نقد تحلیلی

مقالة حاضر محصول نگاهی به کتابِ زبان، بافت، و متن؛ جنبه هایی از زبان در چشم اندازی اجتماعی نشانه شناختی است که طاهره ایشانی و مجتبی منشی زاده آن را به فارسی برگردان کرده اند. باتوجه به آن که رویکرد نقش گرایانه به مطالعات زبانی در مقایسه با رویکردهای صورت گرایانه و شناختی در ایران درصد کم تری از مطالعات و بحث های زبان شناختی را به خود اختصاص داده است، جای خالیِ کتابی که نگرش اخیر را به زبان پژوهانِ علاقه مند معرفی کند، آن هم به زبان فارسی، به شدت محسوس بوده است. به همین دلیل، کوشش مترجمان این اثر ستودنی و شایستة سپاس گزاری است. به جرئت می توان گفت یکی از امور حساسی که برعهدة مترجمان این اثر بوده است، برابرگزینی واژه ها و اصطلاحات این حوزة تخصصی است؛ زیرا جای خالیِ کتاب هایی از این دست، خود، نشان دهندة عدمِ وضعِ واژه ها و اصطلاحات تخصصیِ دقیق و یک دست در رویکرد نقش گرایانه به مطالعة زبان در فارسی است. افزون براین، دیگر دشواری هایی که مترجمان برای برگردانِ اثر به زبان فارسی با آن ها روبه رو بوده اند، سبب شده است تا مواردی در ترجمة کتاب بایستة بازبینی بکنند. بنابراین، آن چه ازنظر خواهد گذشت، معرفیِ کتاب و مبنای نظریِ آن، معرفیِ موضوعی بخش ها و فصل های کتاب، و بیان نقاط قوت و ضعف این کتابِ ترجمه شده است.

مقاله حاضر محصول نگاهی به کتابِ ظرفیت فعل و ساخت های بنیادین جمله در فارسی امروز؛ پژوهشی بر اساس نظریه دستور وابستگی است که امید طبیب زاده آن را مشتمل بر هشت فصل نگاشته است. با توجه به آن که چنین رویکردی به دستور زبان در ایران درصد کم تری از مطالعات و بحث های زبان شناختی را به خود اختصاص داده است، جای خالیِ کتابی که نگرش اخیر را به زبان پژوهانِ علاقه مند معرفی کند؛ آن هم به زبان فارسی، به شدت محسوس بوده است. به همین دلیل، کوشش نگارنده این اثر ستودنی و شایسته سپاسگزاری است. به جرأت می توان گفت یکی از امور حساسی که بر عهده نگارنده این اثر بوده است، معرفیِ واژه ها و اصطلاحات این حوزه تخصصی و نیز توضیح و تبیین آن ها بوده است؛ زیرا در زمینه کاربرد اصطلاحات دستوری، به ویژه در دستورهای سنتی و حتی در آثاری که درباره ساخت زبان فارسی نگاشته شده اند، گاه شاهد تشتت اصطلاحات تخصصی و تعاریف نادقیق و وجود مثال های نقض برای آن تعاریف هستیم. کتاب مذکور ویژگی های مثبت بسیاری دارد و البته پیشنهادهایی نیز به ذهن مرورگرِ این کتاب رسیده است که در صورت صلاحدید و پسندِ نگارنده شاید بتواند گره های کوچکی را از ذهن مخاطب کتاب بگشاید

تبیین مبانی و شناخت الفبای هر پدیده، برای درک مفاهیم، بنیان های محتوایی، فلسفه ی وجودی ضروری می نماید. این مهّم به ویژه در حوزه ی علوم انسانی مورد توجه اندیشمندان معاصر قرار داشته و دارد. هنر اسلامی با توجه به گستردگی جغرافیایی و ارزش های معنایی، اصول نظری و عملی مشخصی دارد که بسیار با زیربنای هنرهای سنتی متجانس است. گردآورنده ی کتاب "مبانی نظری" تلاش نموده تا با تجمیع دانش و نظر استادان صاحب نظر و پژوهشگران فعال در رشته های متنوع هنر اسلامی به متنی علمی قابل استناد و معتبر به تبیین مبادی، اصول و مفاهیم این هنر اقدام کند. در این مقاله نیز ضمن معرفی بخش ها و مقالات چاپ شده، توصیف و تفسیر اصلی ترین مضامین ذکر شده در هر متن به نقد و ارزیابی آن اقدام شده است. یافته ی این پژوهش انتقادی، مبین این نکته است که وحدت وجودی و برخورداری از مبانی اعتقادی مشترک و مستتر در تمامی آثار، نشان از پیوستگی معنایی و وابستگی به منشائی واحد دارد. نشر کتاب "مبانی نظری" در راستای معرفی ویژگی و دیدگاه های اخلاقی، ارزشی و عرفانی هنر اسلامی اقدامی مفید است که امروز به عنوان یک منبع معتبر و قابل استناد برای استفاده پژوهشگران، دانشجویان و علاقمندان این حوزه در اختیار آنان قرار گرفته است.

خداوند متعال در قرآن کریم برای رساندن مقصود خود به مخاطبین به کرات از قصه و داستان بهره برده است. یکی از داستان هایی که در قرآن کریم مطرح شده است، داستان اصحاب کهف است. مستشرقانی که به تحلیل قرآن کریم، از جمله داستان اصحاب کهف پرداخته اند، نظریات متفاوتی را در مورد این داستان مطرح نموده اند. تحلیل های متفاوت خاورشناسان در مورد داستان اصحاب کهف انگیزه ای ایجاد کرد که در این پژوهش به این پرسش پاسخ داده شود که مستشرقین در مورد داستان اصحاب کهف چه نظریاتی را مطرح کرده اند؟ این نظریه ها با روش توصیفی - تحلیلی و با رویکرد انتقادی مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.  برخی از خاورشناسان، این داستان را اسطوره و برخی دیگر آن را برگرفته از واقعیت و برخی آن را برگرفته از قصه های مسیحیان دانسته اند و این تفاوت رویکردشان نسبت به داستان اصحاب کهف منجر شده است که پیام های متفاوتی را از آیات برداشت کنند و برداشت های ناصوابی نیز داشته باشند. در این پژوهش ضمن مردود شمردن دیدگاه اسطوره انگاری داستان اصحاب کهف، روشن می گردد که حضرت رسول الله (صلی الله علیه وآله) این داستان را از مسیحیان نقل نکرده است؛ بلکه مسیحیان این داستان را که بر اساس واقعیت است، به خاطر رسیدن به اهداف شبهه ناک خود، تحریف کرده و در میراث دینی شان وارد کرده اند.

علامه طباطبایی از جمله مفسران موافق با وجود مجاز در قرآن بوده و در کتاب المیزان فی تفسیر القرآن از مجاز بودن بسیاری از آیات در تفسیر بهره برده اند. دیدگاه های ایشان، در موارد نادری که قائل به مجاز بوده اند، به دلیل «عدم سازگاری با قواعد بلاغی» یا «عدم اشاره به مجازیت در برخی از کلمات و آیات» با وجود برخورداری از شرایط لازم برای مجازیّت، قابل تأمل و نقد است؛ پرداختن به این بحث با عنایت به جایگاه علمی رفیع علامه طباطبایی در حوزه های مختلف معارف دینی، به ویژه در عرصه ی تفسیر و استفاده مجامع تفسیری از کتاب تفسیری ایشان، اهمیتی والا دارد؛ از این رو، هدف نوشته ی پیشرو پاسخ گویی به این سؤال اصلی است: نقد تحلیلی دیدگاه های علامه طباطبایی در مورد مجاز های قرآن چیست؟ این پژوهش با استفاده از منابع کتابخانه ای و نرم افرازی و با روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفت و نتایج زیر به دست آمد: با توجه به قواعد بلاغی، برخی از آیاتی که علامه 6 به دلایلی خاص (که در متن مقاله بدان ها اشاره خواهد شد)، از آن ها در قالب های «استعاره ی مصرحه»، «استعاره ی مکنیه» و «تمثیل» یاد نموده قابل نقد است، همین طور عدم اشاره ایشان به برخی از موارد «مجاز های مرسل» و «مجاز های عقلی»، محل تأمل می باشد.