۱.
کلیدواژه‌ها:
نسخه خوانی نسخه خطی خوانش متون
نویسنده در نوشتار حاضر در قالب بیست و نهمین سلسله انتشارات با عنوان نسخه خوانی، متن چند نسخه را مورد مداقه قرار داده است. این متون بدین شرح اند:
یادداشتی از میرزا جلال الدین طهرانی روی یک نسخه
سندی درباره تقبیح فرستادن فرزندان برای تحصیل در استانبول
برخی تواریخ حاکمان گیلان میان 1264 تا 1290
وفات چند نفر از علمای خاندان دشتکی
تاریخ ظهور و طلوع نیر اعظم شاهنشاهی بر اوج سماء دولت پادشاهی
سفرنامه چند خطی به عتبات
تاریخ درگذشت شیخ مرتضی انصاری
هجوم ملخ ها در سال 1254 ق در کربلا و 1267ق در شیراز از زبان یک شاهد عینی
«عدالت ظاهریه فرنگی ها» از علایم ظهور
کتابی به خط احسایی در خانه سیدکاظم رشتی
تاریخ درگذشت محمدشاه قاجار
یادداشتی از ابوالقاسم طغری یغمایی
استکتاب برای رفع غم و غصه از سال 1264ق
نامه احمد بن حنبل در دفاع از مردم اردبیل علیه بابک خرمدین
۲.
۳.
کلیدواژه‌ها:
جغرافیای تاریخی شاهنامه کتاب های پهلوی گُنابَد پُشتِ گُشتاسپان دژِ گُنبدان
جغرافیای شاهنامه، با وجود تحقیقاتی که تا کنون شده، هنوز ابهاماتی دارد. شاید در حواشی مصححان شاهنامه بر این کتاب به این امر کمتر از هر چیز دیگر توجه شده باشد و در فرهنگ های شاهنامه نیز نام های جغرافیایی معمولاً در حاشیه بوده است. آنچه داود منشی زاده سال ها قبل در این باره نوشته، با وجود اختصار و بعضی آراء متهورانه، هنوز بهترین منبع در این باره است. در این نوشته یک فصل از کتاب او ترجمه شده و مباحث او دربارهٔ جای نامهایی مانند گُنابَد، پُشتِ گُشتاسپان و دژِ گُنبدان به فارسی انتقال یافته است.
۴.
کلیدواژه‌ها:
هلالی جغتایی استرآباد رباعیات نویافته شعر دوره تیموری سعید نفیسی
بدرالدین هلالی، از شاعران نامدار اواخر دوره تیموری و اوایل عهد صفوی است. غزل های هلالی کمال لطافت را دارد و مثنوی های شاه و درویش، صفات العاشقین و لیلی و مجنون او نزد هم عصران بسیار مقبولیت بوده است. دیوان اشعار او در هند و ایران به طبع رسیده و مشهورترین چاپ دیوان او، تصحیحی است که به اهتمام استاد مرحوم سعید نفیسی منتشر و چندین بار تجدید چاپ شده است. دیوان هلالی مصحّح نفیسی، در بخش رباعیات مشتمل بر 35 رباعی است. در نوشتار حاضر، 50 رباعی نویافته هلالی بر مبنای سه نسخه خطی دیوان او که یکی از آن ها نزدیک به زمان حیات شاعر کتابت شده است، عرضه می گردد.
۵.
کلیدواژه‌ها:
غضائری رازی تصحیح متن نظم فارسی محمد دبیرسیاقی یحیی قریب
محمد بن علی غضاری از شاعران مدّاح امرای آخر دیلمی و از ستایشگران محمود غزنوی است. او بسیار مورد توجه سلطان محمود بوده و به سبب مدایحی که برای محمود می سروده، از وی عطایای کثیری دریافت می کرده؛ آنچنان که محسود شاعران دربار غزنوی بوده است. ظاهراً به همین سبب، جدالی لفظی بین او و عنصری، ملک الشعرای دربار غزنویان، درگرفته که در شعر ایشان بازتاب یافته است. قصیده لامیه مشهور غضائری در جواب ایرادهایی که عنصری بر شعر او گرفته، سروده شده است. مقاله پیش رو اختصاص دارد به تصحیح چند بیت از دو قصیده غضائری که در دیوان عنصری به چاپ رسیده است. بیشتر این تصحیحات به ایراد تکرار قافیه مربوط می شود.
۶.
کلیدواژه‌ها:
فلوطرخوس الآراء الطبیعیه پیشاسقراطیان فیلسوفان مسلمان نسخه های خطی
تاریخ فلسفهٔ در یونان با فیلسوفانی آغاز شده که از آنها با عنوان «پیش از سقراطیان» نام برده می شود. امروزه با تلاش هایی که هرمان دیلز و والتر کرانتس در جمع آوری آثار باقی مانده از این دسته از فیلسوفان داشته اند، می توان تا حدودی آراء و اندیشه های آنان را دانست. در این میان فیلسوفان مسلمان نیز گاه به آرایی از فیلسوفان پیش از سقراطی اشاره می کنند. می توان گفت منبع اصلی آنها برای استناد اقوالی به فیلسوفان پیشاسقراطی رسالهٔ الآرا الطبیعیه التی ترضی بها الفلاسفه منسوب به فلوطرخس است. موضوع اصلی این مقاله معرفی این کتاب و نسخه های بر جای مانده از آن و بررسی ای دربارهٔ محتوای آن است. روش تحلیل داده ها توصیفی تحلیلی و تاریخی و روش گردآوری داده ها، کتابخانه ای است. نتیجه اجمالی که این نوشتار به آن دست یافته، این است که این رساله در فهم فیلسوفان مسلمان پیش از سقراطیان نقش کلیدی داشته و گزارش های بعدی دربارهٔ این دسته از فیلسوفان در عالم اسلام تحت تأثیر این رساله و فهم هایی بوده که از این رساله شده است و با توجه به نسخه های تازه یاب از این رساله تصحیح مجدد آن نیز از امور مهمی است که اهل فلسفه باید به آن اهتمام ورزند.
۷.
کلیدواژه‌ها:
نقد و بررسی تصحیح متن سیاست نامه محمود عابدی
در سال 1398، دکتر محمود عابدی تصحیحی دیگر از کتاب سیرالملوک خواجه نظام الملک طوسی عرضه کردند. این تصحیح از نگاه متن شناسی، ناهمخوانی های زیادی با چاپ های پیشینِ این متن (همچون چاپ استاد هیوبرت دارک و چاپ استاد جعفر شعار) ندارد؛ چراکه نسخه اساس این چاپ ها نیز همان نسخه شناخته کتابخانه نخجوانی است که در چاپ های نامبرده هم از آن بهره گرفته اند. از دیگر سو، گزارشگر چاپ نوین این کتاب (دکتر عابدی) یادداشت هایی بر آن افزوده است که در این نوشته ها، کم و بیش نارسایی هایی راه یافته است. نوشته کوتاهی که پیش روی شماست از خوانش متن و نگرشی کوتاه در یادداشت های آن فراهم آمد که در سه بخش از پیش چشم خواننده گرامی خواهد گذشت:
1) ضبط های نادرست
2) نارسایی های معنایی واژگان
3) افتاده ها و ناگفته های معنایی
۸.
کلیدواژه‌ها:
فمینیسم اسلامی فهمی جدعان امینه ودود ارشاد منجی ایان حِرسی علی تفسیر قرآن حقوق زنان
فهمی جدعان از متفکران فلسطینی و دانشگاهیان اردنی است که به حوزه تمدن عربی و جهان معاصر عرب توجه خاصی دارد و در این زمینه آثار متعددی منتشر کرده است. در کتاب خارج السرب: بحث فی النسویه الاسلامیه الرافضه و اغراآت الحریه ، به گزارش و تحلیل فمینیسم اسلامی در جهان معاصر می پردازد. وی در این کتاب طی شش فصل می کوشد تصویری فراگیر از جریانات گوناگونی که زیر چتر فمینیسم اسلامی می گنجند به دست دهد و تفاوت آن ها را بشمارد و دستاوردهای آن ها را ارزیابی کند. در این کتاب نخست از پیدایش فمینیسم اسلامی سخن می گوید و یکی از خاستگاه های آن را ایران معاصر و مجله «زنان» می داند. آنگاه به دیدگاه تفسیری فمینیست هایی چون امینه ودود، لیلا احمد و فاطمه المرنیسی می پردازد و آن ها را در گروهی جای می دهد که در عین التزام به اعتبار قرآن کریم می کوشند تفاسیر متفاوتی از آیات ناظر به احکام زنان به دست دهند. سپس جدعان گزارشی از دیدگاه چهار فمینیست به دست می دهد که گرچه در فرهنگ اسلامی بالیده اند اما با اسلام سر همسویی ندارند. در فصل پایانی نیز به تحلیل و نقادی برخی از این فمینیست ها دست می زند و در عین حال توجه به این پدیده، پذیرش برخی مدعیات، و مواجهه درست با آن را پیشنهاد می کند. در این مقاله، پس از مرور کتاب، کوشیده ام برخی ملاحظات روشی و محتوایی را درباره این کتاب بازگویم و آن را ارزیابی کنم.
۹.
۱۰.
کلیدواژه‌ها:
اثبات وجود خدا خداشناسی برهان های اثبات وجود خدا کلام تاریخ برهان های اثبات وجود خدا در کلام امامیه
شناخت و تحلیل تاریخی از برهان های خداشناسی فوائد گوناگونی دارد از جمله اینکه فهم دقیق این براهین، در گرو شناسائی درست از زوایای مختلف آنها در بستر تاریخی است. یکی از پروژه های مهم در راستای مطالعات تاریخی موضوعی در کلام امامیه، اثری است زیر عنوان «تاریخ برهان های اثبات وجود خدا در کلام امامیّه» که به همت محقق گرانمایه جناب آقای دکتر حمید عطائی نظری به انجام رسیده و دستاوردی نیکو و ارجمند را به جامعه علوم عقلی تقدیم داشته است. این کتاب، نخستین و مبسوط ترین نوشتاری است که به گزارش و تبیین استدلال های مطرح در آثار کلامی امامیّه و معتزله و اشاعره برای اثبات وجود خداوند می پردازد و تاریخ و سیر تحوّلات این براهین را در تاریخ کلام اسلامی بیان می کند. اهمیت این اثر، به طور خاص، مربوط به تحقیق در دوران کلام اسلامی در عصر تأسیس و قرون متقدّم است که مباحث متکلّمان این دوره، به دلیل آنکه فهم مفاهیم و درون مایه قواعد و اصطلاحات آنان بسی دشوار و دیریاب است، در دیگر آثار و تحقیقات چندان بازتاب نیافته است. تاکنون اثری با این گستردگی و دقت در باب تاریخ و تحوّلات برهان های اثبات وجود خداوند در کلام امامیّه نگاشته نشده است و از این رو، می توان این کتاب را منبع و مرجعی اصلی برای فهم مباحث و مطالب مربوط به موضوع اثبات وجود خدا در دانش کلام به شمار آورد.
۱۱.
کلیدواژه‌ها:
تاریخ بیهق ابوالحسن بیهقی تاریخ نگاری محلی تصحیح متن
کتاب تاریخ بیهق تالیف ابوالحسن علی بن زید بیهقی یکی از منابع مهم تاریخ نگاری شهری است که موضوع آن به جغرافیای تاریخی بیهق اختصاص دارد و در زمره کهن ترین کتابهای تاریخ محلی به زبان فارسی به شمار می رود. بخش عمده این کتاب منحصر است به معرفی بزرگان علم و ادب و سیاست که به شهر بیهق و خاندانهای برجسته آن از جمله سادات منسوبند. تاریخ بیهق در مقایسه با دیگر تاریخهای محلی جایگاه ویژه ای دارد چرا که از یک سو شرح حال نامداران و علمای دینی را در بر دارد و از سوی دیگر تذکره ای است درباره شاعران و ادیبان ناحیه بیهق. همچنین آگاهیهای ارزشمند و گاه منحصر به فردی درباره دولتمردان و فقیهان و طبیبان و منجمان و ریاضیدانان این منطقه و نیز مدارس، کتابخانه ها، خانقاهها، محله ها و روستاهای وابسته به شهر بیهق ارائه داده است.
اهمیّت این اثر سبب شده است تا استادان بنامی همچون احمد بهمنیار و سیّد کلیم الله حسینی قاری آن را تصحیح و منتشر کنند و استاد یوسف الهادی آن را به عربی ترجمه و به دست انتشار بسپارد. در اواخر سال 1400 تصحیح جدیدی از این اثر به کوشش سلمان ساکت، عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد عرضه شده که نسبت به دو تصحیح پیشین مزیتهای قابل توجهی دارد. در این جستار ویژگیهای تصحیح جدید بررسی و پیشنهادهایی در جهت تکمیل کار ارائه شده است.
۱۲.
کلیدواژه‌ها:
وسیله الشفاء محمدصالح رضوی جواهرالخیال دقایق الخیال معارج الخیال لطایف الخیال
محمّدصالح رضوی(زنده در 1104 ق) فرزند میرزا محمّدباقر متولّی و برادر میر شاه تقی الدین محمّد متولّی است. از وی چهار مجموعه شعر به نام های جواهرالخیال، دقایق الخیال، معارج الخیال(هر سه، رباعی نامه) و لطایف الخیال(برگزیده غزل های شاعران عهد صفوی) بازمانده و شناخته شده است. امّا محمّدصالح کتابی دیگر نیز دارد که تا کنون جزو آثار او شمرده نشده است. علّت این امر، آمیختگی نام و شرح احوال وی با میرزا (ابو)صالح رضوی صدرالممالک(فوت: 1090 ق) است که فرزند میرزا محسن نوّاب رضوی و نواده دختریِ شاه عباس اوّل بوده و به تولیت آستان قدس اشتغال داشته و مدرسه صالحیه نوّاب و ایوان مصلّی در مشهد مقدّس به امر وی ساخته شده است. در این مقاله ضمن اشاره به آمیختگی نام و شرح حال این دو، کتاب «وسیلهُ الشِّفاء» محمّدصالح رضوی و نسخه های آن را معرّفی می کنیم.
۱۳.
کلیدواژه‌ها:
ترجمه قرآن قرآن کریم زمانی نقد ترجمه
نویسنده در نوشتار پیش رو، در تلاش است ترجمه قرآن جناب آقای کریم زمانی را در بوته نقد و بررسی قرار دهد. وی در راستای این هدف، با بیان آیات 88 تا پایان سوره انعام، نکات انتقادی خود را نسبت به ترجمه بیان کرده و سپس، دیدگاه خود را مطرح می سازد.
۱۴.
کلیدواژه‌ها:
دین شناسی المعتبر من بحار الأنوار محمد آصف محسنى روایت معتبر
مرحوم آیه اللّه محمد آصف محسنى در کتاب مشرعه بحار الأنوار به بررسى سندى روایات بحار الأنوار براساس مبانى رجالى خود پرداخته اند و احادیث معتبر مطرح در این کتاب از نظر خویش را مشخص کرده اند. این روایات معتبر توسط آقای شیخ عمار الفهداوی تحت اشراف آقای حیدر حُبّ الله در کتاب المعتبر من بحار الأنوار جمع آورى شده است. در مقاله حاضر برخی از روایات شایان توجّه و درخور تأمّل مندرج در کتاب المعتبر مورد بررسی و تدقیق قرار می گیرد و پاره ای از نکات و ملاحظات در باب آنها بیان می شود. نکات یادشده، دشواری اسلام شناسی و فهم دین و نیز لزوم احتیاط در دین شناسی را یادآور می شود.
۱۵.
آیا سعدی در حکایت از قرآن کریم خطا کرده است؟
«زر بصره» در شعر اثیرالدین اخسیکتی
«بنی آدم اعضای یکدیگرند» یا «بنی آدم اعضای یک پیکرند»؟
مرد باید خودش «جنم» داشته باشد (1)
مرد باید خودش «جنم» داشته باشد (2)
۱۶.
کلیدواژه‌ها:
ترجمه قرآن به فارسی مترجمان معاصر قرآن روش ترجمه قرآن اسلوب های نحوی
مقاله حاضر بررسی و نقد یکی از جدیدترین ترجمه های قرآن کریم به زبان فارسی، اثر یکی از ناقدان مشهور ترجمه های قرآن در سه دهه اخیر است. در بررسی این ترجمه پاره ای اشکالات ترجمه های پیشین قرآن نیست و توجهی ویژه به تطبیق ترجمه با متن قرآن شده است. به علاوه تأکیدهای قرآن، ضمایر فصل و شأن، صنعت تضمین و احتباک نیز مدّ نظر مترجم بوده است، با این همه اشکالاتی به آن راه یافته که آن را از نظر صوری و محتوائی نیازمند ویرایش بنیادین کرده است. مقاله حاضر که به روش توصیفی نقدی و به شیوهکتابخانه ای نوشته شده، علاوه بر نقاط قوت، برخی اشکالات عمده ترجمه حاضر را اِحصا و مشخص کرده و در ضمن چند محور به توضیح تفصیلی آن پرداخته است. برخی از این محورها عبارتند از: مشخص نبودن روش ترجمه، یکسان ترجمه نشدن عباراتِ همانندْ در بافت های مشابه، مشخص نکردن منبع مورد استناد در ترجیح دادن معانی یا وجوه اعرابیِ کلمات و عبارات، نداشتن مبنا در برخی اسلوب های نحوی، اشکالات گوناگون در پاورقی ها، اشتباه در ترجمه کلمات و عبارات، کم دقتی در متمایز کردن افزوده های مترجم با متن قرآن و اشکالات ویرایشی.
