم اردبیل علیه بابک خرمدین یادداشتی نفیس در باره هدایای کتابی و ... شاه عباس اول به سلطان مراد در سال 998 گزارشی (از سال 1231 ق / 1816م) از ساختن دوربین در فرنگ شعری در نکوهش مشروطه نمایی رابطه فقهاء الدنیا و سلاطین الدنیا از دید یک عالم عصر صفوی
۴.
کلیدواژه‌ها:
سندباد نامه ظهیری سمرقندی نثر فنی ابیات عربی نثر داستانی قرن 6
سندبادنامه تآلیف ظهیری سمرقندی یکی از مشهورترین کتابهای داستانی قرن 6 ه . ق است. این کتاب از نمونه های نثر متکلف است که در تحقیقات سبک شناسانه نثر فنی از اهمیت ویژه ای دارد. این اثر آراسته به صنایع ادبی و آیات و احادیث و ابیات عربی و فارسی است. این اثر شامل 33 بخش داستانی است که در 26 بخش آن اشعار عربی دیده می شود؛ از جمله: کدخدا با زن و طوطی، زن دهقان با بقال، زن بازرگان و شوهر خویش،داستان شاه کشمیر ،داستان کبک نر با ماده، داستان زن دهقان با مرد بقال، داستان شاهزاده با وزیر و غولان، داستان مرد لشکری و کودک و گربه و مار،داستان خرس و بوزنه و درخت انجیر،داستان شاهزاده و گرمابه بان و زن،داستان عشق و گنده پیر و سگ گریان،داستان صیاد و سگ و انگبین و مرد بقال
در این مقاله صحت ابیات عربی سندبادنامه و ترجمه آنها ؛نیز ردیابی شاعر آنها و اغراض تأکیدی، توصیفی و تشبیهی در محور معنوی- بلاغی با نثر داستانی بررسی می شود.
۵.
کلیدواژه‌ها:
گویش های فارس گوشاسپ سعدی ویژگی املایی خط فارسی شلومو دو گوتاین فارسی-یهودی متقدم وام واژه های آرامی
در بخش نخست نوشتگان ۷، کوشیده شده تا اصل درست eskār-، فعل غیرشخصی «خواستن»، در گویش اردکانی و گویش جزیره خارگ معلوم شود. در ادامه، سعی کرده ایم تا صورت «گوشاسپ» را (به معنای «خواب؛ رویا») و نیز «آثر» را توجیه کنیم. در بخش سوم، نمونه هایی از کاربرد یک ساخت زبانی نقل شده که تاکنون آن را اغلب از خصائص زبان شعری سعدی دانسته اند. با این شواهد، نگارنده نشان می دهد که این ساخت نه به سعدی و نه به زبان شعر منحصر بوده و نه به فارسی ناحیه سعدی. سپس، به یک ویژگی املایی نادر خطّ فارسی و در بخش سپسین به یادداشتی از شلومو دوگوتاین درباره متن فارسی-یهودی متقدّمِ محضر اهواز اشاره کرده ایم که تاکنون بدان توجّه نشده است. بخش پایانی برگردان خلاصه گونه ای است از برخی بخش های مربوط به چند لغت آرامی تبار در فارسی قدیم در ضمن مدخل «لوترائی» دانشنامه ایرانیکا.
۶.
کلیدواژه‌ها:
کتاب های چاپی فارسی برلین (آلمان) چاپخانه کاویانی چاپخانه ایرانشهر کتابخانه آیت الله العظمی بروجردی
تاریخ پیدایش نخستین کتاب چاپی فارسی چندان ارتباطی با ورود صنعت چاپ و نشر در ایران ندارد. چاپ کتاب های فارسی در کشورهای اروپایی و پیشتازی آن نسبت به ایران پیشینه ای طولانی دارد. این مقاله به کتاب ها و مجلات فارسی چاپ شده در کشور آلمان و به ویژه دو چاپخانه «کاویانی» و «ایرانشهر» که بروز و نمود بیشتری داشته اند، پرداخته است. این چاپخانه ها به همت گروهی از جوانان ایرانی تأسیس و راه اندازی شده است، که رواج افکار جدید و تلاش برای ترویج توسعه براساس معیارهای جهان متجدد را یکی از اهداف خود برشمرده اند. حفظ متون نفیس و اصیل ایرانی و احیای آنها از گزند فراموشی و نابودی را می توان یکی از دستاوردهای آنها دانست. بررسی منابع چاپخانه های موجود در آلمان به ویژه (کاویانی و ایرانشهر) بیانگر آن است که از لحاظ تجهیزات و امکانات جز برترین چاپخانه ها بوده اند و از بهترین شکل حروفات و مکملترین سیستم ماشین آلاتی موجود در چاپخانه های فرنگی، استفاده می کرده اند. حروف شان را از معروفترین کارخانه های حروف ریزی آلمان تهیه می کردند. استفاده از کاغذهای مرغوب همچنین کاربرد رنگ در مینیاتور و عکس از دیگر ویژگی های آنهاست. در پایان این نوشتار، جهت دسترس پذیری به کتاب های چاپ آلمان در کتابخانه های امروزی به صورت موردی به موجودی کتابخانه آیت الله العظمی بروجردی (قم) پرداخته شد و سیاهه ای از منابع موجود در این کتابخانه ارائه گردیده است.
۷.
کلیدواژه‌ها:
حکومت بنی امیه بایبل مشروعیت
دل مشغولی اسلام به «گذشته»، جایگاه محوری ای که این دین برای خود در تاریخ جهان قائل است و الگوهایی که از بایبل برای مستندسازی تاریخ خود برمی گیرد، برای همه امری شناخته شده است. در مقاله حاضر می کوشیم بررسی ای مفصل و دقیق از یک جنبه ویژه تلقی اسلام از گذشته، یعنی گذشته به مثابه خاستگاه مشروعیت سلطه (authority)، به دست دهیم. این موضوع پیش تر نیز مورد بحث بوده است، اما فقط در چهارچوب بحث کلی پیرامون سایر ابزارهای مشروعیت در اسلام بدان پرداخته شده است. در اینجا به شیوه بنی امیه در استفاده از گذشته برای مشروعیت بخشیدن به سلطه این خاندان توجهی ویژه خواهیم داشت.
۸.
کلیدواژه‌ها:
ابوالحسن طلحه مروزی رباعی رباعی سرایان قرن ششم تذکره لباب الالباب رسائل العشاق نزههالمجالس رباعیات سرگردان
شهاب الدین ابوالحسن طلحه مروزى، از رباعى سرایان مهم اواخر قرن پنجم و نیمه اول قرن ششم هجرى است. نام او نخستین بار در تذکره سدیدالدین محمد عوفى در بخش شعراى خراسان یاد شده است. عوفی هجده فقره از رباعیاتش را نقل کرده است و سایر تذکره نویسان همین اطلاعات و اشعار را در کتب خود آورده اند. سیفی نیشابوری در اواخر قرن ششم هجری در کتاب رسائل العشّاق به رباعیات ابوالحسن طلحه استناد کرده و 34 فقره آن را در لابه لای مطالب کتاب گنجانده است. نزههالمجالس جمال خلیل شروانی نیز یکی از منایع مهم رباعیات ابوالحسن طلحه است. در مقاله حاضر، اطلاعات اندکِ موجود در مورد زندگی این شاعر و 85 فقره از رباعیات منسوب به او، از سه منبع فوق و پنج منبع دیگر فراهم آمده است. موضوع اغلب رباعیات ابوالحسن طلحه، عشق و گزارش حالات عاشق و معشوق است.
۹.
کلیدواژه‌ها:
شاهنامه ریشه شناسی شهر ایران برگوا رَخته سوگوار
این چند یادداشت درباره چند کلمه و تعبیر شاهنامه است که درباره آن در میان شاهنامه شناسان اختلاف نظر است و در هر حالت دریافت ادیبان از آنها ناقص است. این چند کلمه و تعبیر عبارتند از: شهر ایران، برگوا، رَخته، سوگوار. رجوع به متنها و اسناد بازمانده از زبانهای پیش از اسلام معنای این چند کلمه را روشنتر خواهد کرد.
۱۰.
کلیدواژه‌ها:
نقد بخاری نبیل بلهی فقه ابن براج تاریخی نگری در فهم معناشناسی فرهنگی و اجتماعی فتوا نقد نقد
از جمله نقدهای منتقدان محمد بن اسماعیل بخاری مولف کتاب الجامع الصحیح ، رد و ابطال فتوای او به ثبوت محرمیت و حرمت نکاح میان دو نوزادی است که در دوران رضاع شرعی از شیر یک حیوان نوشیده باشند ، فتوایی که در پی آن بخاری از اخراج بخارا گردید و به نماد شذوذ بخاری در فقه بدل گردید . انتساب این فتوا به بخاری از دیرینه کهن در منابع فقهی – تاریخی اهل سنّت برخودارد است . در امتداد نقدهای منتقدان اهل سنّت بر این فتوا ، در سده اخیر شماری از محققان شیعه نیز به نقد این فتوا پرداخته و سستی و آسیب های آن را نشان داده اند. جریان دفاع از بخاری صدور این فتوا از بخاری را انکار می کند ، آن را ساخته و پرداخته مخالفان بخاری می داند و بدین سان فقاهت بخاری از صدور چنین فتاوای شاذ و سستی پیراسته می دانند . از جمله مدافعان جدید بخاری ، دکتر نبیل بَلْهِی است که در پژوهش اخیر خود ضمن انکار انتساب فتوای مذکور به بخاری در مقام پاسخ نقضی به نقدهای محققان شیعه علیه فتوای منسوب به بخاری در آمده است. بَلْهِی همسان و همانند فتوای منسوب به بخاری در موضوع رضاع را از میراث فقه شیعه بازیابی کرده ، نقدهای گفته شده بر فتوای بخاری را بر فقه شیعه وارد دانسته است. او در بخشی از پژوهش خود به فتوای قاضی ابن برّاج از فقیهان شیعه در قرن پنجم استناد می جوید که بر پایه آن ابن برّاج استفاده از گوشت حیوانی را که در بدو تولد از شیر زنی خورده باشد ، مکروه اعلام کرده است . بَلْهِی از رهاورد تنظیر این دو فتوا با یکدیگر به منتقدان شیعی کتاب الصحیح بخاری تذکر می دهد که از نقد بخاری خودداری نمایند زیرا همانند فتوای منسوب به بخاری در میراث فقه شیعی وجود دارد . مسئله اصلی این مقاله اعتبار سنجی روش پژوهش نبیل بلهی و پیش فرض های او در نقد فقه شیعه با تاکید بر فتوای ابن برّاج است که با روش تحلیل انتقادی تالیف شده است .
۱۱.
کلیدواژه‌ها:
ابن خفیف شیرازی سیرت شیخ کبیر اوصاف القلوب آنه ماری شیمل فاطمه علاقه فلورین زوبیرُویْ معین کاظمی فر
ابن خفیف شیرازی یکی از بزرگ ترین صوفیان سده چهارم هجری و شیخِ مشایخِ شیراز است. او در فقه و حدیث و کلام و تصوف نزد عالمان طراز اول عصر، از قبیل ابوالحسن اشعری و رُوَیم بغدادی و حلاج، شاگردی کرده است. ابن خفیف آثار متعددی داشته است که امروز جز چند رساله انگشت شمار چیزی از نوشته های او به دست ما نرسیده است. علاوه بر این آثار، صدها نقل قول از او در آثار عرفانی و تاریخی و کلامی وجود دارد. در هفت دهه گذشته تلاش هایی پراکنده برای تصحیح و ارائه آثار برجای مانده ابن خفیف صورت پذیرفته است. این تلاش ها ضرورتِ تدوین «مجموعه آثار ابن خفیف» را دوچندان کرده است. در سال گذشته (1402) کتابی در دو مجلد با عنوان مجموعه آثار ابن خفیف شیرازی به کوشش معین کاظمی فر به بازار علم ارائه شد. در مجلد نخست کتاب اوصاف القلوب با انتساب به ابن خفیف منتشر شده است و در مجلد دوم پنج رساله ابن خفیف و ترجمه های آن ها بازچاپ شده است. متأسفانه در این مجموعه کاستی های بسیاری راه یافته است، به گونه ای که به هیچ وجه نمی تواند خلأ وجود «مجموعه آثار ابن خفیف» را پُر کند و همچنان باید منتظر بمانیم که «دستی از غیب برون آید و کاری بکند». در مقاله حاضر بخشی از کاستی های این مجموعه بیان شده است.
۱۲.
کلیدواژه‌ها:
نقد و بررسی کتاب اعراب ایرانیان فتوحات اسلامی
کتاب «اعراب و ایرانیان؛ براساس روایت فتوحات اسلامی» اثری است تخصصی در واکاوی رخدادهای موسوم به فتوحات اعراب در ایران که مترجمی ناآشنا با قواعد ابتدایی تاریخ، نسبت به ترجمه آن اهتمام ورزیده و ماحصل کار او، چیزی جز سیاهه ای از اغلاط فاحش نیست. در این فصل، سعی بر آن شده است تا اشکالات و نقایص عدیده ترجمه کتاب معین گردد، تا بلکه خوانندگان و علاقه مندان نامتخصص دریابند که داخل شدن در امور تخصصی علوم دیگر، بی آنکه اندک آشنایی با ابتداییات آن علوم در اندوخته دانشی ایشان باشد، به چه فجایع علمی خواهد انجامید. امید راقم این سطور آن است که این مَثَل، عبارت آموز ایشان باشد.
۱۳.
کلیدواژه‌ها:
عهد عتیق پیروز سیار نقد و بررسی ترجمه
شواهد ارائه شده در این شماره با تمرکز بیشتر بر ترجمه قدیم، در سه محور قرار دارند: 1. افراط در ترجمه تحت اللفظی؛ 2. برخی اغلاط؛ 3. سایه روشن ترجمه های عربی در ترجمه قدیم (محور جدید). به عبارتی، به جز محور سوم که برای اولین بار در اینجا مطرح می شود، سایر شواهدِ این مقاله در ذیل همان محورهای پیشین بوده، و مکمل آنها می باشند.
۱۴.
کلیدواژه‌ها:
دیوان محمود بکرانی دیوان رکن بکرانی تصحیح متون کهن نقد
در سالهای اخیر، تصحیح متون، بسیاری را مفتون خویش نموده است. امّا این کار، مانند همه کارهای دیگر، نیازمند لوازمی است که همه کس آن را ندارد. بدین روی، بسیاری از متون کهن که در این ایّام با عنوان «تصحیح» عرضه می گردد، سخت عیبناک و مایه خسران معنوی و فرهنگی است. از جمله آثاری که اخیراً به چاپ رسیده «دیوان محمود بکرانی و دیوان رکن بکرانی» است که مباشران چاپ آن، کتاب را از غلطهای فاحش فاضح انباشته اند. ما در این مقاله به برخی از آن غلطهای پرشمار اشاره کرده ایم.
۱۵.
کلیدواژه‌ها:
تحفه سلیمانی پیرزاده مقدمه سلطان محمود رجبعلی تبریزی
رساله تحفه سلیمانی ترجمه فارسی رساله بیان عقاید اولیاء اللّه (به ترکی عقاید اولیاء سبعه) است. اصل ترکی اثر تألیف سلطان محمود بن برهان الدین زاهدی است و ترجمه فارسی آن توسط محمدرفیع زاهدی (ملقب به پیرزاده) از نوادگان سلطان محمود انجام شده است. خود پیرزاده تصریح می کند که بیانانی که در این رساله آمده مجمل بوده و از این رو برای تفسیر آنها به بیانات استادش ملارجبعلی تبریزی رجوع کرده است. از این رو تحفه سلیمانی از آثار مهمی است که در آن می توان دو مطلب را به صورت عمده یافت: 1. اطلاعاتی درباره طریقت صفوی و زاهدی؛ 2. بیانات ملارجبعلی تبریزی. موضوع اصلی این مقاله نقد مقدمه استاد دکتر حامد ناجی اصفهانی بر تحفه سلیمانی است. روش گردآوری داده ها، کتابخانه ای و روش تحلیل داده ها توصیفی تحلیلی خواهد بود. نتیجه اجمالی که این مقاله به آن دست یافته این است که مقدمه مصحح محترم نیازمند به بازنگری جدی است.
۱۶.
کلیدواژه‌ها:
قرآن کریم برگردان قرآن دشواریهای ترجمه لغزشهای مترجمان
برگردان قرآن به هر زبانی که باشد با دشواریهای فراوانی همراه است و مترجمِ قرآن باید با شناخت کافی از این دشواریها، و با آگاهی کامل از فنون ترجمه، و به دور از هر گونه شتاب و تعجیل به ترجمه اقدام نماید. بی توجهی به این دشواریها یا کم اهمیت دیدن آن، لغزشهایی را موجب می شود که در آستان قرآن روا نیست. بخشی از این دشواریها و پاره ای لغزشها در مقال کنونی که به شیوه تحلیلی-انتقادی عرضه می شود، مورد بررسی قرار می گیرد تا بیش از پیش بر اهمیت موضوع تاکید شده باشد.
۱۷.
این نوشتار صورت بسط و تحریریافته سخنرانی ایرادشده در فرهنگستان زبان و ادب فارسی (نودوسومین نشست ماهانه فرهنگستان) است، به روز 25 دی ماه 1402 ه .ش. این نوشتار اشاراتی و تأملاتی است چند درباره میراث و اندیشه سیاسی سعدی شیرازی.
۱۸.
در این نوشتار کتاب درسی «تاریخ ایران، دوره مقدماتی» تألیف آقاشیخ عبدالرزاق مسئله گوی قمی که به سال 1329 قمری نگارش شده است، تحلیل و بررسی شده و در پایان متن این کتاب آورده شده است.
۱.
این نوشتار اختصاص به معرفی و بررسی کتاب «الشیعه الامامیه و عقائدهم الاجماعیه» تألیف فتح الله نجارزادگان و معصومه رضوانی دارد که با هدف ارائه چکیده ای از اصول عقاید مورد اتفاق امامیه نگاشته شده است.
۲.
این نوشتار اختصاص به معرفی کتاب «فوائد الافضلیه» دارد؛ کتابی در بیش از هفتصد صفحه، اثری پزشکی که علی افضل طبیب بن محمدامین قاطع قزوینی آن را برای شاه عباس ثانی نوشته است.
