کتابشناسی شروح اسماء الحسنی

(1)
بنا به آیه شریفه (ولله الاسماء الحسنى فادعوه بها) مسلمانان دعوت شده اند تا خداوند را با اسماء الحسنى بخوانند. بدین جهت علم کاملى در باب اسماء الله شکل گرفته است که عملاً از مبادى همه علوم اسلامى دیگر, اعم از کلام, فقه یا فلسفه محسوب مى شود. متفکران مسلمان در طول قرون کتابهاى بیشمارى درباره اسماء الله نوشته اند.1
(2)
در این کتابشناسى از ذکر بسیارى کتابها که در این موضوع نوشته شده, امّا در کتب تراجم بى هیچ توضیح آمده, خوددارى شده است. بنابراین ادعاى استقصاى کامل نداریم.
درباره اسماء الحسنى اگرچه ضرورت داشت که در مقدمه این کتابشناسى مطالبى به تفصیل آورده شود, امّا به دلایلى آن را به مجالى دیگر واگذاردیم.
در این کتابشناسى, همچنین کتبى را که مستقلاً به شرح اسماء الحسنى ـ یا مثلاً شرح دعاء جوشن کبیر ـ پرداخته اند, آورده ایم, زیرا در غیر این صورت اکثر تفاسیر ـ على الخصوص تفسیر المیزانِ علامه طباطبایى را که بحث مستوفایى در این موضوع دارد ـ نیز باید ذکر مى شد.
امیدواریم این کتابشناسى براى محققین علوم قرآنى, فلسفى, عرفانى و دیگر علوم مفید واقع شود.
الف ـ کتابهاى چاپى
1ـ محمدرضا بن محمد مؤمن امامى مدرس خاتون آبادى اصفهانى, اسماء الحسنى, تهران 1273ق, چاپ سنگى, قطع رحلى. ر.ک: خانبابامشار, فهرست کتابهاى چاپى فارسى, ج1, ص322.
2 ـ سید کاظم ارفع, اسماء الحسنى, تهران, 1370ش, چاپ مؤسسه تحقیقاتى و انتشاراتى فیض کاشانى.
3ـ عبدالعلى بازرگان, اسماء الحسنى, تهران, 1361ش, شرکت سهامى انتشار.
4ـ احمد بن حسین بیهقى, الاسماء والصفات, بیروت 1405/1984. محمد محیى الدین جعفرى زینبى نیز در الله آباد سال 1313 آن را منتشر ساخت.
5 ـ عبدالرحمان بن اسحاق زجاجى (متوفى, 337هـ.ق), اشتقاق اسماء الله, چاپ عبدالحسین مبارک, بیروت, 1406/1986.
6 ـ ابوالعباس احمد بن معد نحوى (متوفى 550هـ.ق), الانباء فى شرح الصفات والاسماء, به همراه کتاب دیگرش در 1302هـ.ق در قاهره به چاپ رسید.
7ـ محى الدین ابن عربى (560 ـ 638هـ.ق), انشاء الدوائر, همراه با دو رساله دیگر, لیدن, 1336هجرى. ر.ک: معجم المطبوعات 628.
8 ـ عبدالکریم بن هوازن قشیرى نیشابورى (متوفى 465هـ.ق), التعبیر فى علم التذکیر, با تحقیق ابراهیم بسیونى, مصر, 1968م.
این کتاب یکى از نگاشته هاى مهم قشیرى است که مؤلف آن را بر اثر درخواست راغبان به علم تذکیر و اسماء حسنى پرداخته, و ابن الجوزى آن را تلخیص کرده است. قشیرى بخش بندى التعبیر را بر بناى (باب), (فصل), (نکته) و (نکتة اخرى) گذارده است. مصنف پس از مقدمه اى کوتاه ذیل بابهاى چندگانه به بحث پیرامون آیات (ولله الاسماء الحسنى فادعوه بها) (اعراف 7/180), (قل ادعوالله او ادعو الرحمن ایّاً ماتدعوا فله الاسماء الحسنى) (اسراء 17/110), (تبارک اسم ربک ذى الجلال والاکرام) (الرحمن 55/78) و (سبح اسم ربک الاعلى) (اعلى 87/1) پرداخته و از اسماء و صفات و اخلاق حق تعالى سخن گفته و از اسم عارفانه (الله) آغاز کرده است. پس از آن در هر بابى به معنى اسمى از اسماء الله, و وجوه صرفى آنها به اختصار توجّه داده و ضمن آوردن اقوال مشایخ صوفیه و حکایات آنان گاهى از قصص قرآن همچون قصه خلق آدم(ع) سخن داشته است (مقدمه روح الأرواح سمعانى, مایل هروى, نجیب, تهران, 1368)
9ـ مولى حبیب الله بن علیمدد کاشانى ساوجى, خواص الاسماء فى شرح الاسماء (متوفاى 1340ق). این کتاب در سال 1329 به همراه (اثبات الرجعه) و (الاسرار الحسینیه) به چاپ رسیده است.
10ـ شیخ عبدالله بن محمد انصارى, دقائق الاشارات الى معانى الاسماء والصفات. اختصار اسماء والصفات بیهقى, تحقیقِ شیخ عمادالدین حیدر, دارالقلم العربى, بیروت, 1408هـ.ق.
11ـ شهاب الدین ابوالقاسم احمد بن ابى المظفر منصور السمعانى (487ـ534هـ. ق), روح الأرواح فى شرح اسماء الملک الفتّاح, به تصحیح و توضیح نجیب مایل هروى, چاپ اول, تهران, 1368, شرکت انتشارات علمى و فرهنگى.
این کتاب (یکى از شاهکارهاى دیرینه و کهن زبان و ادب فارسى است) (که در نوع خود مى توان آن را از کهنترین و نخستین نوشته هاى مستقل زبان فارسى در این موضوع [اسماء حسنى] به شمار آورد, زیرا با آنکه اشاراتى کوتاه در مؤلفات و منظومه هاى فارسى صوفیانه و غیر صوفیانه پیش از سمعانى در این مایه داریم و نیز بابى از ابواب شرح التعرف به بحث پیرامون نفس اسماء و صفات حق تعالى اختصاص دارد, ولى مهمترین و هم گسترده ترین شرحها در اسماء حسنى به زبان عربى پرداخته شده است. این کتاب علاوه بر تفسیر و تأویل عرفانى آیات قرآنى, یکى از منابع موثق درخصوص احادیث قدسى و نبوى و اقوال مشایخ طریقت است. اشعار بسیارى نیز از شاعران فارسى زبان [و عرب زبان] و از جمله خود مؤلف آمده که از نظر تتبع در تاریخ ادبیات فارسى حائز اهمیت است.) (ر.ک: مقدمه روح الأرواح, نجیب مایل هروى)
12ـ حکیم متأله مولى هادى سبزوارى (1212ـ1289هـ), شرح الاسماء, تحقیقِ دکتر نجفقلى حبیبى, تهران 1372ش, انتشارات دانشگاه تهران.
این کتاب که شرحى است بر دعاى جوشن کبیر براساس دعاى مذکور که صد بند دارد, فصل بندى شده است. مؤلف نامدار و فرهیخته آن در ضمن شرح اسماء و صفات الهى به تأویل نیز پرداخته است و در برخى موارد نکته هاى فلسفى و عرفانى ارزنده اى آورده است. همچنین در جاى جاى کتاب به آیات قرآن و روایات پیامبر و ائمه معصومین(ع) اشاره کرده است. یکى دیگر از مطالب کتاب اشعار فارسى و عربى است که مؤلف با ذوق کتاب در موارد لازم به آنها استشهاد کرده است.
13ـ محى الدین ابن عربى (560 ـ 638ق), الفوز الاسنى بمناجاة الله باسمائه الحسنى, مصر 1971م (با عنوان مناجاة الرحمن بآیات القرآن, قاهره 1324ق).
14ـ علامه حسن حسن زاده آملى, کلمه علیا در توقیفیت اسماء, چاپ اول: قم, 1371, انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى.
مؤلف دانشمند این کتاب را در هشت باب به رشته تحریر آراسته و ابواب آن چنین است. باب اول: تقریر محل نزاع در توقیفیّت اسماء الله تعالى. باب دوم: در میان اسماء و صفات وجودى و سلبى, و اسماء ذات و صفات و افعال, باب سوم: در علت توقیفى بودن اسماء لفظى الهى در نزد متکلمان. باب چهارم: در نقل برخى از آیات قرآنى در توقیفیت اسماء الله و اقوال و نکاتى چند. باب پنجم: در بیان عدد اسماء الله عظمت اسمائه. باب ششم: در توقیفیت اسماء الهى در نزد عارفان و حکیمان. باب هفتم: در بیان اختصاص اطلاق سمیع وبصیر, در میان قواى ظاهرى. باب هشتم: در اطلاق اسماى الهى با مراعات ادب مع الله ـ عز اسمه ـ.
15ـ فخرالدین محمد بن عمر الخطیب الرازى (544 ـ 606هـ. ق), لوامع البینات شرح اسماء الله تعالى والصفات, راجعه و قدم له و علق علیه طه عبدالرؤف سعد, القاهره, مکتبة الکلیات الازهریه, 1396ق افست چاپ تهران 1364ش. همچنین تحت عنوان لوامع البینات فى الاسماء والصفات, طبع امین الخانجى, القاهره, مطبعة شرقیه, 1323ق.
(فخر رازى در نوشتن این کتاب به کتاب (المقصد الاسنى فى شرح اسماء الله الحسنى) تألیف ابوحامد غزالى نظر داشته و از آن بهره گرفته است. او در مقدمه, کتاب را به ابوالمؤید سام بن عمر بن مسعود بن حسین زین الدین تقدیم کرده و از علاقه خود به روشن ساختن مسائل مربوط به اسماء الهى سخن گفته است. کتابش مشتمل بر سه قسم است. قسم اول درباره مبادى و مقدّمات. قسم دوم درباره صفات و اسماء الهى به معنى اخص کلمه و قسم سوم لواحق و تکمله هایى بر دو قسم پیشین را شامل است. درهریک از این سه قسم نیز فصولى آورده که در آنها به مباحث مربوط به اسماء و صفات حق تعالى پرداخته است. فخررازى در پایان به اسمایى نیز اشاره مى کند که اطلاق آنها در حق خداى تعالى روا نیست و آنها عبارتند از تمنا, شهوت و عزم.
16ـ ابوحامد محمد غزالى طوسى (450ـ 505هـ. ق), المقصد الاسنى فى شرح اسماء الله الحسنى, حققه و قدم له فضله شحاده بیروت, دارالمشرق 1968 و نیز بیروت, بى تا/ و نیز القاهره 1322ق, 1324ق و نیز ضبطه وخرج آیاته الشیخ احمد قبانى, دارالکتب العلمیه, بیروت, بى تاریخ.
غزالى این کتاب را به خواهش دوستى که شرح معانى اسماء خداى تعالى را از او پرسیده بود, نوشته است. وى پس از یک مقدمه کوتاه, کتاب را در سه فن آغاز نموده است. فن اول در مقدمات و پیشگفتارهاست که در آن چهار فصل را گنجانده است. فن دوم در اهداف و مقاصد که بر سه فصل مشتمل است و فن سوم در لواحق و تکمله هایى است که در آن نیز سه فصل آورده و به مباحثى از قبیل توقیفى بودن اسماء و فایده برشمردن و مختص نمودن اسماء به 99اسم و غیره پرداخته است.
17ـ تقى الدین ابراهیم بن على بن حسن بن محمد ابن صالح کفعمى (قرن دهم), المقصد الاسنى فى شرح الاسماء الحسنى.
این کتاب همچنین با نام (المقام الاسنى فى شرح الاسماء الحسنى) ذکر شده است. یک بار ضمن البلد الامین نیز به تحقیق شیخ فارس الحسّون یک بار دیگر به چاپ رسیده است. از این مؤلف بزرگوار در شرح اسماء الحسنى نیز در کتابش به نام مجموع الغرائب و موضوع الرغائب, به تحقیق سید مهدى رجائى, (1412هـ.ق/ 1371ش قم مؤسسه انصارالحسین ـ علیه السلام ـ) موجود است. ر.ک: نسخه خطى المقصد الاسنى در مجموعه کتب خطى کتابخانه آیت الله مرعشى نجفى, ج1, ص218.
18ـ دکتر احمد شرباصى (استاد دانشگاه الازهر), موسوعة له الاسماء الحسنى, قاهره.
19ـ سلیمان سامى محمود, النور الاسمى فى شرح الاسماء الحسنى, چاپِ دارالصابونى, قاهره.
ب ـ کتابهاى خطى
20ـ محى الدین ابن عربى (560 ـ 638هـ .ق), الاسماء.
ابن عربى به اسماء الحسنى عنایتى ویژه داشته است و علاوه بر باب 558 فتوحات مکیه که به اسماء الحسنى اختصاص دارد, هفت کتاب دیگر درخصوص اسماء الهى نوشته است که دو اثر چاپى وى در بخش کتب چاپى از نظرتان گذشت و آثار دیگر وى نیز در جاى خود آورده خواهد شد.
ر.ک: محسن جهانگیرى, ابن عربى, تهران 1368, ص92ـ119; دایرةالمعارف بزرگ اسلامى, ج4, ص230.
21ـ سید حیدر آملى, اسماء الالهیه وتعیین مظاهرها من الاشخاص الانسانیّه.
مؤلف در کتاب المقدمات من نص النصوص به این کتاب اشاره کرده و گفته است: …ولمّا فرّغت… ثم من رسالة الاسماء الالهیه وتعیین مظاهرها من الاشخاص الانسانیه من آدم الى محمّد ـ صلّى الله علیه وسلم ـ ومابینهما من الانبیاء والرسل علیهم السلام. ر.ک: المقدمات من نص النصوص, تهران 1367, توس, ص11.
22ـ مؤلف: نامعلوم, اسماء عظامه وعمل دعوات.
آغاز: در عمل دعوات اسماء عظام و شرایط آن
انجام: مردمان بگفته طبیب از آب و نان بازمى آید و از گفته حبیب از هوى و هوس بازنمى آید. ر.ک: نسخه هاى خطى کتابخانه محمودآباد, لکنهو, ص186.
23ـ على جوینى رومى, اسماء عظام و حروف اسماء ملکه و جن (رساله در خواص).
ر.ک: فهرست نسخه هاى خطى دانشکده الهیات دانشگاه تهران, ص10.
24ـ محمد ذاکر, اسماء الله (رساله در بیان معانى و خواص). ر.ک: مأخذ سابق.
25ـ یعقوب بن عثمان چرخى فرنوى, اسماء الله (رساله در خواص).
آقاى دکتر نجیب مایل هروى در (مقدمه روح الأرواح سمعانى ص47) از شرح اسماء الله یعقوب چرخى نامى به میان آورده اند که احتمالاً این کتاب مذکور همان باشد. همچنین شش عنوان کتاب دیگر با همین عنوان و مؤلف نامعلوم ذکر گردید که از آوردن آنها پرهیز مى کنیم.
26ـ ابوزید بلخى, استاد ابوالحسن عامرى. (235ـ322هـ. ق), اسماء الله عزوجل وصفاته, هانرى کربن در کتاب تاریخ فلسفه اسلامى (ص199) بى آنکه به مأخذى استناد کند, مى نویسد: ابوزید بلخى معتقد بوده است که نامهاى خداوند که در قرآن آمده, از سریانى اقتباس شده است.
امام فخررازى در کتاب لوامع البیّنات مى نویسد: ابوزید حدیث (ان لله تسعة وتسعین اسماً من احصاها دخل الجنّه) را مطعون مى دانست (لوامع البینات, ص77). ر.ک: دائرةالمعارف بزرگ اسلامى, ج5, ص505 و براى گزارش کتاب ر.ک: ابن ندیم, فهرست, ص228.
27ـ کافى الکفات صاحب ابن عباد وزیر مشهور ایرانى, اسماء الله وصفاته.
ر.ک: الذریعه, ج1, ص64 و نیز معجم الأدباء, ج6, ص260.
28ـ محى الدین ابن عربى, الاسم والرسم. ر.ک: جهانگیرى, ابن عربى, ص92ـ119 و نیز دایرةالمعارف بزرگ اسلامى, ج4, ص230.
29ـ زین المشایخ محمد بن ابى القاسم البقالى الحنفى (متوفى 586 هـ. ق), الاسنى فى شرح الاسماء الحسنى. ر.ک: کشف الظنون, ج1, ص91.
30ـ ابى عبدالله محمد بن احمد ابى بکر فرح الانصارى قرطبى مفسر قرآن (متوفى 671هـ. ق), الاسنى فى شرح اسماء الله الحسنى. ر.ک: همان مأخذ.
31ـ محى الدین ابن عربى, الاشارات فى شرح الاسماء الهیه والکنایات. ر.ک: جهانگیرى, ابن عربى, ص92 و119 و نیز دایرةالمعارف بزرگ اسلامى, ج4, ص230.
32ـ شیخ محمد بن محمد بن یعقوب الکومى التنوسى, الایماء الى علم الاسماء.
شرحى است مختصر با آغاز: لک الحمد نور الانوار… اشار الى فهم لطائف اسرار الاسماء ومنافعها وتصاریفها وتوفیق اوفاقها الحروفیه والعددیه. این شرح را در محرم سال 808 به پایان رسانده است. ر.ک: کشف الظنون, ج1, ص726 و702.
33ـ شیخ محمدعلى ابن ابیطالب حزین زاهدى گیلانى (متوفى 1180هـ.ق), تفسیر اسماء الحسنى. ر.ک: الذریعه, ج4, ص347 و نیز ریحانة الأدب, ج2, ص41.
34ـ ابوجعفر محمد بن جعفر بن احمد بن بُطّه قمى, تفسیر اسماء الله ومایدعى به, نویسنده از ادبا و محدثین شیعى قرن چهارم هجرى است و این کتاب او یافت نشد.
ر.ک: الذریعه, ج4, ص347 و نیز همو ج13, ص88 ـ 90 و نیز ریحانة الادب, ج7, ص417.
35 ـ نامعلوم, تفسیر اسماء الحسنى (عربى), کتاب جنبه لغوى دارد و تنها اندکى به معانى عرفانى توجه کرده است. 99نام خدا تفسیر شده و اسماء الله را طبق حدیثى 99تا دانسته است. نویسنده در آغاز گفته که این شرح را از تفسیر قاضى ناصرالدین بیضاوى استخراج نمودم.
ر.ک: مجموعه کتب خطى اهدایى دکتر مشکوة به کتابخانه مرکزى دانشگاه تهران, ج1, ص43 ش35.
36ـ ابوعبدالله محمد بن اسحاق بن محمد مشهور به ابن مَنده (310ـ395هـ.ق), التوحید ومعرفة اسماء الله تعالى. موجود در کتابخانه ظاهریه دمشق, فهرس 313. ر.ک: دایرةالمعارف بزرگ اسلامى 4/698.
37ـ علاءالدین على بن محمد على اربلى شافعى قادرى, الحرز الاسنى فى شرح اسماء الحسنى.
آغاز: الحمد لله الذى لااله الا هو الخ. ر.ک: کشف الظنون, ج1, ص646.
38ـ نامعلوم, خواص اسماء الله تعالى.
در مقدمه کتاب آمده که شهاب الدین سهروردى به اسماء حسنى اهمیت زیادى مى داد و آن را هیچ گاه از خود دورنمى نموده است. مدتى فخرالدین ابوالمکارم به خدمت شیخ درخواست مى کرد که این نامها را شرح کند. پس از چهل اربعین این کتاب را بیافت و به جانب فارس برفت و از عربى به فارسى برگرداند. هر نامى در این کتاب دو شرح دارد: یکى صغیر و دیگرى کبیر, در هر مقطعى اول شرح صغیر و پس از آن شرح کبیر و پس از آن خود نام را مى آورد و مجموع نامها که بدین گونه شرح شده اند, چهل نام است. انجام آن چنین است. واسم اعظم این است یا غیاثى عند کل کربتی….
ر.ک: مجموعه کتب خطى کتابخانه آیت الله العظمى نجفى مرعشى, ج1, ص72, ش61.
39ـ خواص اسماء الهى (به فارسى), نستعلیق سده دوازدهم. ر.ک: فهرست نسخ خطى کتابخانه مرکزى دانشگاه تهران ص117.
40ـ مولى احمد بن محمد التمیمى, خواص اسماء تعالى (به زبان فارسى و به نظم).
تاریخ کتابت را در آخر کتاب چنین سروده است:
تا شد رقم این خواص اسماى عظام
در نهصد وهفتاد ودو در شهر صیام
ر.ک: الذریعه, ج7, ص271.
41ـ نامعلوم, خواص اسماء حسنى. شامل ادعیه با ترجمه فارسى.
آغاز: هو الله الذى لا اله الا هو عالم الغیب والشهادة هو الرحمن الرحیم…
ر.ک: نسخه هاى خطى در کتابخانه ندوة العلماء, ص742.
42ـ خواص الاسماء والطلسمات. (فارسى و ناقص) شامل ابواب وفصول, ش178
ر.ک: فهرست نسخ خطى عبدالحمید مولوى; نسخ خطى کتابخانه مرکزى دانشگاه تهران, ج50, ص27.
43ـ جلال الدین سیوطى (متوفى 911هـ.ق) الدر المنظم فى الاسم الاعظم.
اول آن: الحمد لله الذى له الاسماء الحسنى الخ.
ر.ک: ایضاح المکنون فى ذیل کشف الظنون ج4, ص88.
44ـ نامعلوم, رساله در خواص اسماء بارى تعالى (فارسى).
آغاز: بدانکه اکثر اکابر در کتب خویش ابتداء به اسم الله نموده اند.
انجام: یا عجیب فلاتنطق الالسن لکل آلائه وثنائه.
ر.ک: فهرست نسخه هاى خطى کتابخانه وزیرى یزد, ج5, ص1596, ش3272 (شماره عمومى 18633).
45ـ رساله در خواس اسماء بارى تعالى (فارسى).
آغاز موجود: فلیس لاحد على احد فضل انما المؤمنون….
انجام موجود: وفیها عد وخاص لایألونهم خبالا.
ر.ک: همان, ص1597, ش3276 (شماره عمومى 19943).
46ـ رساله در خواص اسماء و طلسمات
آغاز موجود: فى حد انفسها لا فى غیرها…
انجام موجود: وعسى على هذا تامه
ر.ک: همان, ص1571, ش3203 (شماره عمومى 19156).
47ـ شاه نعمت الله ولى, رساله سرّ الاسماء سرّ اسماء غیرمتناهى و حروف متناهى (چهل بیت منظوم فارسى).
ر.ک: کشف الظنون, ج1, ص91.
48ـ سید على جعفرى صوفى حکیم رومى, سرّ اسماء الله
آغاز: بسمله فایده در بیان خواص و آثار هزارویک نام باری….
انجام: غیاث المستغیثین: فریادرس فریادخواهان….
ر.ک: فهرست نسخه هاى خطى کتابخانه وزیرى یزد, ج3, ص919, شماره مجموعه 1296 (شماره عمومى 10099).
49ـ میرعماد حسنى قزوینى مشهور به عماد الحسنى, شرح اسماء الله, نویسنده از مشاهیر خطّاطین و سادات قزوین در عهد شاه عباس صفوى بوده است.
نسخ تبریز987هـ به زبان فارسى ردیف 506.
آغاز: هوالله الذى لا اله الا هو الرحمن الرحیم الملک القدوس…
انجام: النافع النور الهادى البدیع الوارث الرشید الصبور….
ر.ک: نسخه هاى خطى کتابخانه محمودآباد لکهنو, ص173.
50 ـ نامعلوم, شرح اسماء الله. رساله کوچکى همراه با حاشیه 16سطرى.
ر.ک: مجموعه نسخه هاى خطى کتابخانه حمیدیه بهوپال کشمیر, ج2, ص56.
51 ـ نامعلوم, شرح اسماء حسنى (عرفان ـ فارسى).
شرح مهم عرفانى است بر نامهاى الهى, مشتمل بر روایتهاى نبوى و گفتار بزرگان عرفان و تصوف و اشعار فارسى و عربى عرفا. مؤلف این شرح از دانشمندان اهل سنت است و آن را به سبک فارسى قدیم نوشته شده است.
آغاز: (افتتاح کرده شد شرح اسامى خداوند جل جلاله بباری… معنى هو او بوز و در میان عوام تا هورا بالله تعریف نکنى)
انجام افتاده: (و در آینه آنچ صافى است اعضا واجزاء باندازه خود مى ستانند مابقى شغل را بأصل…)
ر.ک: مجموعه خطى کتابخانه آیت الله العظمى مرعشى نجفى, ج4, ص3.
52 ـ نامعلوم, شرح اسماء حسنى.
آغاز: بدانکه اسماء الله توقیفى است یعنى موقوفست بر سماع اذن شارع. هر اسمى که در شرح اطلاق….
انجام: نزد احیا یا قبض مى کند در نوم و بسط مى کند در ایقاظ یا تنگ مى گرداند دلها را بحزن….
ر.ک: نسخه هاى خطى در کتابخانه ندوة العلماء, ص750.
53 ـ عبدالعزیر بن نصیر, شرح اسماء الحسنى. کاتب: عبدالعزیز بن نصر الطبرى. تاریخ کتابت: سال 874هـ.ق.
آغاز: افتتحت باسمک العظیم یا ذا الجلال والاکرام چه مفتتح هر کلام و مختتم هر سخن که مطابق مقتضای….
انجام: و در نظر ارادت حضرت واهب المواهب والامال ان مادح وحامد مستحسن مقبول والله اعلم بالصواب… مصلیاً على نبیه م
ظاهراً مرحوم مجتبى منیوى در حاشیه کتاب نوشته اند: (عبدالعزیز بن نصیر که مؤلف کتاب است غیر از عبدالعزیز بن نصر الطبرى است که کاتب کتاب است.)
ر.ک: دکتر توفیق سبحانى, فهرست نسخه هاى خطى فارسى کتابخانه هاى ترکیه, چاپ اول 1373, مرکز نشر دانشگاهى; کتابخانه چلپى عبدالله افندى, ش4, ص37.
54 ـ نامعلوم, شرح اسماء الحسنى, ش1/4645. کاتب: حسین میراحمد الجامى تاریخ کتابت: 972هـ.ق.
آغاز: الحمد لله الذى اخترع ماهیات الاشیاء بفیض وجود, و وکشاهم (؟) خلل الوجود بوجوده….
انجام: وفوز اکبر لقاى حق تعالى باشد اللهم ارزق فى الدنیا وفى الاخرة رؤیتک. تمام شد این کتاب.
ر.ک: همان, ص246; کتابخانه سیمیه, ش68.
55 ـ شرح اسماء الحسنى در مجموعه رسائل ش3228. نام کاتب: عبد پروصمت محمد عصمت.
آغاز: این نه مجموعه اى است بل مجمعى است از الفاظ و معانى رنگین و این نه بیاض است بل سوادى است از زلف و رخسار حورالعین.
ر.ک: همان, ص583. کتابخانه ولى الدین افندى, ش141.
56 ـ سیف الدین باخرزى, شرح اسماء الحسنى.
ر.ک: هدیة العارفین: ج1, ص391. یک نسخه به شماره 8/1623/4673 کتابت جمادى الثانى 847هـ.ق در کتابخانه شیرانى (پاکستان) هست. ر.ک: بشیر حسین, فهرست مخطوطات شیرانى ج2, ص231, ش1277 و احمد منزوى فهرست مشترک پاکستان ج3, ص1582. همچنین بنگرید: مایل هروى, مقدمه روح الأرواح سمعانى, 1368 تهران, ص47.
57 ـ نامعلوم, شرح اسماء الحسنى, ردیف33.
آغاز: منقول از بحر الغرائب در شرح اسماء الحسنى حامداً ومصلیاً. بدانکه اسماء….
ر.ک: نسخه هاى خطى کتابخانه ندوة العلماء, ص751.
58 ـ شیخ عارف ابوالحکم عبدالسلام بن عبدالله بن ابى الرجال اللحمى الاشبلى مشهور به ابن برّجان, شرح اسماء الحسنى, مؤلف که متوفى 536هـ.ق در مراکش است در این کتاب بیش از 130 نام مشهور از اسماء الله را هریک در سه فصل شرح کرده است. از این اثر در سال 934 تلخیصى صورت گرفته است (آلوارت 509/11).
ر.ک: کشف الظنون, ج1, ص91. کحاله, معجم المؤلفین, ص44; دایرة المعارف بزرگ اسلامى, ج3, ص97.
59 ـ عارف شیرازى, شرح اسماء الله.
(به خط سید محمد حسینى در اصفهان در روز دوشنبه 16/ج1/1106) 99ـ 106 در مجموعه نسخه هاى خطى کتابخانه مجلس شوراى اسلامى از صفحه 99ـ 106. ر.ک: فهرست کتابهاى خطى کتابخانه مجلس سنا, ج1, ص143.
60ـ شهاب الدین ابوجعفر احمد سهروردى, شرح اسماء الله. این کتاب را فخرالدین ابوالمکارم در بغداد جست و به فارسى درآورد.
ر.ک: دانش پژوه, فهرست نسخ خطى کتابخانه مرکزى دانشگاه تهران, ص117.
61ـ رفیعاى نائینى, رساله در شرح اسماء الله.
ر.ک: فهرست نسخه هاى خطى کتابخانه وزیرى یزد, ج3, ص927, ش مجموعه 1348 (از 54 ـ 64).
62ـ نورالله حمزة بن سلیمان, شرح اسماء الله. (عرفان ـ ترکى) (186پ ـ 194/) شرح اسماء حسنى با ذکر خواص آنها, به روش مختصر و کوتاه. گرفته شده از بیانات شیخ جلال الدین تبریزى.
آغاز: (الحمد لله رب العالمین… بعد, و بدرستى و راستى بومذکور اولان الله تبارک وتعالینک اسماء حسنى سنک)
انجام: اهل معرفت دخى عرفان دخى اهل علم و اذهان حاصل اوله.
ر.ک: مجموعه خطى کتابخانه آیت الله مرعشى نجفى, ج8, ص26.
63ـ سید محمد المدنى, شرح الاسماء الحسنى. ش314 تاریخ کتابت 914هـ.ق.
آغاز: غیر نام تو ندارم هیچ نامى ابتدا
زان به بسم الله الرحمن الرحیم شد این بنا…
توضیح: در پایان آن رساله اى به ترکى آمده است.
ر.ک: فهرست نسخه هاى خطى کتابخانه هاى ترکیه, ص7; کتابخانه امیر خواجه کمانکش, ش23.
64ـ حسن بن محمد نیشابورى, شرح الاسماء الحسنى (عربى). شرح مختصرى است بر نودونه اسم الهى (اسماء الله الحسنى) بیشتر از جنبه صرفى و اشتقاقى و مختصر اشاراتى به بعضى از تحقیقات درباره مفهوم آنها.
آغاز: (الله لا اله الا هو له الاسماء الحسنى والحمد لله… وبعد فهذه اشتقاقات اسماء الله تعالى التسعه والتسعین)
انجام: (والصلاة على من ابرز من الکمال ماکان کامناً.)
ر.ک: مجموعه خطى کتابخانه آیت الله مرعشى نجفى, ج6, ص367.
65ـ علامه ملامحمد باقر بن محمدتقى مجلسى, شرح الاسماء الحسنى.
66ـ على بن احمد بن محمد بن على بن متوى نیشابورى, شرح الاسماء الحسنى. نویسنده که به واحدى شهرت دارد و مکنى به ابوالحسن است, صاحب کتاب معروف اسباب النزول و متوفى به سال 468 یا 465هـ.ق در نیشابور است.
67ـ محى الدین ابن عربى, شرح الاسماء
ر.ک: محسن جهانگیرى, ابن عربى, ص92ـ119.
68ـ میر سیدعلى همدانى (714ـ776هـ.ق), شرح اسماء الله. این کتاب در شرح و اهمیت و فضایل اسماء الحسنى و نودونه اسم الهى نوشته شده است. نسخه خطى این رساله در کتابخانه مجلس شوراى اسلامى موجود است. ر.ک: نسخه هاى خطى کتابخانه مجلس شوراى اسلامى, شماره 3871.
69ـ ابومنصور محمد بن احمد الهروى لغوى مشهور به ازهرى, شرح الاسماء الحسنى. نویسنده که همان صاحب تهذیب اللغه و شرح اصلاح المنطق ابن سکیت است در سال 371هـ.ق وفات یافته است.
ر.ک: کشف الظنون, ج2, ص1031; ریحانة الأدب, ج1, ص112.
70ـ ابوالعباس احمد بن محمد بن عیسى برلسى فاسى مشهور به احمد زروق (متوفى 899هـ.ق), شرح الاسماء الحسنى.
ر.ک: همان.
71ـ برهان الدین محمد بن محمد النسفى (متوفى 687), شرح الاسماء الحسنى.
ر.ک: همان.
72ـ على بن حسن شافعى بیهقى (متوفى 458هـ.ق), شرح الاسماء الحسنى.
ر.ک: همان.
73ـ تقى الدین ابى بکر بن محمد حصنى شافعى (متوفى 829هـ.ق), شرح الاسماء الحسنى.
ر.ک: همان.
74ـ ابوبکر احمد بن على رازى حنفى مشهور به حصّاص (متوفى 370هـ.ق), شرح الاسماء الحسنى.
ر.ک: همان و نیز ریحانة الأدب, ج1, ص411.
75ـ احمد بن محمد بن ابراهیم خطابى حافظ (متوفى 388هـ.ق), شرح الاسماء الحسنى.
ر.ک: همان و نیز ریحانة الادب, ج2, ص140.
76ـ عفیف الدین سلیمان بن على بن عبدالله تلمسانى (متوفى 690هـ.ق), شرح الاسماء الحسنى.
عفیف الدین تلمسانى در این کتاب معانى اسماء الهى واردشده در قرآن را از سوره فاتحه تا سوره ناس ذکر کرده و ابتدا اسم را, آنگاه آیه اى را که درباره آن است آورده و در ذیل هر اسمى آنچه که مؤلفین سه گانه یعنى بیهقى و غزالى و ابن برّجان گفته اند آورده است و آنچه آن سه نفر به تنهایى یا مشترکاً هم عقیده بوده اند را آورده و نیز نکاتى به زبان اهل تصوف در ذیل برخى اسماء آورده است.
ر.ک: کشف الظنون, ج2, ص1034; بروکلمان (ترجمه عربى), ج5, ص56; مفتاح الکنوز الخفیه پاتنه 2:410 رقم 2579 و17 .
77ـ سید على بن شهاب الدین همدانى (متوفى 786هـ.ق), شرح الاسماء الحسنى. قاضى نورالله شوشترى کتاب مستقلى در تشیع او نوشته است.
ر.ک: الذریعه, ج13, ص88; کشف الظنون, ج2, ص1032.
78ـ سید عبدالقاهر بن سید کاظم نوبلى بحرانى, شرح الاسماء الحسنى. نویسنده ساکن بندر لنگه بوده و در همانجا (تقریباً در سال 1300هـ.ق) وفات یافته است.
ر.ک: الذریعه, ج13, ص88.
79ـ سید محمدحسین بن محمدتقى درودآبادى همدانى, شرح الاسماء الحسنى. شیخ آقابزرگ مى نویسد: نسخه آن کتاب آنچنانکه نویسنده براى من نوشته, نزد فرزند مؤلف سید ابوالفضل عارفى در طهران موجود است.
ر.ک: الذریعه, ج13, ص88.
80 ـ شیخ صالح بن عبدالکریم کرزگانى بحرانى (متوفى 1098هـ.ق), شرح الاسماء الحسنى. شیخ آقابزرگ این کتاب را از قول سید نورالدین برادر صاحب مدارک نقل نموده اند.
ر.ک: الذریعه, ج13, ص89.
81 ـ شیخ محمدتقى بن عبدالرحیم طهرانى اصفهانى, شرح الاسماء الحسنى. نویسنده صاحب حاشیه مشهور بر معالم الاصول و متوفى 1248هـ.ق است.
ر.ک: الذریعه, ج13, ص88.
82 ـ شیخ ابراهیم بن سلیمان قطیفى بحرانى, شرح الاسماء الحسنى. نویسنده که در نجف مدفون است معاصر محقق کرکى و متوفى بعد از سال 945هـ.ق بوده که در آن سال کتاب نفحات الفوائد را نوشته است و شرح الاسماء را در سال 934 به پایان برده است.
ر.ک: الذریعه, ج13, ص88.
83 ـ شیخ محمدتقى ابن شیخ محمد باقر تهرانى, شرح الاسماء الحسنى. مؤلف که معروف به آقانجفى است از اجلّه علماى امامیه در سده چهاردهم هجرى قمرى جامع معقول و منقول و صاحب تألیفات بسیار (متوفى 1331 یا 1332 هجرى قمرى) بوده است.
ر.ک: ریحانة الأدب, ج1, ص58.
84 ـ محمد حاکم الرومى, شرح الاسماء الحسنى.
ر.ک: ایضاح المکنون, ج2, ص43.
85 ـ حسام الدین محمد بن عبدالرحمن بن خضر بن محمد بن العماد مصرى دمشقى حنفى معروف به ابن بریطع (متوفى 874هـ.ق), شرح الاسماء الحسنى.
ر.ک: همان.
86 ـ محى الدین محمد بن سلیمان کافیجى (متوفى 879هـ.ق), شرح الاسماء الحسنى.
ر.ک: کشف الظنون, ج2, ص1035.
87 ـ ابومحمد محى الدین عبدالقادر بن محمد ابى الفیض حلبى معروف به ابن قضیب البان (متوفى 1040هـ.ق), شرح الاسماء الحسنى.
ر.ک: کشف الظنون, ج2, ص1034ـ1035.
88 ـ صدرالدین محمد بن اسحاق قونوى (متوفى 672هـ.ق), شرح الاسماء الحسنى. شرحى است به زبان اهل ذوق و اشاره و کشف و نه به روش بحث و استدلال.
ر.ک: کشف الظنون, ج2, ص1034; قاموس الاعلام, ج4, ص2944; ریحانة الأدب, ج3, ص431.
89 ـ ولى الدین اسماعیل بن ابراهیم بن جعفر منفلوطى (متوفى 652هـ.ق), شرح الاسماء الحسنى.
ر.ک: کشف الظنون, ج2, ص1034.
90ـ عبدالعزیز بن احمد الدیرى (متوفى 694هـ.ق), شرح الاسماء الحسنى.
ر.ک: همان.
91ـ شیخ عبیدالله سمرقندى (متوفى 953هـ.ق), شرح الاسماء الحسنى.
ر.ک: همان.
92ـ شیخ عبدالله بن ابى بکر موصلى شیبانى (متوفى رمضان 820هـ.ق), شرح الاسماء الحسنى.
ر.ک: همان.
93ـ عبدالله بن عبدالقادر غزالى زاده (متوفى 977هـ.ق), شرح الاسماء الحسنى.
ر.ک: همان.
94ـ محمد بن ابوالقاسم بن بابجوک بقّالى خوارزمى نحوى معروف به زین المشایخ, شرح الاسماء الحسنى. نویسنده از تلامذه جارالله زمخشرى و متوفى 562 یا 567 در بلخ است.
ر.ک: ریحانة الأدب, ج2, ص407.
95ـ سید على خان بن سید خلف مشعش حویزى, شرح الاسماء. نویسنده از علماى متصوف امامیه (متوفى 1088هـ.ق) بوده است. این سید على خان غیر از سید على خان صاحب شرح صمدیه و صحیفه سجادیه است.
ر.ک: ریحانة الأدب, ج2, ص91 و نیز الذریعه.
96ـ شیخ محمد بن بهاءالدین, شرح الاسماء الحسنى.
آغاز آن دو خطبه دارد: الحمدلله الذى تفرد فى ذاته بالعلو والغناء. وسمّى فى الازل… الى قال: وبعد فیقول اضعف العباد محمد بن بهاءالدین حشرهما الله….
نسخه اى از آن در کتابخانه حاج حسین ملک التجار در تهران است و به خط سید عبدالله بن یوسف حسینى که در اواسط جمادى الثانى سال 1112هـ از نسخه خطى محى الدین بن نصرت ـ که تاریخ کتابتش بنا به قول حاجى خلیفه (2/1034) 953 یا 960 است ـ نوشته شده است.
ر.ک: الذریعه, ج13, ص90.
97ـ (منسوب به) ابوعلى سینا, شرح الاسماء الحسنى.
دکتر ذبیح الله صفا مى نویسد: کتابى به نام شرح اسماءالله در کتابخانه هاى ایران و استانبول از ابوعلى سینا موجود است, ولى این حقیر در فهرست کتب ابوعلى سینا به این نام برنخوردم.
ر.ک: تاریخ علوم عقلى در تمدن اسلامى, ص227.
98ـ ملامحمدباقر بن محمدتقى مجلسى اصفهانى (متوفى 1111هـ.ق) صاحب بحارالانوار, شرح دعاء جوشن کبیر. مشخص نشد که این آیا غیر از شرح الاسماء الحسنى است که مرحوم ملامحمدباقر مجلسى نوشته یا همان است.
ر.ک: کشف الظنون, ج1, ص91.
99ـ مولى محمد نجف کرمانى مشهدى عارف اخبارى (متوفى 1298هـ.ق), شرح دعاء الجوشن الکبیر. در مطلع الشمس از آن نام برده است.
ر.ک: همان.
100ـ مولى حبیب الله بن علیمدد ساوجى کاشانى (متوفى 1340هـ.ق), شرح دعاء الجوشن الکبیر.
ر.ک: همان.
101ـ محمود بن عثمان اللامعى البرسوى, شرح المعمیات اسماء الحسنى. تاریخ کتابت این اثر 953هـ.ق است, ولى تاریخ وفات مؤلف را 938 نوشته اند; هرچند که انتساب این اثر به او ثابت نشده است.
ر.ک: فهرست نسخه هاى خطى فارسى کتابخانه هاى ترکیه, 574; کتابخانه ولى الدین افندى, ش105 شماره 2719; کشف الظنون, ج2, ص1035.
102ـ شیخ احمد بن على البونى (متوفى 622هـ.ق), الطریق وقسطاس التحقیق من مشکاة اسماء الله الحسنى والتقرب بها الى المقام الاسنى.
حاجى خلیفه کتابهاى زیادى در زمینه شرح اسماء الحسنى از او نقل کرده که بسیارى از آنها بدون اسم مؤلف و مشخصات کتاب است و ما از آوردن آن کتب خوددارى کردیم. همچنین چندین کتاب در این موضوع از همین نویسنده, از جمله یک شرح مختصر به نام (سوانع النعم وسوابق الکرم, نام برده است. حاجى خلیفه این شرح را شرحى بزرگ مثل شرح ابن برّجان دانسته است.
ر.ک: کشف الظنون, ج1, ص726 و ج2, ص1034.
103ـ قاضى حمیدالدین محمد بن محمود بخارى ناکورى هندى سهروردى, طوالع الشموس فى اسماء القدوس.
ر.ک: ایضاح المکنون فى ذیل کشف الظنون, ج4, ص88.
104ـ نامعلوم, قصیدة فى الاسماء الحسنى (شعر ـ عربى).
قصیده اى است در 61بیت به صورت مناجاة که در آن اسماء حسناى الهى را مى شمارد, و در فهرست روى برگ اول این قصیده را (القصیدة الامیاطیه) نامیده است.
آغاز: بدأت ببسم الله والحمد اولا
على نعم لم تخص فیما تنزّلا
انجام: کذا الانبیاء والالى والصحب کلهم
وبعد فحمد الله ختماً واولا
مجموعه کتب خطى کتابخانه آیت الله العظمى مرعشى نجفى, ج1, ص202.
105ـ امیر علاءالدین محمد بن شاه ابى تراب حسینى از سادات گلستانه (متوفى 1110هـ.ق), کاشف الاسماء. نام اصلى آن روضة العرفاء بود, امّا پس از چاپ به کاشف الاسماء تغییرنام پیدا کرد.
ر.ک: الذریعه, ج13, ص89 و ج2, ص67. نسخه خطى آن در کتابخانه میرزا طاهر تنکابنى و اکنون در کتابخانه مجلس فهرست سپهسالار ج2, ص611 است.
106ـ عبدالجلیل محمد بحرآبادى, لطائف الاسماء. (84برگ)
آغاز موجود: بنقصان خویش… هست امیدم که هنرپروران
خرده نجویند ز بزرگى آن
ان هذا الشروع فى المقصود
مستعیناً بواسع المعبود الخ
انجام موجود: آن مملکت را سیورغال ملک اعظم مشارالیه دانسته و او را.
ر.ک: فهرست نسخه هاى خطى کتابخانه وزیرى یزد, ج2, ص610.
107ـ نامعلوم, مجموعه اسماء حسنى و غیره.
آغاز: باید که وقت شام غسل کرد, با وضو بنشیند و نماز مغرب و عشاء ادا کرده و بسوی…
انجام: چون تسبیح تمام شود یک دانه اى بشمار جدا کند چون شمار دانه تمام شود.
ر.ک: نسخه هاى خطى کتابخانه ندوة العلماء, 753, ردیف30.
108ـ مولى حسین بن على بیهقى کاشفى (متوفى حدود سال 910هـ.ق), المرصد الاسنى فى شرح اسماء الله الحسنى.
ر.ک: الذریعه, ج13, ص88.
109ـ نامعلوم, المطلب الاعلى فى شرح الاسماء الحسنى. ردیف1504.
ر.ک: فهرست نسخه هاى خطى کتابخانه تحقیق و اشاعت کشمیر, ج1, ص21.
110ـ سید نعمت الله بن عبدالله بن محمد موسوى جزائرى, المقامات النجاة فى شرح اسماء الحسنى. وى شاگرد علامه مجلسى و از اکابر علماء متأخر امامیه (متوفى 1112هـ.ق) بوده است. جلد اول این اثر را در سال 1103 به پایان برد و علامه مجلسى او را از ادامه دادن آن منع نمود.
ر.ک: الذریعه, ج13, ص90; ریحانة الأدب, ج3, ص113.
111ـ شیخ زین الدین ابى محمد على بن محمد بن یونس البیاظى النباطى, المقام الاسنى فى شرح الاسماء الحسنى. مؤلف از اکابر علماى شیعه (متوفى 877هـ.ق) است.
ر.ک: الذریعه, ج13, ص88.
112ـ الغزالى, المقصد الاسنى فى شرح خواص الاسماء الحسنى. یکى از مشایخ مصر به نام غزالى آن را در سال 1050 نوشته است. شرح بزرگى است که اول آن این است: الحمدلله الذى اظهر اعیان الممکنات…
ر.ک: کشف الظنون, ج2, ص1033.
113ـ ابوالعباس (ابوالفضل) تاج الدین احمد بن محمد بن عبدالکریم سکندرى جذامى, المقصد المجرد فى معرفة الاسم المفرد. مؤلف ملقب به شیخ کبیر و مشهور به ابن عطاء الله است و عارف شاعر نحوى محدث مفسر و فقیه مالکى و از مشایخ بزرگ شاذلیه (متوفى 709). این اثر رساله اى است فلسفى کلامى که در آن درباره ذات, صفات, اسماء و افعال خداوند به شیوه اشاعره سخن رفته است. نظرات ابن عطاءالله درباره (اسم مفرد) مورد مخالفت ابن تیمیه قرار گرفت. ابن عجیبه از این تصنیف با نام (القول المجرد فى معرفة الاسم المفرد) یاد کرده است (ابن عجیبه احمد ایقاظ الهمم فى شرح الحکم, بیروت, دارالفکر, ص9).
ر.ک: دایرةالمعارف بزرگ اسلامى, ج4, ص311.
114ـ نامعلوم, منتخب روح الأرواح سمعانى.
کهنترین نسخه منتخب مذکور (روح الأرواح) ظاهراً در نیمه اول از سده هشتم هجرى کتابت شده است و چنین مى نماید که در ایران یا آسیاى صغیر کتابت شده است. این نسخه از برگزیده روح الارواح به خط نسخ کهن در هامش جُنگى نویسانیده شده که متن آن متضمن اشعار سعدى. اثیر اخسیکتى و دیگر سخنوران فارسى زبان است (نسخه مذکور متعلق به استاد دکتر شفیعى کدکنى است) دو نسخه دیگر از این گزیده که به خط نستعلیق در سده هاى دوازدهم و سیزدهم هجرى کتابت شده, در کتابخانه دارالعلوم رحمانیه هزاره (پاکستان) موجود است (استاد احمد منزوى, فهرست مشترک پاکستان, ج3, ص1584).
ر.ک: نجیب مایل هروى, مقدمه روح الارواح سمعانى. ص97و96.
115ـ عبدالله بن عمر بن احمد بیضاوى صاحب تفسیر بیضاوى, منتهى المنى بشرح الاسماء الله الحسنى. نویسنده متوفى 682 یا 685 یا 691 یا 692 ویا 696هـ.ق در تبریز است.
ر.ک: کشف الظنون, ج2, ص1031.
116ـ شمس الدین محمد بن ابراهیم مالکى مشهور به خطیب وزیرى (متوفى 890هـ.ق), المنهل العذب فى شرح اسماء الرّب. نویسنده این کتاب را در مکّه مکرمه براى عده اى از اهالى آنجا در سال 882 نوشت. سخاوى گوید: آن مختصر کتاب غزالى است, ولى هیچ ذکر نکرده است.
ر.ک: همان.
117ـ نجم الدین احمد بن محمد شافعى (متوفى 727هـ.ق), الموضح الطریق.
ر.ک: کشف الظنون, ج2, ص1035.
118ـ نامعلوم, نظم اسماء حسنى (شعر ـ فارسى).
اسماء حسنى را, هر نامى را در یک بیت فارسى به نظم کشیده و داراى اشارات عرفانى است.
آغاز: الله نیست حد خامه از نام اله
دم زدن باید زبان دارد نگاه
انجام: الصبور: از دل او آنچه باید دور داد
چشم جانش با نشان نور داد
ر.ک: مجموعه کتب خطى کتابخانه آیت الله مرعشى نجفى, ج8, ص47 (2845).
119ـ سید محمدمهدى بن سید محمد بن سید محمد صادق موسوى خوانسارى اصفهانى, نفائس الکلام فى شرح اسماء الله العظام. مؤلف از علماى امامیه برادر صاحب روضات الجنات و صاحب احسن الذریعه واحسن الودیعه است.
ر.ک: ریحانة الأدب, ج2, ص190.
120ـ نامعلوم, نودونه نام بارى تعالى (فارسى).
آغاز: یاالله یارحمن یارحیم یاملک یاقدوس یاسلام یا مؤمن.
انجام: یا مانع یاضار یانافع یانور یاهادى یابدیع.
ر.ک: نسخه هاى خطى کتابخانه محمودآباد لکنهو, ص186.
ج ـ مقالات*
121ـ سید صدر الدین طاهرى, الاسماء الحسنى از دیدگاه ابن عربى. تحقیقات اسلامى, سال هفتم, شماره اول, سال1371, ص97ـ124.
122ـ نامه آستان قدس, اسماء الله از قرآن مترجم مورخ 661. ج9 (1351), ش3, ص3ـ6.
123ـ محمد عبدالمجید الرمیثى, اسماء الله الحسنى. التربیة الاسلامیه (بغداد), س26, ص84 (شعبان 1405هـ.ق مایو 1985م) ص19ـ21.
124ـ غالب عبدالله, اسماء الله الحسنى الاسم الاعظم. نور الاسلام, س1, 74, 8 (3ـ4/1409هـ = 10ـ11/1988م) ص63 ـ 66.
125ـ غالب عبدالله, اسماء الله الحسنى نفى الصفات الجسمانیه (دراسة قرآنیه). نور الاسلام, س941,10(5 ـ 6/1409هـ = 1ـ2/1989م) ص44 ـ 47.
126ـ محمد احمر قمر, اسماء الله الحسنى وفضائلها (بحث قرآنى). الفاروق, 254 (7ـ 8/1411هـ) ص4ـ7.
127ـ غالب حسن, اسماء الحسنى نظرة عامة (دراسة قرآنیه), نور الاسلام, س1 34, 4 (10ـ11/1408هـ = 5 ـ 6/1 988م ) ص 53 ـ 54 و 54 , 6 ( 12/1408 هـ = 1/1409هـ = 7ـ 8/1988م) ص83 ـ 85.
128ـ اسماء و جلوات اسماء (اسماء الحسنى در قرآن کریم به زبان فارسى), نگهبان انقلاب اسلامى س3, ص824 (اردیبهشت 1362ش), ص48 ـ 49.
به امید تخلّق به اسماء الحسنى
پاورقی :
1. ر.ک: دکتر سید حسین نصر, جوان مسلمان و دنیاى متجدد, ترجمه دکتر اسعدى, ص37.
* در قسم مقالات غیر از مورد اول بقیه را از: عبدالجبار الرفاعى, معجم الدراسات القرآنیه, قسم المقالات, ص435ـ 436 آورده ام.