امیرحسین آقامحمدی

احمد بن أبی الاصبع/ الاصبغ دبیر و پیک تنی چند از خلفای عباسی، معتمد، موفق و پسرش معتضد بوده است. نام وی در چند متن فارسی، از جمله تاریخ بیهقی و تاریخ سیستان و تاریخ هرات، آمده است اما با بررسی این آثار فارسی جز نام و اندک اطلاعی به دست نیامد. اگرچه وی فرستاده خلیفه های عباسی بوده و بارها به ایران آمده است اما مورخان آن چنان که بایسته است به وی نپرداخته اند.به سبب سکوت مصحّحان تاریخ بیهقی در تعلیقات و نیز ملک الشعرای بهار در تاریخ سیستان به گمانِ نویسنده مقاله لازم بود به این شخص پرداخته شود. این شخص با اینکه در زمان خود مشهور بوده و کتابها و آثاری تألیف کرده اما دانسته هایمان از وی اندک است و اثری از وی در دست نیست. کمبود و نقص منابع در این زمینه سبب شده پژوهشگران درباره این فرد فقط به نوشته های ابن ندیم در الفهرست بسنده کنند. الفهرست اگرچه کتابی مهم در زمینه کتابشناسی است و  صد سال پس از درگذشت احمد بن أبی الاصبع نگاشته شده است اما ابن ندیم اطلاعات زیادی درباره این فرد نمی دانسته یا نخواسته است زندگینامه مفصلی از وی گزارش کند.   در این مقاله تلاش شد تمام دانسته ها درباره این شخص از منابع عربی گردآوری و کارنامه وی از دل تاریخ بیرون کشیده شود. در سه دسته از منابع ذکری از این شخص دیده می شود: تاریخ های محلی، تاریخ های عمومی و تذکره احوال دبیران و ادبا. سرگذشت این شخص گاهی در منابع با ابوالعباس احمد بن محمد؛ ابن ثوابه (درگذشته ۲۷۷) خلط شده و همچنین ضبط نام وی دچار تصحیف و تحریف گردیده است.  

 دست نویس شماره 209 کتابخانه توپقاپی استانبول (کتابت شده در سال 455ق) نسخه ای از تفسیر حدادی و از معدود نُسخ زبان فارسی است که واژه ها در آن با اعراب کتابت شده است. از آن جا که در متون نثر محدودیت های وزنی وجود ندارد، تلفظ واژه ها عموماً دقیق تر و مستندتر از متون نظم است. پیش تر، پژوهشگرانی چون صفری آق قلعه و حیدرپور نجف آبادی (تفسیر سور آبادی، 1396)؛ صادقی (الابنیه، 1389)؛ متینی (هدایه المتعلمین، 1344؛ تفسیری بر عشری...، 1352؛ اختیارات منظوم، 1353)، تلفظ ها و ویژگی های آوایی چنین نسخه هایی را گزارش کرده اند. مقاله حاضر، فهرست قریب به چهل ضبط کمیاب و نادر از نسخه توپقاپی است که با ضبط لغت نامه ها تفاوت دارد و بدین جهت باید مورد توجّه قرار گیرند.