مدیریت بحران

بحران ها و حوادث طبیعی پیش بینی نشده ای در سرتاسر جهان در حال رخ دادن هستند که زندگی مردمان بسیاری را نابود و دگرگون کرده اند و این امر باعث شده تا همواره مقابله با نتایج حاصل از آن ها و امن ماندن از خطرات وارد شده، موضوع مهمی برای دولتمردان و محققین باشد. این تحقیق با هدف ارزیابی و یافتن راهکارهایی برای کاهش تلفات و اثرات مخرب بحران های طبیعی انجام شده است. به کمک روش تحقیق توصیفی-تحلیلی، ابتدا شاخصه های کالبدی شهری که بر میزان تاب آوری در برابر بحران ها تاثیر دارند، از طریق بررسی کتب و تحقیقات پیشین استخراج شده است. سپس شاخص ها و زیرشاخص ها، بر اساس سه لایه تفکیک شده از تک بنا تا تمام محدوده شهر، طبقه بندی شدند. به کمک نرم افزار تخصصی شهرسازی، برای بررسی هر شاخص در سطح هادی شهر، نقشه های تحلیلی خروجی گرفته شدند. در آخر با استفاده از داده های حاصل از نقشه ها و داده های میدانی از منطقه مورد مطالعه، میزان تاب آور بودن شهر در خصوص هر یک از شاخص ها به دست آمدند. نتایج نشان می دهد که هادی شهر در قسمت های مساحت قطعات، بافت و ساختار، فاصله از گسل، تراکم ساختمانی، معابر، تجهیزات شهری، کیفیت ابنیه و زیرساخت های شهری، دارای بیشترین ضعف است. همچنین اندازه گیری اهمیت هر یک از شاخص ها و زیرشاخص ها نسبت به هم، نشان می دهد که از بین لایه های مقاومتی مدیریت بحران، لایه سوم و از بین زیرشاخص ها، زیرساخت های شهری بیشترین تاثیر را بر میزان مقاومت در برابر بحران ها دارند. در انتها، با توجه به ضعف ساختار شهر در هر یک از مولفه ها و میزان اهمیت آن ها، راهکارهایی برای بهبود وضعیت موجود ارائه شده تا بتوان شهر را به درجه بالاتری از تاب آوری رساند.

یکی از راهبردهای مدیریت بحران تحلیل فضایی و شناسایی مناطق آسیب پذیر به منظور تقلیل خسارات ناشی از مخاطرات محیطی است. هدف این پژوهش بررسی و تحلیل نقش پیشگیرانه مدیریت بحران در کاهش تلفات ناشی از زلزله در منطقه 2 شهر تهران است. این پژوهش از نوع کاربردی و روش اکتشافی- تحلیلی است. داده ها و اطلاعات جمع آوری شده از طریق روش های اسنادی و میدانی بدست آمده است.تجزیه و تحلیل داده ها با بهره گیری از نرم افزار Arc GIS و مدل TOPSIS انجام شده است. محدوده مورد مطالعه نواحی 9 گانه منطقه 2 شهر تهران است. برای پهنه بندی آسیب پذیری منطقه و مدیریت بحران از شاخص های اندازه و ابعاد قطعات، کیفیت ابنیه، تراکم جمعیت، فاصله از گسل و میزان فضای سبز استفاده شده است. یافته های پژوهش مشخص می سازد از بین 9 ناحیه در منطقه دو شهر تهران، بر اساس شاخص های مورد مطالعه، به ترتیب نواحی 3، 5، 6، 8، دارای بیشترین آسیب پذیری و نواحی 1، 2، 4، 7 کمترین آسیب پذیری را دارند و بر اساس مدل تاپسیس معیار عدم برخورداری از مقاومت ساختمانی هنگام زلزله با کسب امتیاز 0.6842 توانسته است در صدر معیار مورد بررسی قرار بگیرد در نتیجه برای اقدامات پیشگیرانه و مدیریت بحران برای کاهش آسیب پذیری پیش از وقوع زلزله، بایستی با اقدامات توسعه فضاهای باز و سبز و ایجاد سوله های مدیریت بحران و کنترل رشد جمعیت در نواحی ، ارتقای نوسازی و مقاوم سازی سازه های شهری در اواویت قرار گیرد.

مقدمه: از آنجا که پیش بینی دقیق زمان وقوع زلزله و شدت آن امکان پذیر نیست، تدابیر پیشگیرانه برای کاهش اثرات مخرب آن و ارتقای تاب آوری شهر در برابر بحران از اهمیت ویژه ای برخوردار است. تدابیر مدیریتی پیش از بحران در ابعاد مختلف کالبدی، نهادی، اجتماعی و اقتصادی می توانند به عنوان ابزاری مؤثر در آمادگی و بهبود وضعیت شهر در مقابل زلزله به کار گرفته شوند. این تدابیر شامل بهبود سازه های شهری، افزایش کارایی و آمادگی نهادهای مدیریت بحران، تقویت شبکه های اجتماعی و همبستگی اجتماعی، و ایجاد زمینه های مناسب اقتصادی به منظور مقابله با خسار ت های احتمالی زلزله است. اهمیت اتخاذ این تدابیر در شرایطی بیشتر آشکار می شود که تجربه ها نشان می دهند پس از وقوع زلزله، دسترسی به منابع مالی، انسجام نهادی، آمادگی اجتماعی و وجود زیرساخت های مقاوم از عوامل حیاتی در کاهش تلفات، تسریع روند بازسازی، و جلوگیری از آسیب های بیشتر به جامعه شهری هستند. بنابراین، بررسی و ارزیابی علمی این اقدامات، نقشی کلیدی در بهبود ساختارهای تاب آور شهری دارد و راهنمایی برای مدیران شهری و سیاست گذاران در اولویت بندی اقدامات پیشگیرانه محسوب می شود. با توجه به مخاطرات بالای ناشی از زلزله در مناطق پرخطر ایران، بررسی تدابیر مدیریتی پیش از بحران، یک ضرورت ملی است که نه تنها می تواند به کاهش خسار ت های جانی و مالی کمک کند، بلکه توسعه پایدار و امنیت جوامع را نیز تضمین می کند. این مطالعه می تواند بستری برای ارتقای سطح آمادگی شهری فراهم کند و شهر اهرم در استان بوشهر، به عنوان نمونه ای از شهرهای زلزله خیز، شرایط خاصی برای به کارگیری این تدابیر مدیریتی و افزایش تاب آوری دارد. هدف اصلی این تحقیق، بررسی و تحلیل تأثیر تدابیر مدیریتی پیش از بحران بر ارتقای تاب آوری کالبدی، نهادی، اجتماعی و اقتصادی شهر اهرم در استان بوشهر برای مقابله مؤثرتر با زلزله است؛ بنابراین، سؤال اصلی این است که تدابیر مدیریتی پیش از بحران چگونه بر ارتقای تاب آوری این شهر در برابر زلزله تأثیر می گذارند؟ مواد و روش هاتحقیق حاضر به صورت توصیفی تحلیلی و مشاهدات میدانی بوده است که هدف از این گام، فراهم کردن زمینه ای جامع برای تحلیل دقیق تر در مراحل بعدی بود. در مرحله دوم حجم نمونه انتخاب شد که در این راستا جامعه آماری این تحقیق خبرگان و متخصصان حوزه مدیریت بحران بودند که دانش و تجربه کافی در خصوص تاب آوری شهری دارند. برای جمع آوری اطلاعات از متخصصان و خبرگان انتخاب شدند. بر اساس تکنیک دلفی و رعایت اصل اشباع نظری، 25 نفر به عنوان حجم نمونه مناسب در نظر گرفته شد. در مرحله سوم پرسش نامه ای طراحی شد و نظرات جمع آوری شده از پرسش نامه، داده های اصلی این تحقیق را تشکیل دادند. در گام چهارم برای تجزیه و تحلیل داده های گردآوری شده، از نرم افزار SPSS استفاده شد. تحلیل داده ها با روش های رگرسیون و تحلیل مسیر صورت گرفت تا ارتباط میان تدابیر مدیریتی پیش از بحران و ابعاد مختلف تاب آوری شهری (کالبدی، نهادی، اجتماعی و اقتصادی) مشخص شود. رگرسیون به عنوان روشی برای بررسی تأثیر متغیرهای مستقل بر تاب آوری و تحلیل مسیر برای درک روابط علّی میان متغیرها به کار گرفته شد. روش شناسی به کار رفته، ابزارهای لازم برای تحلیل و تبیین علمی داده ها را فراهم کرد. داده ها و تحلیل های حاصل از این فرایند، مبنای ارائه پیشنهادهای کاربردی برای بهبود تاب آوری و مدیریت بحران در شهر اهرم خواهند بود . یافته هاتاب آوری شهری در برابر زلزله، به ویژه برای شهرهایی مانند اهرم که در معرض خطرات زلزله قرار دارند، از اهمیت زیادی برخوردار است. تحقیق حاضر با هدف بررسی تأثیر تدابیر مدیریتی پیش از بحران بر ابعاد مختلف تاب آوری این شهر انجام شد. نتایج نشان می دهد با برنامه ریزی و اقدامات مناسب، می توان شرایط اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و نهادی شهر را بهبود بخشید و آمادگی آن را در برابر زلزله افزایش داد. این یافته ها زمینه ای برای ارائه پیشنهادهای دقیق تر و کاربردی فراهم می کند تا اهرم بتواند با آمادگی و قدرت بیشتری در برابر خطرات زلزله تاب آور باشد. نتایج این تحقیق نشان می دهد در شهر اهرم، تدابیر مدیریتی پیش از بحران تأثیر بسزایی در ارتقای تاب آوری شهری در برابر زلزله دارند. یافته ها بیانگر آن است که چهار بُعد اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و نهادی، هر یک با سازوکارهای خاص خود، تاب آوری شهر را تقویت می کنند و به اهرم کمک می کنند تا در مواجهه با زلزله آمادگی بیشتری داشته باشد. در میان این ابعاد، بُعد اقتصادی بیشترین تأثیر را بر تاب آوری اهرم دارد. این یافته نشان می دهد بهبود و پایداری اقتصادی شهر، به ویژه از طریق ایجاد زیرساخت های اقتصادی و پشتیبانی مالی از کسب وکارهای محلی، نقش کلیدی در افزایش تاب آوری ایفا می کند. تخصیص بودجه های اضطراری و تقویت توانمندی اقتصادی به شهر امکان می دهد تا پس از بحران، روند بازسازی را با سرعت و کارایی بیشتری پیش ببرد. بُعد اجتماعی نیز تأثیر چشمگیری بر تاب آوری اهرم دارد. در این شهر، افزایش آگاهی و آمادگی عمومی از اهمیت بالایی برخوردار است. شبکه های اجتماعی محلی، همبستگی اجتماعی و مشارکت فعال شهروندان می توانند آمادگی شهر را برای مواجهه با زلزله تقویت کنند. از این رو، اجرای برنامه های آموزشی، آگاهی رسانی و برگزاری تمرین های امدادی در میان مردم می تواند تاب آوری اجتماعی را بهبود بخشد و آسیب های ناشی از بحران را کاهش دهد. زیرساخت های کالبدی اهرم نیز به مقاوم سازی و بهبود بیشتری نیاز دارد. ساختمان های مقاوم و پایدار و توسعه فضاهای عمومی ایمن، به ویژه به عنوان پناهگاه های اضطراری، می توانند تاب آوری کالبدی شهر را افزایش دهند. با توجه به قرار گرفتن اهرم در منطقه ای زلزله خیز، توجه به استانداردهای ساخت وساز و ایجاد زیرساخت های مقاوم، بخشی حیاتی از تدابیر پیشگیرانه برای کاهش اثرات زلزله است. درنهایت، بُعد نهادی نیز به عنوان بُعد مکمل در تاب آوری شهر اهرم مؤثر است. تقویت نهادهای مرتبط با مدیریت بحران، افزایش هماهنگی و توانمندسازی سازمان های محلی، و ایجاد طرح های جامع مدیریت بحران، به شهر این امکان را می دهد تا در زمان بحران با کارایی و انسجام بیشتری عمل کند. توسعه و تقویت ظرفیت نهادی، نه تنها واکنش سریع تر به بحران را امکان پذیر می سازد، بلکه با ایجاد اعتماد عمومی به توانایی مدیریت بحران، تاب آوری کلی شهر را نیز ارتقا می بخشد. نتیجه گیریبا توجه به نتایج تحقیق، توصیه می شود که سیاست گذاران و مدیران شهری در اهرم، اولویت بیشتری به برنامه ریزی و سرمایه گذاری در زمینه های اقتصادی، آموزشی، مقاوم سازی کالبدی و تقویت نهادهای مدیریت بحران دهند. این اقدامات می تواند آمادگی شهر را در برابر زلزله افزایش دهد، از اثرات مخرب بکاهد و به بازگشت سریع تر اهرم به شرایط عادی پس از بحران کمک کند.

زمینه و هدف: در دهه های اخیر زمین لرزه در صد سال گذشته در جهان با رشد تلفات همراه بوده و در ایران این تلفات حدود شش درصد افزایش مرگ و میر را به همراه داشته است. لذا شهرها به عنوان بستر وقوع حوادث دارای اهمیت زیادی می باشند، که به این منظور ارتقاء تاب آوری پس از زلزله در نقاط شهری از اهمیت زیادی برخوردار است. منطقه 1 شهر تهران با توجه به قرارگیری بر روی گسل و همچنین چالش های شهری متعددی، یکی از مناطق آسیب پذیر در برابر زلزله در شهر تهران محسوب می شود است که وجود معضلاتی نظیر تمرکز بالای ساختمان های بلندمرتبه،کمبود فضاهای باز و ضعف های مدیریتی مدیریت بحران بیش از سایر مناطق شهرتهران با چالش های تاب آوری مواجهند. هدف از پژوهش حاضر سنجش آسیب پذیری نواحی منطقه 1 در برابر زلزله با رویکرد تاب آوری است.روش بررسی: این پژوهش با توجه به هدف از نوع کاربردی و در زمینه نحوه گردآوری داده ها از نوع تحقیقات پیمایشی و در رابطه با ماهیت داده ها از نوع پژوهش های کمی است. ابزار اصلی گردآوری داده های میدانی پژوهش، پرسشنامه تاپسیس می باشد ک ه برپای ه پیش ینه پژوهش و مطالعات مقدماتی پژوهشگران در زمینه هماهنگ کردن پرسشنامه اصلی با ش رایط و مقتضیات خدمات مدیریت محلی تنظیم شده است. جامعه آماری تحقیق را نیز کلیه کارشناسان و متخصصان حوزه مدیریت بحران و برنامه ریزی شهری تشکیل می دهند که حجم نمونه آن بر اساس فرمول کوکران تعداد 40 نفر است. پژوهش حاضر با استفاده از آزمون میانگین در نرم افزار spss و در راستای سنجش میزان تاب آوری نواحی منطقه 1 از روش تصمیم گیری چند شاخصه تاپسیس در نرم افزار matlab استفاده شده است.یافته ها و نتیجه گیری:  یافته های تحقیق نشان داد بر اساس شاخص های تاب آوری شهری،پنج شاخص مورد تحلیل قرار گرفت که در این زمینه ابعاد کالبدی-محیطی و ابعاد نهادی در هر نواحی کمترین میزان تاب آوری را دارا بودند. در نهایت نتایج نشان داد ناحیه 1 ، ناحیه 9 و ناحیه 8 با کمترین میزان تاب آوری شهری در برابر زلزله در سطح نواحی منطقه 1 مواجه اند.

پژوهش حاضر با هدف توسعه تکنیک واقعیت مجازی برای تقویت آموزش در مرحله پیشگیریِ مدیریت بحران و اثربخشی آموزش های ارائه شده با استفاده از این تکنیک واقعیت مجازی در بهبود واکنش های رفتاری شهروندان در برابر زلزله انجام شده است. بدین منظور جهت برنامه نویسی از نرم افزار Microsoft Visual Studio و برای ساخت محیط شبیه سازی شده، از موتور بازی ساز Unity استفاد شده است. جامعه آماری پژوهش شامل 80 نفر از شهروندان منطقه 4 شهر کرمان می باشد که، دیدگاه آنها بر اساس سطوح چهارگانه مدل کرک پاتریک جمع آوری شد. برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه محقق ساخته که روایی آن توسط متخصصین و پایایی آنها با مقدار 936/0 مورد تأیید قرار گرفته، استفاده شد؛ همچنین برای تجزیه و تحلیل داده ها از شاخص های آمار توصیفی و آزمون تی تک نمونه ای استفاده شد. یافته های تحقیق حاکی از آنست که، شهروندان در سطح واکنش، یادگیری، رفتار و نتایج  واکنش مطلوبی داشته اند و آموزش های صورت گرفته به وسیله تکنیک واقعیت مجازی در یادگیری آنان تأثیر مثبتی داشته ؛ میزان مهارت های آنان افزایش یافته و می تواند نتایج مطلوبی برای افراد و جامعه به همراه داشته باشد. نتایج تحقیق نشان می دهد که، میانگین اثربخشی آموزش های صورت گرفته به وسیله تکنیک واقعیت مجازی در جهت ارتقای عملکرد شهروندان برابر با 18/3 بوده است. مقدار t در سطح 05/0 معنادار می باشد؛ لذا تفاوت معناداری بین میانگین نظری و میانگین تجربی وجود دارد و می توان نتیجه گرفت که آموزش های صورت گرفته به وسیله تکنیک  واقعیت مجازی به لحاظ آماری اثربخش بوده است.

بی شک، موضوع هسته ای ایران یکی از مهم ترین موضوعات تاریخ سیاست خارجی بوده که اهمیت آن در دهه اخیر باعث شد تا دو عرصه سیاست داخلی و خارجی ایران تحت تأثیرش قرار بگیرند. شروع بحران هسته ای از بیانیه سعدآباد تا برجام، راهبردهای متعددی را برای نخبگان ایران بر جای گذاشت و این دوران را باید در یک سیر مرتبط با محیط های منطقه ای مورد ارزیابی قرار داد. بر این اساس این نوشتار با روش توصیفی –تحلیلی بر اساس مطالعات کتابخانه ای و پیگیری رسانه های جمعی درصدد است با بررسی الگوی مدیریت بحران هسته ای در دولت محمود احمدی نژاد بر سیاست های منطقه ای جمهوری اسلامی در آسیای جنوب غربی را مورد بررسی و واکاوی قرار دهد. نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد که دولت محمود احمدی نژاد اتخاذ سیاست تقابلی در مسئله هسته ای بیشتر از آنکه تابع جریانات و الگوهای رفتاری حاکم بر نظام جهانی و واقعیات ژئوپلیتیک جمهوری اسلامی ایران باشد ناشی از باورها و آرمان های شخصی جریان حاکم بود با توجه به حساسیت های پیش آمده در پی مدیریت بحران هسته ای، سیاست های منطقه ای جمهوری اسلامی نیز با چالش های اساسی مواجه شد.

مجموعه بازار تاریخی تبریز بزرگترین سازه سرپوشیده آجری جهان است که در فهرست آثار میراث جهانی سازمان یونسکو ثبت شده است. آتش سوزی های اتفاق افتاده در این مجموعه هم از نظر قدرت تخریب و هم از نظر فراوانی وقوع به عنوان یکی از اصلی ترین تهدیدهای این بازار شناخته می شود. آتش سوزی های رخ داده در بازار تبریز ناشی از عوامل متعددی است که ریشه در شرایط اجتماعی – اقتصادی حاکم بر بازار، مدیریت این مجموعه و همچنین کمیت و کیفیت مشاغل فعال در آن دارد. شرایط محیطی حاکم بر بازار تاریخی تبریز و آتش سوزی های ناشی از این عوامل ضرورت ارائه یک روش محلی برای مدیریت بحران آتش سوزی در این مجموعه را دوچندان کرده است. هدف اصلی این پژوهش بررسی و تحلیل عوامل مؤثر بر آتش سوزی مجموعه بازار تاریخی تبریز و مؤلفه های کلیدی مؤثر بر مدیریت بحران آتش سوزی این مجموعه است. یافته های پژوهش بر اساس گرداوری و تجزیه وتحلیل آمار آتش سوزی های اتفاق افتاده در بازه زمانی 2009 الی 2019 صورت گرفته است همچنین شناسایی مؤلفه های کلیدی بومی مؤثر بر مدیریت بحران آتش سوزی با استفاده از روش آینده پژوهی مبتنی بر نرم افزار میک مک بوده است. یافته های پژوهش نشان داد که 25 مؤلفه در ابعاد اقتصادی، کالبدی، اجتماعی- فرهنگی، فنی و مدیریتی در وقوع آتش سوزی بازار تاریخی تبریز اثرگذار است. همچنین نتایج نشان داد که آتش سوزی در ایامی که مراسمات ملی- مذهبی برگزار می شود، زیاد بوده و همچنین بیشترین میزان آتش سوزی در مغازه های چرم سازی و فرش فروشی زیاد بوده است. همچنین بیشترین میزان آتش سوزی در ساعت 22 الی 3 صبح و در فصل زمستان بیشتر است. نتایج یافته ها نشان داد که از مجموع 26 مؤلفه مؤثر بر مدیریت بحران آتش سوزی، 10 مؤلفه به عنوان مؤلفه کلیدی مطرح بوده که اهم آن ها عبارت اند از استفاده از تجهیزات مدرن، کنترل تجهیزات برقی و استفاده از گشت های شبانه و نظارت بر فعالیت مشاغل مستعد آتش سوزی. در نهایت با توجه به نتایج به دست آمده پیشنهادهای کاربردی با محوریت استفاده از تجهیزات مدرن و استفاده از نیروی ها گشتی ارائه گردید.

رسانه های نوین در قالب شبکه های اجتماعی قابلیت مطالعه می یابند. بااینکه از زمان پیدایش آن ها کوتاه زمانی می گذرد اما کاربران بسیاری به خود جلب کرده اند که در این میان با توجه به زیرساخت ها و شمار جمعیت موجود ایرانیان رتبه های یکم تا پنجم جهان را به خود اختصاص داده اند که خود موضوع قابل تأملی است. شمار قابل توجهی از ایرانی ها را دانشجویان و دانش آموختگان دانشگاهی تشکیل می دهند که در مسائل سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و ... نقش فزاینده و کارآمدی در قالب گروه مرجع داشته اند. گروه های مرجع به عنوان یکی از انواع گروه های اجتماعی نقش مؤثری در جهت دهی به فرایند شکل گیری نگرش، تصمیم گیری و کنش افراد جوامع داشته اند به گونه ای که ادراک محیطی این گروه ها در جامعه مبنا و معیار داوری و ارزیابی کار کنشگران اجتماعی قرار می گیرد. دانشجویان به عنوان یکی از گروه های مرجع نقش مؤثری در تحولات جامعه داشته اند. شناخت و بررسی ادراک محیطی دانشجویان به عنوان فعالان شبکه های اجتماعی می تواند کارگزاران مدیریت بحران را نسبت به وضعیت موجود و تحولات آینده کشور آگاه کند. پژوهش حاضر در قالب دو پرسش میزان تأثیر شبکه های اجتماعی بر ادراک محیطی دانشجویان چقدر است و سطوح مختلف ادراک محیطی چه تأثیری بر مدیریت بحران دارد به بررسی وضعیت موجود پرداخته است. تحقیق حاضر ماهیتی توصیفی-تحلیلی دارد. جامعه آماری تحقیق را دانشجویان دانشگاه های دولتی تهران تشکیل می دهند که با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی ساده تعداد نمونه مشخص شده است. پژوهش حاضر به روش کتابخانه ای و میدانی (پرسشنامه) گردآوری و مدل تحلیل پژوهش برای بررسی این سؤال ارائه گردیده است. برای تجزیه وتحلیل داده ها از نرم افزار SPSS استفاده شده است. نتایج نشان داد 17 درصد تغییرات ادراک محیطی ناشی از تغییرات متغیر میزان استفاده از شبکه های اجتماعی است و سطوح ادراک محیطی و رفتارهای اقدامات افرادی که از شبکه های اجتماعی استفاده می کنند در مقایسه با افرادی که عضو شبکه اجتماعی نیستند و از آن استفاده نمی کنند، در برخورد با بحران ها متفاوت است.

بحران ها و بلایای طبیعی همیشه در تاریخ بشر وجود داشته و انسان ها همواره تحت تأثیر آن ها قرار دارند. با توجه به جبران ناپذیر بودن بیشتر خسارت های مالی و جانی، باید قبل از وقوع حادثه برنامه ریزی هایی در زمینه نحوه تخلیه مردم و تخصیص آن ها به پناهگاه ها و بیمارستان ها انجام شود. در اکثر مطالعات، نوع مجروحین در عملیات تخلیه موردتوجه قرار نگرفته است. در این پژوهش با در نظر گرفتن اولویت وضعیت جسمانی مجروحین، یک مدل برنامه ریزی غیرخطی برای مدیریت بحران زلزله در فاز آمادگی و پاسخ ارائه شده است. در این مدل، مردم آسیب دیده به سه گروه ازنظر وضعیت جسمانی تقسیم بندی می شوند. همچنین دو نوع وسیله نقلیه برای جابه جایی گروه اول و دوم که به ترتیب دچار آسیب شدید و آسیب سرپایی شده اند، در نظر گرفته شده است. اعتبارسنجی به روش تحلیل حساسیت انجام شده است. الگوریتم ژنتیک مرتب سازی نامغلوب در این پژوهش برای حل مسئله پیشنهادی استفاده شد. این مدل با استفاده از الگوریتم پیشنهادی در یک مطالعه واقعی در منطقه شش شهر تهران اجراشده است. نتایج نشان می دهد تخصیص بیمارستان ها و پناهگاه ها به مناطق با حداقل هزینه صورت گرفته است.

هدف از مطالعه حاضر، شناسایی و تحلیل تعیین کننده های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی فراروی کنشگری رسانه ها در بحران پاندمی کرونا، از طریق تحلیل روایت ها، تجربه ها و دیدگاه های روزنامه نگاران حاضر در میدان این بحران بوده است. برای نیل به این هدف، از روش کیفی مطالعه موردی، تکنیک مصاحبه عمقی نیمه ساختارمند و نمونه گیری هدفمند بهره گرفته شده است. در مجموع با 30 نفر از روزنامه نگاران درگیر در بحران کرونا، مصاحبه عمقی صورت گرفته و برای تجزیه و تحلیل داده های حاصل، از شیوه های تحلیل مضمون و کدگذاری کلایزی استفاده شده است. براساس نتایج، تعیین کننده های سیاسی و اجتماعی- فرهنگی کنشگری رسانه های جریان اصلی در بحران کرونا، پیچیده و چندعاملی هستند. در بعد سیاسی، تعیین کننده های کلان، شامل سه مؤلفه « بی اعتمادی اجتماعی تدریجی و انباشتی به کارآمدی و توان حکمرانی در مدیریت بحران»، « انکار، عادی انگاری و کوچک نمایی بحران از سوی دولت» و« کاهش ظرفیت تصمیم گیری و فقدان پاسخ بهنگام و مؤثر دولت به بحران» بودند و در بعد اجتماعی و فرهنگی، مؤلفه هایی نظیر« تبدیل شدن رسانه های اجتماعی به محور اطلاع رسانی و اطلاع یابی از کرونا»، «انتقال مرجعیت رسانه ای بحران به رسانه های فراملی فار سی زبان» و « رواج اینفودمی و ناهنجاری های گسترده اطلاعاتی در رسانه های اجتماعی» را در برمی گرفتند.

هدف از انجام این پژوهش، طراحی مدل مفهومی نقش ارتباطات سازمانی در شرایط بحران با رویکرد سیستمی است. نگرش سیستماتیک با ایجاد دیدگاهی کل نگر، جامع و نظام مند برای ایجاد ارتباطات مناسب در شرایط بحران، چارچوبی برای حل مشکلات فراهم می کند که منجر به کارآمدی نظام ارتباطی، کنترل بازخور فعالیت ها و اتخاذ تصمیمات مناسب توسط مدیران می شود. پژوهش حاضر از نظر نحوه گردآوری داده ها، به روش توصیفی پیمایشی و از نظر هدف، توسعه ای می باشد که در دو گام انجام شد. در گام اول، با بررسی نظریات و تحقیقات پیشین در حوزه های ارتباطات سازمانی، مدیریت بحران و نگرش سیستمی، ابعاد و مولفه های مرتبط با مدل استخراج شده و الگوی مفهومی اولیه طراحی شد. در گام دوم، مدل پیشنهادی توسط خبرگان و مطلعین کلیدی ارزیابی شد. جامعه آماری پژوهش شامل اساتید، مدیران و کارشناسان حوزه های مدیریت بحران و ارتباطات در دستگاه های اجرایی استان خراسان رضوی بودند که به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شده و داده ها با استفاده از پرسشنامه گردآوری شد. تحلیل داده ها نخست با آزمون نرمال بودن و سپس با استفاده از آزمون t تک نمونه ای در نرم افزار SPSS انجام شد. نتایج پژوهش به شناسایی مهمترین ابعاد و مولفه ها و طراحی مدل نقش ارتباطات سازمانی در شرایط بحران با رویکرد سیستمی منجر شد. در انتها نیز پیشنهادهایی برای اثربخشی این فرآیند ارائه شد.

هرساله سریال های تلویزیونی زیادی برای نمایش در رسانه ملی ساخته می شوند که در این میان سریال های طنز از استقبال بیشتری برخوردار هستند. سریال ها می توانند بازنمایی کننده شرایط موجود در جامعه باشند یا به نقد مشکلات موجود بپردازند. از سوی دیگر، کشور ایران به دلیل قرارگیری در موقعیت جغرافیایی آسیب پذیر، یکی از کشورهایی است که همواره با خسارات و تلفات ناشی از وقوع بحران های طبیعی درگیر بوده است. با این حال این موضوع تنها در تعداد معدودی از سریال های تلویزیونی بازنمایی شده است. در این پژوهش فصل دوم سریال نون خ که به بازنمایی موضوع زلزله سال 1396 کرمانشاه می پردازد، به عنوان نمونه موردی جهت بررسی نحوه بازنمایی فرایند مدیریت بحران در این سریال مورد مطالعه قرار می گیرد. از نظر فرایندی، مدیریت بحران شامل سه فاز اصلی پیش از وقوع سانحه (پیشگیری و آمادگی در برابر بحران)، حین وقوع سانحه (مقابله) و پس از وقوع سانحه (شامل امداد و نجات، سرپناه موقت، اسکان موقت و بازسازی و بازتوانی) است. تحلیل سریال نون خ 2 بر اساس چرخه مدیریت بحران نشان می دهد که در این سریال بازنمایی مضامین مرتبط با مدیریت بحران، متمرکز بر فاز پس از وقوع سانحه و خصوصاً مرحله اسکان موقت است. در این راستا سریال به بازنمایی مسائل و مشکلات زلزله زدگان در قالب شیوه اسکان موقت، مشکلات روحی و روانی آسیب دیدگان، مسائل بهداشتی و شیوع بیماری های واگیردار و از همه مهمتر وعده های مسئولین می پردازد. برای بازنمایی این مسایل سریال از زبان طنز، انتخاب یک خط داستانی اصلی به عنوان درون مایه و همچنین خرده داستان ها برای همراه نگهداشتن مخاطب خود استفاده می کند.

هدف این پژوهش بررسی نقش مولفه های سرمایه اجتماعی در بحران و تاثیر آنها بر کیفیت مدیریت بحران است. روش تحقیق کیفی و با استفاده از مصاحبه (گروه های کانونی) انجام شده است. برای تحقق اهداف، پنج گروه کانونی براساس ویژگی های افراد سیل زده (جنسیت، سن، محل سکونت، شغل و آسیب پذیری) تشکیل شد و با روش کیفی و براساس رهیافت کمترساخت یافته و سپس متمرکز(قیف)، مصاحبه ها انجام شد. بستر مطالعاتی تحقیق، بحران سیل سال ۱۳۹۸ در استان لرستان و جامعه مورد بررسی سیل زدگان این استان است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که وضعیت سرمایه اجتماعی پیش از سیل همچون وضعیت اقتصادی مطلوب نبود و مشکلات معیشتی متعددی وجود داشت. با بروز بحران عواملی مانند بی اعتمادی، مشارکت اجتماعی ضعیف، پیوندهای اجتماعی کم رمق، روحیه داوطلبی پایین، کم توجهی به ظرفیت های رسانه ای در بحران از سوی نهادهای امدادی و نبود تصمیم گیری موثر و کارآمد باعث تضعیف سرمایه اجتماعی شد و تاثیر بدی بر کیفیت مدیریت بحران داشت. در این تحقیق مدیریت بحران با رویکرد بحران پذیر مدنظر است که در آن بحران فرصتی برای توسعه درنظر گرفته می شود. با توجه به یافته های تحقیق، وضعیت مولفه اعتماد بیش از سایر مولفه ها نامطلوب است که اثرات محسوس و نامحسوسی بر میزان اثربخشی مدیریت بحران می گذارد.

جریان های شکافنده سازمانی عواملی خارج از کنترل سازمان هستند که تغییر و تحول، ادغام و تملک و تعارض و تناقض را در سازمان ایجاد می کند. نیاز فزاینده به درک اینکه سازمان ها چگونه می توانند بحران ها را مدیریت کنند مدیریت بحران را به تاب آوری مرتبط می کند. پژوهش حاضر باهدف ارائه الگوی تاب آوری سازمانی در مواجهه با بحران و جریان های شکافنده سازمانی انجام پذیرفته که از نظر هدف کاربردی، از نظر رویکرد استقرایی و از نگاه نوع داده ها کیفی است. منابع اطلاعاتی پژوهش را مقاله های منتشرشده در زمینه جریان های شکافنده سازمانی، مدیریت بحران و تاب آوری سازمانی تشکیل می دهند و با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند، درنهایت 53 مقاله وارد فرایند تحلیل شده است. تجزیه وتحلیل داده های کیفی با استفاده از روش تحلیل مضمون و کدگذاری با استفاده از نرم افزار Atlas.ti 9 انجام شد که درنهایت 702 کد کشف و پس از تلفیق و تلخیص، 61 مضمون پایه، 14 مضمون سازنده و 3 مضمون فراگیر مشخص گردید. دسته اول مضمون های فراگیر، جریان های شکافنده سازمانی است شامل: افزایش ظرفیت و سازگاری سازمان با تغییرات بحرانی، تمهیدات و برنامه های لازم برای پاسخگویی به اختلالات و بحران های ناگهانی و .... دسته دوم مضمون های فراگیر مرتبط با مدیریت بحران شامل: ضرورت تصمیم گیری و عمل سریع در بحران ها در اندیشه طراحان و عوامل درگیر، هماهنگ سازی آگاهانه مجموعه تلاش ها برای مقابله با جریان های مختل کننده ناگهانی و ... و دسته سوم مضمون های فراگیر، تاب آوری سازمانی شامل: پایش و پیش بینی تغییرات باهدف توسعه برنامه های پاسخگویی و....

هدف:هدف این پژوهش ارائه الگوی عوامل موثر بر مدیریت بحران های بهداشت، ایمنی و محیط زیست در مناطق دریایی، به ویژه بندر بوشهر، است. روش:پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی بوده و با روش کیفی با رویکرد نظریه داده بنیاد انجام شده است. جامعه آماری، خبرگان نظری شامل اساتید دانشگاهی و خبرگان تجربی شامل مدیران حوزه مدیریت بحران با تجربه حدود 10 سال هستند. در این پژوهش، ابزار گرد آوری داده ها مصاحبه های عمیق نیمه ساختمند بود. به این منظور افراد مناسب و متخصص در مبانی نظری با رویکرد افراد کلیدی از بین طبقه های مختلف جامعه انتخاب شد. یافته ها:براساس مدل، مقوله بحران های دریایی به عنوان پدیده محوری، مقوله های کمبود و محدودیت منابع و فرهنگ سازمانی، به عنوان شرایط علی، پویایی و پاسخ به بحران به عنوان راهبردها، مدیریت ریسک و رهبری به عنوان شرایط زمینه ای، تکنولوژی، سلامت جسم و روان، آگاهی، مراعات و محیط به عنوان شرایط مداخله گر و آمادگی در مقابل بحران و بازسازی به عنوان پیامدها مطرح شدند. نتیجه گیری:بر اساس نتایج، تقویت فرهنگ سازمانی و منابع کافی، شرایط علی مدیریت بحران های بهداشت ایمنی و محیط زیست بوده و مدیریت ریسک و رهبری موثر، پایه های اصلی آن هستند. مدیریت بحران در بندر بوشهر نیازمند استفاده از تکنولوژی، توجه به سلامت جسم و روان، محیط، رعایت استانداردها و قوانین، و افزایش آگاهی و تجربه کارکنان است که با بهره گیری از آموزش، تجهیزات مناسب، و هماهنگی بین بخشی، علاوه بر کاهش احتمال وقوع حوادث، توانایی واکنش سریع و موثر را نیز تضمین کند.

هدف پژوهش «ارایه مدل بهره گیری از ظرفیت رسانه های اجتماعی  در مدیریت بحران محیط زیستی خشک سالی استان سیستان وبلوچستان» است. روش تحقیق پژوهش به لحاظ هدف، کاربردی است و به منظور دستیابی به پاسخ های عمیق از روش تحقیق کیفی مبتنی بر مصاحبه عمیق استفاده شد. جامعه آماری را 14 نفر از متخصصان و کارشناسان مجرب حوزه محیط زیست و رسانه در سطح استان سیستان و بلوچستان تشکیل داده اند که به روش در دسترس و تا رسیدن به اشباع نظری انتخاب شدند. جهت تحلیل مصاحبه های اکتشافی و داده های کیفی از روش تحلیل مضمون  و از پایایی بازآزمون و روش توافق درون موضوعی برای محاسبه پایایی مصاحبه ها استفاده شد. همچنین، اعتبار برای هرکدام از مراحل انتخاب موضوع، طراحی، مصاحبه، نسخه برداری، تحلیل، تأیید و گزارشگری موردتوجه قرار گرفت؛ و نتایج به دست آمده به تأیید خبرگان رسید تا موثق و قابل اتکا باشند. یافته های حاصل از تحلیل مصاحبه با خبرگان شامل 150 کد جزیی که در 10 کد کلی دسته بندی شد، نشان داد؛ فرهنگ و باورهای محیط زیستی، تأثیرات اجتماعی-سیاسی، عوامل اقتصادی و اجتماعی به عنوان ادراکات و دغدغه های محیط زیستی تحت تأثیر رسانه های اجتماعی و تجربیات ناشی از بحران های قبل، نگرش هایی تحت تأثیر هنجار ها و عادت ها ایجاد می کند که با توجه به عوامل درونی کنش ها و رفتارها و عوامل بیرونی مشوق ها و بازدارنده ها منجر به اقدامات محیط زیستی می شود.

عرصه های واقعی بحران در ورزش ناتوانی مدیران را گواهی می دهند، از این رو شناسایی و افزایش ظرفیت های مدیریت بحران یکی از چالش های مدیریت است. این پژوهش با هدف طراحی و تدوین مدل شایستگی های مدیران در مدیریت بحران های ملی و بین المللی ورزشی کشور انجام شد. روش تحقیق پژوهش، با ماهیت اکتشافی و با استفاده از رویکرد ظاهر شونده (گلیزری)، نظریه داده بنیاد انجام شد. جامعه آماری در این تحقیق کیفی، 25 نفر افراد آشنای با ادبیات مدیریت بحران، دیپلماسی، مدیریت ورزشی، که به صورت هدفمند و مبتنی بر رویکرد نظری انتخاب شدند. فرآیند تجزیه وتحلیل داده ها بصورت هم زمان و با استفاده از کدگذاری باز، کدگذاری انتخابی و کدگذاری نظری انجام شد. براساس یافته ی تحقیق، 17مقوله اصلی شامل: پایبندی به اصول دینی و اخلاق حرفه ای، حسن شهرت، شخصیت فردی و اجتماعی، قابلیت های ذهنی و هوش نرم، پاسخگو و شفافیت محور در امور، مهارت تصمیم گیری، قانون گرایی، توانمندی ادراکی و توانا در ارائه بازخورد بموقع و مناسب در بحران ها، شایستگی دانشی و علمی، شایستگی های سازمانی، وظیفه شناسی و آینده نگری، مهارت ارتباطی و دیپلماسی اثربخش، مدیریت خود و منابع انسانی، نوگرایی و اندیشه توسعه گرا داشتن ، باور داشتن به دستاوردهای علمی-پژوهشی و تجربیات علمی در پیشگیری از بحران ، تحلیل خطرپذیری و ارزیابی ریسک، رهبری سازمانی نرم، توانایی در مدیریت زمان، به عنوان شایستگی شناسایی شدند. تدوین این الگو فرصتی را برای مدیران بوجود می آورد، که مهارت هایشان را براساس مهارت مورد نیاز بسنجند، و بر روی کسب مهارت هایی متمرکز شوند که برای مدیریت بحران در ورزش ضروری می باشد. همچنین این مهارت ها را در افراد تحت سرپرستی ایجاد و برای مدیریت های کلان ورزشی بلاخص در شرایط بحران آماده نمایند.

کیفیت عملیات مدیریت بحران با توجه به نوع بحران ها و همچنین با عنایت به نقش مهم شهرداری ها در این زمینه، نیازمند اقداماتی هستند که ضمن انجام آن خسارات ناشی از بحران را به حداقل برسانند و مانع وقوع اتفاقات ثانویه گردند. در این راستا، پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر شایستگی های مدیران و توانمندسازی توسط مدیران بر کیفیت عملیات مدیریت بحران انجام شده است. پژوهش حاضر از لحاظ هدف، از نوع کاربردی و از لحاظ روش مورد استفاده، از نوع توصیفی - پیمایشی می باشد. جامعه آماری پژوهش را مدیران شهرداری استان خراسان جنوبی تشکیل داده است که از این بین، 150 نفر با روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شده اند. ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه استاندارد توانمندسازی توسط مدیران بر اساس مدل کاندو و همکاران (2019)، پرسشنامه استاندارد شایستگی های مدیران بر اساس مدل میکوسوآ و کوپیکو (2016) و پرسشنامه مدیریت بحران بر اساس مدل بهادری (2019) می باشد. تحلیل داده ها با کمک نرم افزارهای AMOS و SPSS انجام شد. نتایج تحلیل داده ها نشان داد که در سطح اطمینان 95 درصد، شایستگی های مدیران بر توانمندسازی توسط مدیران و کیفیت عملیات مدیریت بحران تأثیری مثبت و معنی داری دارد؛ اما مهارت های مدیریتی، اجتماعی و عملکردی بر کیفیت عملیات مدیریت بحران شهرداری تأثیر مثبت و معنی داری ندارد ولی بر توانمندسازی توسط مدیران تأثیر مثبت و معنی داری دارد. بنابراین شهرداری ها می توانند در طراحی برنامه ها، به جهت ارتقای کیفیت عملیات مدیریت بحران، بر شاخص ها و مؤلفه های شایستگی های مدیران و توانمندسازی توسط مدیران تاکید کرده و آن ها را در دستور کار خود قرار دهند.

ناآرامی های سیاسی پس از انتخابات ریاست جمهوری بلاروس در سال ۲۰۲۰ نشان دهنده تلاش برای براندازی نرم (انقلاب رنگی) در این کشور بود. این پژوهش به دنبال شناسایی علل وقوع ناآرامی های سیاسی و تحلیل راهبردهای نظام سیاسی حاکم در مقابله با آن هاست. پژوهش حاضر از نوع کاربردی و با روش کیفی تحلیل محتوا انجام شد. داده ها با استفاده از نرم افزار MAXQDA تحلیل و مقولات و کدهای مرتبط با موضوع شناسایی گردید. مخالفان طیفی از اقدامات مسالمت آمیز تا خشونت آمیز را به کار گرفتند و از ابزارهای رسانه ای، عملیات روانی، و تحریک افکار عمومی برای گسترش دامنه ناآرامی ها بهره بردند. نظام سیاسی بلاروس نیز با پیشگیری، کنترل منازعات، عملیات روانی، و مشروعیت زدایی از مخالفان، موفق به حفظ ثبات خود شد. منازعات سیاسی بلاروس در سه گام شکل گرفت: اعتراضات زودهنگام، اقدامات غیرمسالمت آمیز و بروز خشونت. نظام سیاسی حاکم با استفاده از راهبردهای مقابله با ناآرامی ها توانست از بی ثباتی جلوگیری کند. این راهبردها به عنوان مدلی برای مدیریت بحران های سیاسی قابل استفاده است.

زلزله یکی از خطرناک ترین، مخرب ترین و غیرقابل پیشبینی ترین مخاطرات طبیعی به شمار می آید. از این رو، شناسایی مناطق آسیب پذیر شهرها به منظور افزایش ظرفیت مقابله با خطرات زلزله و مدیریت بحران این مخاطره ضروری است. در این راستا، پژوهش حاضر با هدف بررسی سطوح آسیب پذیر کلان شهر تبریز در برابر زلزله و ارائه ی راهکارهای مدیریت بحران (قبل از بحران) برای کاهش اثرات زلزله نگارش شده است. روش تحقیق در مطالعه ی حاضر آمیخته (ترکیبی از رویکردهای کیفی و کمی) با هدف کاربردی و ماهیت تحلیلی-اکتشافی می باشد که به منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات و تهیه ی نقشه های رقومی از روش FAHP و نرم افزار ArcGIS و به منظور بررسی آسیب پذیری مناطق 10گانه ی شهر از روش PROMETHEE استفاده شده است. همچنین جامعه ی آماری تحقیق شامل مدیران و مسئولان شهری و نخبگان دانشگاهی می باشد. حجم نمونه ی مدیران و مسئولان با استفاده از روش کوهن در سطح اطمینان 95 درصد، 90 نفر تعیین گردیده که نحوه ی دسترسی به آنها بر مبنای روش گلوله برفی می باشد. حجم نمونه ی نخبگان دانشگاهی نیز بر مبنای روش نمونه گیری دلفی هدفمند 14 نفر تعیین شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که مناطق حاشیه ای و مرکزی شهر بیشترین پتانسیل آسیب پذیری را دارا می باشند. در این بین مناطق 10 و 1 با کسب جریان خالص 454/0- و 527/0-، جزو مناطق با آسیب پذیری خیلی زیاد در برابر زلزله محسوب می شوند. از عوامل مؤثر بر آسیب پذیری این مناطق می توان به نزدیکی به گسل، فرسودگی بافت ها، دوری از مراکز امدادونجات، تراکم زیاد و همچنین عدم کشش پذیری معابر اشاره کرد. بدین منظور نیاز به رویکرد سیستمی و یکپارچه به منظور بازگشت پذیری و توانمندسازی اجتماع لازم بوده و در این راستا توجه به مرحله ی قبل از بحران در ابعاد مقاوم سازی ابنیه، ارتقاء دسترسی ها و تهیه ی طرح های موضعی به تفکیک محلات با تأکید بر محلات آسیب پذیر ضروری می باشد.