فلاح السائل و نجاح المسائل فی عمل الیوم و اللیل

راهنماى سالکان و قدوه عارفان, رضى الدین ابوالقاسم على بن سعد الدین ابى ابراهیم موسى بن جعفر بن محمد بن احمد بن محمد بن طاووس, در آیین بندگى و شیوه عبادت کتابهاى ارجمند و جلیلى رقم زده است. کتاب فلاح السائل وى یکى از بهترین کتابهاى دعایى شیعه است که در دو جزء نگاشته شده است. اوّلین جزء مشتمل بر سى فصل و شامل دعاهایى است که باید سالکان الى الله, و حق جویان, میان ظهر و شب بخوانند و دل را بدانها جلا دهند. و جزء دوم دعاهایى را دربر دارد که مؤمنان و سالکان باید آنها را از هنگامه بیدار شدن در دل شب براى نماز شب و رازگویى با (اللّه) تا پیش از ظهر زمزمه کنند.
برخى احتمال داده اند که از جزء دوم بخشهایى ناپدید شده است (مستدرک, ج3, ص291, کتابخانه ابن طاووس و احوال و آثار او, ص59), ابن طاووس(ره) در برخى از آثارش از آن کتاب یاد کرده و چگونگى آن را گزارش کرده است, این موارد را مؤلف کتاب ((کتابخانه ابن طاووس) نشان داده است. فلاح السائل به سال 1382 براساس دو نسخه خطى چاپ شده و پس از آن و براساس همان نسخه در نجف به سال 1385 نشر یافته است. نویسنده کتاب یاد شده مى گوید: (آن چاپ [چاپ نجف] داراى همان متن نخستین است جز آنکه عباراتى از مقدمه ابن طاووس که مربوط به دو گونه تقسیم اجزاء مهمات است از آن حذف شده است. برخى از مواد جزء اوّل فلاح در هیچ کدام از چاپها نیامده است, اما مى توان از موارد نقل شده در بحار و مستدرک آنها را مشخص کرد… آقابزرگ از تعدادى از نسخه هاى خطى جزء اوّل فلاح یاد مى کند, این نسخه ها ظاهراً غیر از نسخه هایى است که در چاپهاى فلاح مورد استفاده قرار گرفته است… آنچه از محتواى برخى از نقلهاى بحار به دست مى آید, این است که جزء دوم در دسترس مجلسى بوده است; نمونه چنین نقلى در بحار 86, ص129, 162ـ164 آمده که مشتمل بر ادعیه مربوط به فجر مى باشد (کتابخانه ابن طاووس و احوال و آثار او, ص60 ـ61).
سید بن طاووس سه طریقى را که در نقل ادعیه بدان تکیه کرده است بدین سان گزارش کرده است.
الف) مارواه عن الشیخ حسین بن احمد السو راوى عن محمد بن ابى القاسم الطبرسى عن ابى على بن الشیخ الطوسى.
ب) مارواه عن الشیخ على بن یحى الحناط الحلّى, عن عربى بن مسافر, عن محمد بن ابى القاسم الطبرسى, عن ابى علی.
ج) مارواه عن الشیخ اسعد بن عبدالقاهر الاصفهانی, عن ابى الفرج على بن السعید ابى الحسن الراوندى عن الشیخ ابى جعفر محمد بن على بن الحسن الحلبى عن الشیخ الطوسى.
افزون بر آنچه یاد کردیم مؤلف در فصل (مقدمات طهارت و بیان الغسل). مطالب مربوط به غسل میّت و احکام اموات تا صلاة لیلة الدفن را به طور مشروح بیان کرده است.
از این کتاب نسخه هاى خطى زیر وجود دارد:
الف) نسخه خطى آستان قدس رضوى
ب) نسخه خطى کتابخانه آیت الله العظمى مرعشى(ره)
ج) نسخه خطى کتابخانه مسجد اعظم
د) نسخه خطى کتابخانه مجلس شوراى اسلامى
مرحوم آقا بزرگ تهرانى درباره نسخه هاى خطى این کتاب گفته است: نسخه خطى فلاح السائل یکى در سامرا و دیگرى در مدرسه سپهسالار (شهید مطهرى) موجود است.
تحقیق کتاب:
آوردیم که برخى از نسخه هایى که گویا براساس آنها متن چاپى نشر یافته است, همه مواد فلاح را ندارد. اکنون این تحقیق بر پایه نسخه اى سامان مى پذیرد که همه بخشهاى را دربر دارد. در متن چاپى گاهى از دعاهایى نام برده شده در کتاب وجود ندارد. خوشبختانه در نسخه آستان قدس این موارد وجود دارد, از این روى ما این نسخه نفیس را اصل قرار داده ایم و سایر نسخه ها را با آن سنجیده ایم. مى توان ادعا کرد که تمام نسخه هاى موجود, در این تحقیق دیده شده و موارد اختلاف و نکته هاى لازم الذکر بیان شده است.
چنانکه گفتیم در این تحقیق, نسخه آستان قدس رضوى مبناى کار قرار گرفته و نسخه مطبوع و نسخه کتابخانه مجلس شوراى اسلامى به طور کامل با آن سنجیده شده است. نسخه کتابخانه آیت الله العظمى مرعشى(ره) مشابهت کامل با نسخه مجلس شوراى اسلامى دارد از این روى فقط موارد اختلاف را در آن ملاحظه کرده ایم و شاید بتوان ادعا کرد که این دو نسخه یکى هستند. نسخه مسجد اعظم نیز مشابه نسخه مطبوعه مى باشد.
کارهاى انجام شده در این تحقیق:
1. نسخه آستان قدس مبناى کار بوده و نسخه مجلس شوراى اسلامى به طور کامل از ابتدا تا انتها با آن سنجیده شده و در موارد اختلاف به نسخه کتابخانه آیت الله العظمى مرعشى(ره) و نسخه مسجد اعظم و نسخه چاپى آن مراجعه شده و تفاوتها یاد شده است.
2. تمام احادیث شماره سریال و فرعى دارد
3. شماره صفحه قدیم, در حاشیه کتاب آمده تا ارجاع هایى که تاکنون به فلاح السائل داده شده است دریابیدن موارد آن در چاپ جدید براى محققان سهل باشد.
4. فهرست احادیث و اطراف الاحادیث تهیه شده است.
5. مستندسازى تمامى احادیث.
6. مستندسازى اشعار.
7. مستندسازى اعلام.
8. فهرست منابع و مآخذى که احادیث کتاب در آنها ذکر شده است.
9. مقدمه اى درباره شرح حال مؤلف و جایگاه کتاب در آثار نگاشته شده درباره دعا.
10. تبیین موارد مشکل کتاب.
11. اعراب گذارى ادعیه و روایات و آیات.
12. تطبیق روایات با مصادر مختلف و تبیین اختلافات آن با مصدر و منبع اوّل.
13. استخراج آیات.
14. تحقیق رجالى پیرامون راویان مشتبه.
این تحقیق که مراحل نهایى بازنگرى را مى گذراند بزودى از سوى مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم نشر مى یابد.