امان الله شبانکاره

مقدمه: از آنجا که پیش بینی دقیق زمان وقوع زلزله و شدت آن امکان پذیر نیست، تدابیر پیشگیرانه برای کاهش اثرات مخرب آن و ارتقای تاب آوری شهر در برابر بحران از اهمیت ویژه ای برخوردار است. تدابیر مدیریتی پیش از بحران در ابعاد مختلف کالبدی، نهادی، اجتماعی و اقتصادی می توانند به عنوان ابزاری مؤثر در آمادگی و بهبود وضعیت شهر در مقابل زلزله به کار گرفته شوند. این تدابیر شامل بهبود سازه های شهری، افزایش کارایی و آمادگی نهادهای مدیریت بحران، تقویت شبکه های اجتماعی و همبستگی اجتماعی، و ایجاد زمینه های مناسب اقتصادی به منظور مقابله با خسار ت های احتمالی زلزله است. اهمیت اتخاذ این تدابیر در شرایطی بیشتر آشکار می شود که تجربه ها نشان می دهند پس از وقوع زلزله، دسترسی به منابع مالی، انسجام نهادی، آمادگی اجتماعی و وجود زیرساخت های مقاوم از عوامل حیاتی در کاهش تلفات، تسریع روند بازسازی، و جلوگیری از آسیب های بیشتر به جامعه شهری هستند. بنابراین، بررسی و ارزیابی علمی این اقدامات، نقشی کلیدی در بهبود ساختارهای تاب آور شهری دارد و راهنمایی برای مدیران شهری و سیاست گذاران در اولویت بندی اقدامات پیشگیرانه محسوب می شود. با توجه به مخاطرات بالای ناشی از زلزله در مناطق پرخطر ایران، بررسی تدابیر مدیریتی پیش از بحران، یک ضرورت ملی است که نه تنها می تواند به کاهش خسار ت های جانی و مالی کمک کند، بلکه توسعه پایدار و امنیت جوامع را نیز تضمین می کند. این مطالعه می تواند بستری برای ارتقای سطح آمادگی شهری فراهم کند و شهر اهرم در استان بوشهر، به عنوان نمونه ای از شهرهای زلزله خیز، شرایط خاصی برای به کارگیری این تدابیر مدیریتی و افزایش تاب آوری دارد. هدف اصلی این تحقیق، بررسی و تحلیل تأثیر تدابیر مدیریتی پیش از بحران بر ارتقای تاب آوری کالبدی، نهادی، اجتماعی و اقتصادی شهر اهرم در استان بوشهر برای مقابله مؤثرتر با زلزله است؛ بنابراین، سؤال اصلی این است که تدابیر مدیریتی پیش از بحران چگونه بر ارتقای تاب آوری این شهر در برابر زلزله تأثیر می گذارند؟ مواد و روش هاتحقیق حاضر به صورت توصیفی تحلیلی و مشاهدات میدانی بوده است که هدف از این گام، فراهم کردن زمینه ای جامع برای تحلیل دقیق تر در مراحل بعدی بود. در مرحله دوم حجم نمونه انتخاب شد که در این راستا جامعه آماری این تحقیق خبرگان و متخصصان حوزه مدیریت بحران بودند که دانش و تجربه کافی در خصوص تاب آوری شهری دارند. برای جمع آوری اطلاعات از متخصصان و خبرگان انتخاب شدند. بر اساس تکنیک دلفی و رعایت اصل اشباع نظری، 25 نفر به عنوان حجم نمونه مناسب در نظر گرفته شد. در مرحله سوم پرسش نامه ای طراحی شد و نظرات جمع آوری شده از پرسش نامه، داده های اصلی این تحقیق را تشکیل دادند. در گام چهارم برای تجزیه و تحلیل داده های گردآوری شده، از نرم افزار SPSS استفاده شد. تحلیل داده ها با روش های رگرسیون و تحلیل مسیر صورت گرفت تا ارتباط میان تدابیر مدیریتی پیش از بحران و ابعاد مختلف تاب آوری شهری (کالبدی، نهادی، اجتماعی و اقتصادی) مشخص شود. رگرسیون به عنوان روشی برای بررسی تأثیر متغیرهای مستقل بر تاب آوری و تحلیل مسیر برای درک روابط علّی میان متغیرها به کار گرفته شد. روش شناسی به کار رفته، ابزارهای لازم برای تحلیل و تبیین علمی داده ها را فراهم کرد. داده ها و تحلیل های حاصل از این فرایند، مبنای ارائه پیشنهادهای کاربردی برای بهبود تاب آوری و مدیریت بحران در شهر اهرم خواهند بود . یافته هاتاب آوری شهری در برابر زلزله، به ویژه برای شهرهایی مانند اهرم که در معرض خطرات زلزله قرار دارند، از اهمیت زیادی برخوردار است. تحقیق حاضر با هدف بررسی تأثیر تدابیر مدیریتی پیش از بحران بر ابعاد مختلف تاب آوری این شهر انجام شد. نتایج نشان می دهد با برنامه ریزی و اقدامات مناسب، می توان شرایط اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و نهادی شهر را بهبود بخشید و آمادگی آن را در برابر زلزله افزایش داد. این یافته ها زمینه ای برای ارائه پیشنهادهای دقیق تر و کاربردی فراهم می کند تا اهرم بتواند با آمادگی و قدرت بیشتری در برابر خطرات زلزله تاب آور باشد. نتایج این تحقیق نشان می دهد در شهر اهرم، تدابیر مدیریتی پیش از بحران تأثیر بسزایی در ارتقای تاب آوری شهری در برابر زلزله دارند. یافته ها بیانگر آن است که چهار بُعد اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و نهادی، هر یک با سازوکارهای خاص خود، تاب آوری شهر را تقویت می کنند و به اهرم کمک می کنند تا در مواجهه با زلزله آمادگی بیشتری داشته باشد. در میان این ابعاد، بُعد اقتصادی بیشترین تأثیر را بر تاب آوری اهرم دارد. این یافته نشان می دهد بهبود و پایداری اقتصادی شهر، به ویژه از طریق ایجاد زیرساخت های اقتصادی و پشتیبانی مالی از کسب وکارهای محلی، نقش کلیدی در افزایش تاب آوری ایفا می کند. تخصیص بودجه های اضطراری و تقویت توانمندی اقتصادی به شهر امکان می دهد تا پس از بحران، روند بازسازی را با سرعت و کارایی بیشتری پیش ببرد. بُعد اجتماعی نیز تأثیر چشمگیری بر تاب آوری اهرم دارد. در این شهر، افزایش آگاهی و آمادگی عمومی از اهمیت بالایی برخوردار است. شبکه های اجتماعی محلی، همبستگی اجتماعی و مشارکت فعال شهروندان می توانند آمادگی شهر را برای مواجهه با زلزله تقویت کنند. از این رو، اجرای برنامه های آموزشی، آگاهی رسانی و برگزاری تمرین های امدادی در میان مردم می تواند تاب آوری اجتماعی را بهبود بخشد و آسیب های ناشی از بحران را کاهش دهد. زیرساخت های کالبدی اهرم نیز به مقاوم سازی و بهبود بیشتری نیاز دارد. ساختمان های مقاوم و پایدار و توسعه فضاهای عمومی ایمن، به ویژه به عنوان پناهگاه های اضطراری، می توانند تاب آوری کالبدی شهر را افزایش دهند. با توجه به قرار گرفتن اهرم در منطقه ای زلزله خیز، توجه به استانداردهای ساخت وساز و ایجاد زیرساخت های مقاوم، بخشی حیاتی از تدابیر پیشگیرانه برای کاهش اثرات زلزله است. درنهایت، بُعد نهادی نیز به عنوان بُعد مکمل در تاب آوری شهر اهرم مؤثر است. تقویت نهادهای مرتبط با مدیریت بحران، افزایش هماهنگی و توانمندسازی سازمان های محلی، و ایجاد طرح های جامع مدیریت بحران، به شهر این امکان را می دهد تا در زمان بحران با کارایی و انسجام بیشتری عمل کند. توسعه و تقویت ظرفیت نهادی، نه تنها واکنش سریع تر به بحران را امکان پذیر می سازد، بلکه با ایجاد اعتماد عمومی به توانایی مدیریت بحران، تاب آوری کلی شهر را نیز ارتقا می بخشد. نتیجه گیریبا توجه به نتایج تحقیق، توصیه می شود که سیاست گذاران و مدیران شهری در اهرم، اولویت بیشتری به برنامه ریزی و سرمایه گذاری در زمینه های اقتصادی، آموزشی، مقاوم سازی کالبدی و تقویت نهادهای مدیریت بحران دهند. این اقدامات می تواند آمادگی شهر را در برابر زلزله افزایش دهد، از اثرات مخرب بکاهد و به بازگشت سریع تر اهرم به شرایط عادی پس از بحران کمک کند.