آینه پژوهش

ماجرای تصرف بیت الله الحرام توسط جهیمان العتیبی و همراهانش در نوامبر 1979/اول محرم 1400، یکی از رویدادهای عجیب تاریخ اسلام در عربستان سعودی بوده که تاکنون علت دقیق آن درک نشده است. نویسنده در نوشتار حاضر با جمع آوری اطلاعات جدید در این خصوص و بر مبنای ادعاهای ناصر الحزیمی، سعی در ارائه تحلیلی علمی از این رویداد دارد. از این رو نویسنده، مقاله را به سه بخش مجزا از یکدیگر تقسیم نموده است. در بخش اول و اصلی آن به مخالفان اسلام گرای دولت سهودی و تاریخ حیات جهیمان پیش از سال 1979 و ماجرای مکه پرداخته است که در این خصوص، زمینه های شکل گیری جامعه السلفیه المحتسبه و اخوان جهیمان و برخی عقاید آنها را مطرح می کند. در بخش دوم، عوامل حرکت جهیمان را تفسیر و تحلیل کرده و در پی ارزش سنجی و محک نظریاتی که در این باب ارائه شده اند، برآمده است. در نهایت در گام سوم، مسئله مشروعیت و اهمیت عقیدتی اندیشه جهیمان العتیبی و تأثیر او بر حرکت های بنیادگرایانه دیگر پس از او در عربستان سعودی را مورد مداقه قرار داده است.

در دو قرن نوزده و بیست، از میان اروپاییان، فرانسویان از طریق مجلات علمی همچون «جهان مسلمان» و «آسیا» برای اشاعه تفکر مسلمانان در جهان تلاشی درخور نموده اند. به طوری که فرانسویان برای انتقال اخبار جهان اسلام و عرب، بیشتر به سراغ آرای انسانی و عقیدتی مسلمانان می رفتند تا چشم انداز علمی جهان اسلام را برای اروپاییان به تصویر کشند. نویسنده در نوشتار حاضر با طرح مسئله تعامل بین متفکران مسلمان و اروپایی از طریق انتشار این مجلات علمی، به اختصار از تلاش های علمی مسلمانان در قرون نوزده و بیست و فعالیت های غربیان در تحلیل آثار مسلمانان، یاد می کند. وی سپس به مجله جهان اسلام و محتوای آن که در هر شماره به معرفی کتاب ها و آثار متفکران جهان اسلام در دو حوزه الهیات و حقوق و جامعه شناسی می پرداخت، اشاره می نماید و نام برخی از این کتب را ذکر می کند. در نهایت، لیست مجلات علمی اروپا در سال های 1800 1900 و نمونه ای از تصویر صفحه اول مجله جهان مسلمان را ارائه می نماید.

ابوحامد محمد غزالی یکی از چهره های تأثیرگذار در فرهنگ اسلامی است. او در یکی از مسائل عمده عرصه جامعه شناسی دینی، یعنی تیپ شناسی دینی، مسئله مهمی را مطرح کرده است. نویسنده در نوشتار حاضر سعی دارد انواع دینداری و تیپ شناسی معرفتی غزالی را به بحث بگذارد و با واکاوی آنها به داوری نشیند. وی قبل از پرداختن به این مسئله، مطالب مختصری درباره زندگی و تحصیل غزالی بیان می دارد. در ادامه به اختصار، تمایز غزالی و دکارت را در فلسفه و عقاید مربوط به دستیابی به حقیقت مطرح ساخته و انواع دینداری از نظر غزالی را واکاوی و در بوته نقد و بررسی قرار می دهد. در انتها با بیان نقد غزالی از فقهای زمان خود نوشتار را به پایان می رساند.

کتاب شناسی مطالعات قرآنی در زبان های اروپایی، تألیف مرتضی کریمی نیا، فهرست تفصیلی کتب و مقالات قرآنی انتشاریافته به یکی از زبان های اروپایی (انگلیسی، فرانسوی، آلمانی، اسپانیولی، ایتالیایی، هلندی و لاتینی) را طی پنج قرن گذشته و در فاصله سال های 1500 تا 2012 میلادی ارائه می دهد. نویسنده در نوشتار حاضر سعی در معرفی این اثر دارد. وی در راستای این هدف، ابتدا به طور مختصر تعریفی از منابع مرجع و نوع خاصی از آنها یعنی کتابشناسی ها بیان و سپس درباره مولف کتاب و آثار وی، به ایراد سخن می پردازد. در ادامه با اشاره ای به محتوای کتاب و ذکر چند ویژگی ساختاری و نقطه قوت آن، پیشنهادی درخصوص نمایه کتاب ارائه می دهد.

روش شناسی تفسیر قرآن کریم در چند دهه اخیر، رشد قابل توجهی داشته و مورد توجه بسیاری از قرآن پژوهان قرار گرفته است. از سوی دیگر، از رهگذر بررسی و نقد آثار روش شناسی تفسیر و فهم قرآن، می توان امید داشت زمینه های لازم برای دستیابی به اصول و چارچوب تبیین این دانش و الگوسازی برای گسترش آن فراهم شود. نویسنده در نوشتار حاضر نخستین بررسی خود در این زمینه را به جلد دوم کتاب التفسیر والمفسرون آیت الله محمدهادی معرفت اختصاص داده است. با این هدف، پس از ذکر زندگی نامه مؤلف کتاب، به معرفی کتاب التفسیر والمفسرون فی ثوبه القشیب و ویرایش های مختلف آن اقدام نموده است. نویسنده در ادامه، ساختار و محتوای کتاب را تبیین و تحلیل کرده و مطالب مربوط به روش شناسی تفسیر را در بوته نقد و بررسی قرار می دهد. وی با بیان چهار مؤلفه قابل نقد که عبارتند از: 1. همسان نبودن ساختار معرفی تفسیرها؛ 2. محدودشدن تبیین روش هر تفسیر به ساختار تدوین و ویژگی هایی در محتوا؛ 3. ناهماهنگی در بیان انواع تفسیر اجتهادی؛ 4. کاستی در معرفی آیات الاحکام در دو قرن اخیر و در هر زمینه، پیشنهادات خویش را برای جبران کاستی ها ارائه می نماید.

کتاب رجال همراه تألیف محمود تقی زاده، کتابی مختصر در علم رجال برای شناخت راویان حدیث است که بر اساس هشت کتاب رجالی از قبیل رجال طوسی، فهرست طوسی، رجال نجاشی، رجال کشی، رجال برقی، رجال ابن داود، رجال ابن غضائیری و رجال علامه حلی تنظیم شده است. نویسنده در نوشتار حاضر، کتاب مذکور را در بوته نقد و بررسی قرار داده تا از این رهگذر اشکالاتی که در مقدمه و متن کتاب به چشم می خورد را بیان کند.

کتاب آیین قلم: جستارها و گفتارهایی درباره نگارش علمی، نوشته رضا بابایی اثری در زمینه نگارش و پژوهش است که نویسنده آن با قلمی ساده در هفده گفتار کوتاه و بلند، زوایایی از نگارش علمی را کاویده است. نویسنده نوشتار حاضر پس از معرفی کتاب و محتوای آن، به اختصار کاستی های آن را در بوته نقد و بررسی قرار می دهد.

کتاب اسلام تمدنی، از جمله آثاری است که در پی تفسیری مدرن از مفاهیم اسلامی بوده و طرحی در راستای دستیابی به تمدن اسلامی بدون جذب شدن در مدرنیته غربی است. این کتاب که حاصل تلاش جمعی از اندیشمندان اسلامی است، در سال 2009 از سوی مرکز بین المللی تفکر و تمدن اسلامی دانشگاه اسلامی بین المللی مالزی به چاپ رسیده و شامل یک مقدمه و 13 فصل است. نویسنده در نوشتار حاضر سعی در ارائه تلخیصی از کتاب مذکور دارد. بر این اساس، با ذکر عناوین فصول کتاب و نویسنده هر یک، خلاصه ای از محتوای آنها را به تصویر می کشد.

ابوالطیب متنبی شاعر دوره عباسی، نه تنها بر شعر و ادب عربی که بر شعر و ادب فارسی تأثیر نهاده است تا آنجا که بسیاری از شاعران فارسی گوی، معانی او را اقتباس کرده و از درون مایه ها و عبارات شاعرانه اش در دیوان خود سود جسته اند. از این رو در گذر زمان، پژوهش های انبوهی در قالب پایان نامه،کتاب و مقاله در باب احوال و آثار این شاعر عرب و میزان تأثیرگذاری وی بر شاعران و ادبای ایرانی در ایران به چاپ رسیده است. نویسندگان درنوشتار حاضر سعی در ارائه کتابشناسی ای درباره متنبی داشته اند تا از سویی پژوهش های پیش رو با سهولت بیشتری انجام و از سوی دیگر پژوهشگران از انتخاب موضوعات تکراری بازداشته شوند. نویسندگان، این کتابشناسی را به شیوه کتابخانه ای بنیادی و به صورت الفبایی و در سه بخش پایان نامه، کتاب و مقاله و براساس مقاله «آیین تدوین کتابشناسی» تألیف محمد اسفندیاری تنظیم کرده اند. از این رو، براساس آن می توان دریافت که پژوهش های انجام گرفته در این باره از نظر ساختاری، تاریخی و محتوایی به چند دسته تقسیم شده و میزان پراکندگی آنها چگونه است. نویسندگان در پایان مقاله خود، به منظور تسهیل کار پژوهشگران، فهرست موضوعی پژوهش ها را درج نموده اند.