مظفر حسنوند

تروریسم به عنوان پدیده ای اجتناب ناپذیر، کنشگران رسمی و غیررسمی سیستم بین الملل را به شکل مستقیم و غیرمستقیم درگیر خود کرده است و به تدریج گستره جغرافیایی اقدامات تروریستی بیشتر شده است. این مقاله با بررسی توان پاسخ دهی نظریه های مطرح در عرصه سیاست بین الملل نسبت به تحول مفهومی تروریسم، به دنبال ارائه پاسخ به این پرسش است که مهم ترین مشخصه های تحول نظری از تروریسم کلاسیک به مدرن کدامند؟ برهمین اساس با بیان اینکه، نظریات مطرح در عرصه سیاست بین الملل، نتوانسته تروریسم نوین را به خوبی تحلیل کنند، این فرضیه را مورد ارزیابی قرار داده است که براساس نگاهی سیستمی و چندسطحی باید گفت که به دنبال فرایند جهانی شدن و تغییر در نظام بین الملل، گسست و تحول نظری در مفهوم تروریسم نوین نسبت به نوع کلاسیک ایجاد شده است. برهمین اساس، مهم ترین مؤلفه های گسست و تحول نظری تروریسم کلاسیک به تروریسم نوین عبارتند از: افزایش تهدیدات، عمومیت یافتن و موسع شدن، تغییر در ماهیت و کارکرد، اهمیت یافتن تروریسم سازمانی، شبکه ای و سایبری، گستردگی جغرافیایی تروریسم بین المللی و تغییر در واکنش کنشگران نسبت به تروریسم بین المللی. این پژوهش از نوع نظری است و روش پژوهش، تبیینی و شیوه گردآوری داده ها مبتنی بر منابع کتابخانه ای و اینترنتی است.

مشارکت سیاسی از نشانه های مهم توسعه سیاسی است که کم و کیف و قالب های آن از جامعه ای تا جامعه دیگر متفاوت است. تحقق مشارکت سیاسی و نهادینه شدن آن مستلزم وجود آمادگی ها و شرایط روحی - روانی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی خاص هر جامعه است. هدف از انجام این پژوهش، بررسی تأثیر عوامل اجتماعی و فرهنگی مؤثر بر مشارکت سیاسی دانشجویان در تشکل های حزبی و سیاسی است. عواملی همچون رسانه ها، انجمن ها، شبکه های اجتماعی و گروه دوستان. روش پژوهش پیمایشی و کمی با استفاده از فن پرسش نامه است. جامعه آماری هم همه دانشجویان شاغل به تحصیل در سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری در سال 1395 هستند. پژوهش حاضر درصدد پاسخ دادن به این پرسش است که رسانه های جمعی اعم از کلاسیک و جدید، داخلی و بین المللی، شبکه های اجتماعی و عوامل یا متغیرهای اجتماعی مانند گروه دوستان و عضوشدن و همکاری با انجمن ها تا چه اندازه بر گرایش و مشارکت سیاسی جوانان در احزاب و تشکل های سیاسی تأثیر می گذارند. نتایج پژوهش نشان می دهند به ترتیب، دسترسی و ارتباط فعالانه با شبکه های اجتماعی در فضای سایبری، گروه دوستان، عضوشدن در انجمن های مدنی و داوطلبانه، رسانه های داخلی و درنهایت رسانه های خارجی (رادیو و تلویزیون های ماهواره ای) بر تمایلات و مشارکت سیاسی دانشجویان دانشگاه شیراز در احزاب و تشکل های سیاسی تأثیر مثبت و معنی داری داشته اند.

فضای پس از توافق هسته­ای منجر به شکل­گیری نظمی نوین و دیدگاه­های متنوع درباره هویت، قدرت و نفوذ منطقه­ای جمهوری اسلامی ایران شده که در پی آن سعودی­ها و رژیم صهیونیستی بیش از دوران قبل از پساتحریم به تعامل، مقابله و صف­آرایی امنیتی مقابل قدرت مضاعف ایران پرداختند. ما در این پژوهش با بهره­گیری از نظریه سازه­انگاری در راستای پاسخ به این سوال اصلی برمی­آییم که فضای پساتحریم چه تاثیراتی را بر روابط سعودی- صهیونیستی در مقابل جمهوری اسلامی ایران بر جای گذاشته است. در پاسخ به سوال اصلی این فرضیه مطرح می شود که فضای پساتحریم، معادلات هویتی متخاصم و برساخته قدرت را بین جمهوری اسلامی ایران و عربستان و رژیم صهیونیستی بیش از گذشته شدت بخشیده است. براساس فرضیه مطروح، یافته­های پژوهش عبارتند از اشتراکات و تعاملات صهیونیستی- سعودی در نگاه به ایران پس از توافق، تلاش برای برجسته نمودن و برساخته نمودن نقش خشونت محور انگاره­های شیعی ایران در منطقه، بهم پیوستگی آموزه­های سعودی با برساخته­های گروه های تکفیری نظیر داعش، ائتلافهای ساختگی در برابر قدرت منطقه­ای جمهوری اسلامی ایران و حرکت واشنگتن در مسیر افراط­گرایی سعودی و برساختگی فراروایت­های مطرح است. روش تحقیق بکار رفته توصیفی – تحلیلی و روش گردآوری مطالب کتابخانه ای و اینترنتی می­باشد.

با اختتام دوره جنگ سرد، مسائل پیچیده و جدیدی مانند تضعیف عاملیت قدرت و امنیت نظامی، افزایش کنشگران غیردولتی و ظهور بازیگران جدید بین المللی و منطقه ای رخ داد و منطقه گرایی به عنوان چشم انداز و پارادایمی نوین مورد بازبینی قرار گرفت و این پرسش مطرح شد که «آیا با وجود تحولات جدید در سیستم بین الملل، تحول شبه پارادایمی در منطقه گرایی نوین به وجود آمده است؟ در این راستا دیدگاه رهیافت های تئوریک جدید به منطقه گرایی چگونه بوده است؟» در پاسخ این فرضیه مطرح گشت که «اکنون منطقه گرایی از مهم ترین مسائل سیاست بین الملل بوده و در سطوح مختلف نسبت به نوع کلاسیک متحول شده است». همچنین، در این موضوع رهیافت های شبکه ای، ساختارگرایی، سیستم های تابعه، امنیت منطقه ای و نظریات متأخر، برخلاف نگرش های رئالیستی، دیدگاه های جدید و متنوعی را مطرح کرده اند.

هدف اصلی این مقاله آن است تا با واکاوی دو دیدگاه مسلط سیاسی یا حقوقی در باب ماهیت برجام و ترکیب آن با عوامل تاثیرگذار در سطح منطقه ای و بین المللی دلایل چالش برانگیز بودن این توافق را نشان دهد. دو خوانش متباین در مورد ماهیت و تضمینهای توافق هسته ای وجود دارد: دیدگاه نخست معتقد است که تضمین های برجام باید بر اساس منابع حقوق  بین الملل تعهدآور باشد و از این رو طرفین توافق رفتارهای یکدیگر را در فضای پسابرجامی در ذیل یک معاهده حقوقی دنبال می کنند. دیدگاه دوم با اتخاذ دیدگاهی متفاوت و با توجه به متن توافق هسته ای و قطعنامه 2231 اعتقاد دارند که توافق هسته ای و تضمین های آن در ذیل توافقات سیاسی قرار دارد و این خود از نکات مثبت توافق محسوب می شود. این مقاله با اتکا به روش توصیفی-تبیینی و  با هدف واکاوی این تفاسیر و اعتقاد به این نکته که چالش های پیش روی اجرای برجام ناشی از عدم اتقان حول ماهیت این توافق است به دنبال ارائه پاسخ به این سوال است که توافق هسته ای (برجام) به لحاظ ماهوی دارای زمینه و فضایی سیاسی است یا حقوقی و تضمین های ناشی از آن در ذیل کدامیک قرار دارد؟  از اینرو، با اتخاذ رویکردی سه سطحی و با روشی توصیفی-تبیینی و مفروض گرفتن تفاوت معرفتی بین دو حوزه مطالعات حقوقی و سیاسی، در قالب فرضیه معتقد است که توافق هسته ای یا برجام دارای ماهیتی سیاسی است نه حقوقی.

بازدارندگی به عنوان یکی از مهمترین حوزه های مطالعاتی روابط بین الملل و مطالعات استراتژیک از جمله موضوعاتی علمی است که در کنار جنگ به عنوان مهمترین موضوع مطالعات استراتژیک مطرح می باشد. به عبارتی دیگر، از جمله پرسش های موجود در این حوزه این واقعیت است که چگونه می توان از بروز جنگ که سبب ساز تحمیل هزینه های زیادی بر واحدها خواهد شد، جلوگیری به عمل آورد؟ پاسخ به چنین پرسشی منجر به شکل گیری مفهوم تئوریک بازدارندگی خواهد شد. از همین رو، این نوع رابطه و خلق آن ارتباط زیادی به توان راهبردی طرفین، نوع استراتژی و همچنین شناخت عوامل مؤثر در شکل گیری این استراتژی ها خواهد داشت که در قالب نظریه، رویکردها و طراحی آن در یک نظام، به عنوان متغیرهایی خودنمایی می نمایند. در این راستا، پژوهش حاضر به شیوه توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر مطالعات کتابخانه ای، تلاش دارد ضمن واکاوی بنیانهای نظری مفهوم بازدارندگی در روابط بین الملل، ساختارها، طراحی مدل ها و استراتژی های مختلف در این نوع از سیستم های کنترلی (واپاشی)، به وِیژه کار بست های نوین و منطقه ای آن در سیستم نوین بین الملل را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد.

بی شک، موضوع هسته ای ایران یکی از مهم ترین موضوعات تاریخ دیپلماسی بوده که اهمیت آن در دهة اخیر باعث شد تا دو عرصة سیاست داخلی و خارجی ایران تحت تأثیرش قرار بگیرند. شروع بحران هسته ای از بیانیة سعدآباد تا برجام، راهبردهای متعددی را برای نخبگان ایران بر جای گذاشت و مآلاً، باید این دوران را در یک سیر مرتبط با محیط های منطقه ای مورد ارزیابی قرار داد. در این پژوهش، به این سؤال اصلی پاسخ خواهیم داد «که دیپلماسی هسته ای ایران در بستر زمانی «2015- 1997»، چه راهبردها و الگوهای رفتاری را از منظر نظری جیمز روزنا(با تأکید بر متغیر محیط منطقه ای) در دستور کار قرار داده است؟» در پاسخ به سؤال اصلی، این فرضیه مطرح می شود که «الگوی رفتاری دیپلماسی هسته ای ایران در دولت های مختلف نسبتاً پایدار بوده، لیکن رفتار انطباقی، تحت تأثیر متغیرهای بیرونی شاهد پویش های متعددی بوده است. بدین سان، ارتباط مستقیمی بین الگوی رفتاری ایران و محیط منطقه ای آن وجود دارد». روش پژوهش، تاریخی-تحلیلی و شیوة گردآوری داده ها نیز کتابخانه ای، استفاده از مجلات، مقالات معتبر و منابع اینترنتی است.