علوم و فنون نظامی

تأمین نیروی انسانی در نیروی های مسلح با توجه به شرایط خاص آن در هر کشوری همواره با چالش تأمین نیروی انسانی کارآمد روبرو است. با گسترش فنّاوری و چالش های جدید منطقه ای و جهانی بر اهمیت تأمین نیروی انسانی کارآمد افزوده می شود. نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران نیز از این قاعده مستثنا نبوده و با توجه به شرایط خاص جمهوری اسلامی ایران در خاورمیانه و کاهش رشد جمعیت در ایران چه بسا این امر نیازمند توجه بیشتری نیز است. تاکنون پژوهشی برای مدل تأمین نیروی انسانی در نیروهای مسلح از منظر جمعیت و سایر تغییرهای کلان اقتصادی و اجتماعی صورت نگرفته است. این پژوهش از نوع کیفی، بنیادی- کاربردی و اکتشافی توصیفی بوده و دارای نگاه آینده پژوهی است. بدین صورت که پس از مرور ادبیات نظری و پژوهش های پیشین و فرمایشات مقام معظم رهبری (مدظله العالی)، عوامل اثرگذار بر مدل تأمین نیروی انسانی در نیروهای مسلح شناسایی شد و در مرحله دوم پس از انجام مصاحبه های عمیق نیمه ساختاریافته با 18 نفر از خبرگان منابع انسانی در نیروهای مسلح و به کارگیری روش گراندد تئوری چارمازی، مدلی جامع و بومی برای تأمین نیروی انسانی با تأکید بر دهه ی آینده برای نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران ظهور یافت. مدل به دست آمده شامل 4 مقوله مفهومی می شود: 1) جذب پارتیزانی آینده محور 2) عوامل محیطی اثرگذار خارج از کنترل 3) نگهداشت برای جذب 4) مردان و زنان آینده ی میدان. با توجه به مقوله های به دست آمده پیشنهادهای کاربردی برای تأمین نیروی انسانی در چند دهه ی آینده به نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران ارائه شده است.

یکی از مهم ترین ﻋﻮاﻣﻞ فتنه گری در ﺟﻬﺎن اﺳ ﻼم ﻇﻬ ﻮر اﻧﺪیﺸ ﻪ سلفی گری اﺳ ﺖ. ای ﻦ ﺟﺮیﺎن به عنوان یک ﻧﻈﺎم (اﻋﺘﻘﺎدی و ﻣﺬﻫﺒی)، ﻫ ﻮیﺘی ﺧﺎﺻ ی ک ﻪ دارد، ﺑﺎ دوﻗﻄﺒی کﺮدن ﺟﻬﺎن اﺳﻼم می تواند ﺿﻤﻦ ﻣﺨﺪوش کﺮدن وﺣﺪت اﺳﻼﻣی ﺑﺎ ایﺠ ﺎد ﻣﻨﺎزﻋ ﻪ ﻣﺬﻫﺒی، ﺛﺒﺎت و ﺗﻌﺎدل ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣی را ﺑﺮﻫﻢ زده و از ای ﻦ ﻃﺮی ﻖ اﻣﻨی ﺖ کﺸ ﻮرﻫﺎی اﺳ ﻼﻣی را ﺑ ﺎ ﭼﺎﻟﺶ ﻣﻮاﺟﻪ می کند. وﺿﻌیﺖ ﺟﻤﻬﻮری اﺳﻼﻣی ایﺮان در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ جریان های ﺗکﻔیﺮی در حالت تهاجمی خفیف بوده و نشان دهنده این است که؛ نیاز است با حداکثر استفاده از فرصت های محیطی و با اتکا به نقاط قوت برای مقابله با تهدیدات نوپدید محیطی و بهبود وضعیت فعلی عملکرد دفاع منطقه ای اقدام نمود. این تحقیق باهدف دستیابی به راهبردهای نظامی ج.ا.ا در دفاع منطقه ای برای مقابله با تهدیدهای نوپدید مبتنی بر سلفی گری انجام شده است. پژوهش حاضر از نوع کاربردی – توسعه ای و به روش توصیفی انجام شده است. در این پژوهش جامعه آماری را تمام شمار (95 نفر)، در نظر گرفته شده و با جامعه نمونه منطبق می باشد. مؤلفه های دفاع منطقه ای برای مقابله با تهدیدهای نوپدید جمهوری اسلامی ایران پس از مطالعات کتابخانه ای تدوین و در مورد تأیید آن از خبرگان امر، نظرخواهی گردیده و مؤلفه ها و شاخص ها مورد ارزیابی واقع شده است. سپس به منظور بررسی وضعیت موجود و اهمیت آن ها پرسش نامه تنظیم و بین افراد جامعه توزیع و داده های موردنیاز جمع آوری گردیده است که در دو بخش آمار توصیفی و آمار استنباطی مورد تجزیه وتحلیل قرارگرفته و با استفاده از روش سوآت راهبردها تعیین و درنهایت با استفاده از روش تاپ سیس این راهبردها اولویت بندی شده است.

لجستیک هوشمند یکی از زمینه های پژوهشی به روز است. مبدأ بیشتر فناور ی های نوین در حوز ه ی فناوری اطلاعات و ارتباطات تجاری و نظامی در اختیار سازمان های جاسوسی و امنیتی است. لذا امنیت اطلاعات عاملی حیاتی برای سازمان های نظامی است. با توجه به اهمیت لجستیک هوشمند، توجه پژوهشگران و مسئولان حوزه لجستیک دفاعی به برخی ابعاد آن همچون تشخیص هویت از طریق فرکانس های رادیویی و اینترنت اشیاء جلب شده است. لذا ضروری است که نهادهای امنیتی بتوانند آمادگی واکنش دقیق و علمی برای پاسخ به درخواست صدور مجوزهای لازم (زمان درخواست استفاده از هر یک از فناوری ها توسط یگان های لجستیکی نظامی) کسب نمایند. بر این مبنا در این پژوهش به بررسی و شناسایی الزامات امنیتی مرتبط با پیاده سازی و استفاده از این فناوری ها پرداخته می شود. روش پژوهش حاضر توصیفی- پیمایشی بوده و در تحلیل داده ها از آمار توصیفی و استنباطی با استفاده از نرم افزار اس. پی. اس. اس. استفاده شده است. پس از مرور جامع مبانی نظری و پیشینه پژوهش های انجام شده مرتبط با این حوزه، مدل مفهومی مربوط به الزامات امنیتی، طراحی و سپس با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته به بررسی نظرات خبرگان امنیتی- لجستیکی و استادان این حوزه در یک سازمان منتخب دفاعی پرداخته شد و با توجه به نرمال نبودن داده ها، نتایج آزمون دوجمله ای نشان داد که الزامات شناسایی شده با سطح اطمینان بالای 99 درصد مورد تأیید است. همچنین اولویت الزامات شناسایی شده نیز مشخص شد. از جمله نتایج پژوهش می توان به پذیرش تمام الزامات امنیتی شناسایی شده برای استفاده از فناوری های نوین قابل بهره برداری در لجستیک هوشمند، اشاره کرد. اصلی ترین نوآوری پژوهش حاضر این است که علاوه بر بررسی مبانی و مفهوم سازی برای انجام پژوهش های گسترده در حوزه لجستیک هوشمند و ابعاد آن، برای اولین بار به شناسایی الزامات امنیتی موردنیاز برای استفاده فناوری های این حوزه در سازمان های دفاعی پرداخته است.

باوجود بهبود استانداردهای طراحی و ساخت، در طول سال های اخیر همچنان با خرابی سدها رو به رو می شویم. سیل های ناشی از شکست سد به دلیل ناگهانی بودن، قدرت ویرانی و پتانسیل تخریب بالا، حجم رسوبات زیاد، فاجعه آمیز و موجب بروز خسارت جانی و مالی زیادی هستند، شناسایی و بررسی ریسک های احتمالی ناشی از بروز چنین حوادثی و همچنین انتخاب استراتژی ها و راه کارهای مناسب، باعث مدیریت بهتر و دقیق تر بحران ناشی ازاین گونه حوادث می گردد.  به دلیل گستردگی و حجم آسیب احتمالی حادثه مذکور، حضور نیروهای سازمان یافته نظامی می تواند در مدیریت شرایط، نقش بسیار تعیین کننده ای داشته باشد. در همین راستا در این پژوهش با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و مرور ادبیات گذشته اقدام به شناسایی 37 ریسک ناشی از شکست سد، و دسته بندی آن ها در سه دسته سلامت، اقتصاد و محیط زیست گردید؛ و با استفاده از روش تجزیه وتحلیل عوامل شکست اقدام به رتبه بندی و اولویت بندی آن ها شده که درنتیجه 42 درصد ریسک ها بحرانی، 28 درصد نیمه بحرانی و 30 درصد ریسک های عادل می باشد. و در ادامه با استفاده از ابزار مصاحبه اقدام به کشف پاسخ نیروهای مسلح در مواجه با ریسک های با اهمیت شده است که ازجمله این پاسخ ها می توان به ایجاد بندهای انحرافی، احداث بیمارستان صحرایی، ساخت پل های موقت و... اشاره کرد، مجموعه این فرایندها باعث ایجاد برنامه جامع جهت مدیریت بهینه زمان و منابع در کنترل وضعیت ناشی از شکست سد می گردد.

در یگان های شناور سطحی و زیرسطحی، ماشین آلات همواره در حال فرسوده شدن هستند. زیان های ناشی از توقف انجام ماموریت یگان ها به مراتب بیشتر از تعمیر ماشین آلات مربوطه می باشد. عدم اجرای صحیح نگهداری و تعمیر می تواند موجب توسعه ی عیوب و نقایص، وقفه در عملیات ها و ماموریت ها، افزایش حجم تعمیرات، کاهش ایمنی و افزایش هزینه ها گردد. بنابراین محقق موضوع تحقیق خود را با عنوان عوامل موثر بر بهره وری نگهداری و تعمیر در نیروی دریایی راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران انتخاب نموده است. هدف محقق از انجام این تحقیق شناسایی عوامل موثر بر بهره وری نگهداری و تعمیر در منطقه یکم نیروی دریایی راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران است. عوامل تاثیرگذار بر بهره وری نگهداری و تعمیر در شش بعد نیروی انسانی، فن آوری، فضای عملیاتی، مدیریت، تخصیص اعتبارات، برنامه ریزی شناسایی گردیدند. جمع آوری داده ها بر اساس استفاده از مطالعه منابع و انجام مصاحبه اکتشافی با 7 نفر از فرماندهان متخصص صورت گرفته است. ابعاد و مولفه های احصا شده با استفاده از روش تاپسیس فازی از طریق پرسش نامه توسط 150 نفر از پرسنل منطقه یکم وزن دهی گریدند. سپس درخت تصمیم گیری منطبق با ابعاد و مولفه ها بر اساس ادبیات موضوع طراحی شده و در نهایت وزن اهمیت آن ها بر اساس مقایسه های زوجی سنجیده شد. هم چنین در گام آخر با توجه به وزن های حاصله، وضعیت کنونی سازمان در هر معیار سنجش شد. بر اساس نتایج بدست آمده در بین معیارها جنبه مدیریتی مهمترین معیار شناسایی گردید و پس از جنبه مدیریتی، جنبه مالی و اعتباری، جنبه فناوری، جنبه ساختار و جنبه محیطی معیارهای بعدی می باشد. در بین زیر معیارها خدمات رفاهی به کارکنان، انگیزه در منابع انسانی، دانش تخصصی منابع انسانی، تخصیص به موقع اعتبارات، شرایط فیزیکی کارگاه، انتقال دانش فنی و همتا سازی، آماد و پشتیبان بومی، انتخاب فناوری در وضعیت نامطلوبی در منطقه یکم قرار داشته و در اولویت بالاتری برای بهبود قرار می گیرد. سایر زیر مولفه ها به ترتیب اولویت بهبود در شرایط منطقه مشخص گردید.

در ادبیات موضوعی روش های مختلفی همچون آموزش، ایفای نقش، بازی جنگ و رزمایش های نظامی جهت توسعه توانمندی فرماندهان ارتش در حوزه تصمیم گیری آورده شده است. همچنین در ادبیات موضوعی به این نکته اشاره شده است که مدل های تصمیم گیری در ارتش های بزرگ دنیا، باتوجه به زمینه های فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و سطح فناوری کشورها با هم تفاوت دارد و در هر کشور با توجه به شرایط خاص خود، روش های منحصربه فردی به منظور توسعه توانمندی فرماندهان نظامی خود به کار گرفته شده است. در این تحقیق بعد از مطالعه ادبیات موضوعی حول موضوع تحقیق و بررسی مدل های مختلف تصمیم گیری در ارتش های بزرگ دنیا، مصاحبه های نیمه ساختاریافته ای با فرماندهان ارتش ترتیب داده شد. سپس با استفاده از نرم افزار Maxqda، تحلیل کیفی- اکتشافی مصاحبه ها صورت پذیرفت و در نهایت با استفاده از نتایج مراحل قبل به توسعه مدلی در توضیح چگونگی افزایش توانمندی های فرماندهان ارتش جمهوری اسلامی ایران در حوزه تصمیم گیری متناسب با ساختار سیاسی، فرهنگی و مدل تصمیم گیری ارتش جمهوری اسلامی ایران پرداخته شده است. راستی آزمایی مدل توسعه داده شده، پرسش نامه ای طراحی گردید که با تحلیل نتایج حاصل از آن در نرم افزار SPSS و استفاده از آزمون تی تک نمونه ای این نتیجه حاصل شد که 4 متغیر آموزش، تجربه، بازی وارسازی و بازخوردگیری بر روی توانمندسازی فرماندهان ارتش ج.ا ایران در حوزه تصمیم گیری تأثیر دارند.

هدف این پژوهش، تعیین ابعاد، مؤلفه ها و عوامل مؤثر بر کیفیت آموزش یگانی در نیروی زمینی ارتش ج. ا ایران بوده است. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و ازنظر رویکرد کیفی بوده است. مشارکت کنندگان پژوهش 13 نفر از خبرگان حوزه آموزش در نزاجا بودند. تعداد شرکت کنندگان بر اساس اصل اشباع نظری تعیین شد. برای گردآوری داده ها علاوه بر بررسی متون و اسناد از مصاحبه نیمه ساختمند استفاده شد. تحلیل داده ها حاصل از مصاحبه، متون و اسناد بر اساس تحلیل مضمون صورت گرفته است. نتیجه تحلیل، 12 مقوله اصلی و 68 مقوله فرعی متشکل از 4 بعد کیفیت آموزش یگانی (برنامه زمانی و محتوایی- رویکرد و روش آموزش - فضا، امکانات و تجهیزات آموزشی - پیاده سازی آموزش) با 23 مؤلفه و 8 عامل اثرگذار بر آموزش یگانی (قوانین و مقررات- سیاست های منابع انسانی- فرهنگ سازمانی - ساختار سازمانی- صلاحیت اساتید- بودجه و اعتبار- نظام ارزیابی- ویژگی یادگیرنده) با 45 زیر عامل تدوین گردید.

سرمایه اجتماعی از عوامل اثرگذار بر توسعه سازمان ها است و بهره گیری از سرمایه های دیگر سازمانی نیز در پرتو ارتقای این سرمایه امکان پذیر است. اولین گام برای هر نوع برنامه ریزی جهت ارتقای سرمایه اجتماعی در هر سازمان، شناخت وضعیت موجود سرمایه اجتماعی است. در همین راستا، هدف این پژوهش احصای وضعیت سرمایه اجتماعی در ارتش جمهوری اسلامی ایران (آجا) است. این مقاله بر مبنای هدف تحقیق کاربردی، بر مبنای رویکرد ترکیبی و بر مبنای روش توصیفی- تحلیلی است. جامعه آماری تحقیق در بخش کیفی شامل تعداد 20 نفر از خبرگان آجا است، که متناسب با تجربه و تخصص لازم به  شکل قضاوتی انتخاب و با استفاده از تکنیک SWARA به وزن دهی ابعاد، مولفه ها و شاخص های سرمایه اجتماعی در آجا پرداختند و در بخش کمی، کلیه کارکنان آجا که حجم نمونه آن شامل تعداد 384 نفر از نیروهای چهارگانه آجا است که به شکل طبقه ای و تصادفی ساده و با در نظر گرفتن نسبت جمعیتی نیروها انتخاب شدند. با توزیع پرسشنامه در این جامعه، وضعیت سرمایه اجتماعی در آجا با استفاده از میانگین وزن دهی جمعی احصاء شد. نتایج تحقیق نشان می دهد که سرمایه اجتماعی در آجا با ضریب 3.422 از وضعیت نسبتا خوبی برخوردار است.

برخورداری از نعمت دریا و سواحل مناسب، نقش مهمی در توسعه اقتصادی و ارتقاء جایگاه سیاسی و دفاعی یک کشور در نظام بین المللی دارد و از دیدگاه نظامی و تجاری نیز نقش بسیار مهمی در قدرت ملی و توانایی کشورها در دستیابی به فرصت ها و امکانات ایفاء می کند. بر این اساس نیاز به رویکردی جدید در توسعه پایدار دریا محور سواحل مکران می باشد. توسعه پایدار به معنی ارائه راه حل هایی برای توسعه اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی می باشد که بتواند از بروز مسائلی همچون نابودی منابع طبیعی، تخریب سامانه های زیستی، برداشت بی رویه منابع زنده دریا، بی عدالتی و پایین آمدن کیفیت زندگی ساحل نشینان در حال و آینده جلوگیری کند. دستیابی به قدرت و سیادت دریایی می تواند کشور را در حفظ و امنیت مرزها و نیز بالا بردن توان اقتصادی و سیاسی یاری نماید. لذا به لحاظ حفظ منافع و دفاع از آب ها و مرزهای دریایی کشور، داشتن یک قدرت دریایی نیاز به یک نیروی دریایی مقتدر، ناوگان تجاری کارآمد، صنایع دریایی و آموزشگاه های دریایی پیشرفته در سواحل مکران می باشد. هدف این تحقیق بررسی تأثیر توسعه پایدار سواحل مکران بر مؤلفه های قدرت دریایی جمهوری اسلامی ایران است. با توجه به تجزیه وتحلیل انجام شده توسعه های اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی بر مؤلفه های قدرت دریایی (ناوگان تجاری، ناوگان نظامی و آموزشگاه ها و صنایع دریایی) تأثیر مثبت و معنی داری دارد. همچنین مشخص شد که توسعه اقتصادی بیشترین میزان همبستگی را با صنایع علوم دریایی، توسعه اجتماعی بیشترین میزان همبستگی را با ناوگان تجاری و توسعه زیست محیطی بیشترین میزان همبستگی را با ناوگان تجاری دارد.

با پیشرفت فنّاوری مفهوم لجستیک تغییرات گسترده ای را تجربه کرد. لجستیک سنتی به دلایلی همچون اندازه گیری عملکرد ضعیف و سنتی، عدم به کارگیری مطلوب از فناوری اطلاعات و...دیگر جوابگوی نیازمندی مشتریان نبود بنابراین به سمت یکپارچگی کارکردها و فرآیندها پیش رفت. با افزایش حوزه مأموریت نیروی دریایی، مدت زمان مأموریت دریانوردی نیز افزایش یافت، لیکن تغییری در نحوه پشتیبانی از یگان های شناور سطحی حاصل نشد. از مشکلات عمده تدارکات فعلی، زمان بر بودن آماده سازی یگان های شناور جهت اعزام به مأموریت برون مرزی می باشد. پژوهش حاضر به روش توصیفی و با رویکرد آمیخته تدوین گردیده و به منظور تبیین الزامات پیاده سازی سامانه تدارکات یکپارچه در مأموریت های برون مرزی ندا جا انجام شده است. جامعه آماری شامل 145 نفر از کلیه صاحب نظران حوزه تدارکات که سابقه خدمت در یگان شناور را داشته و حداقل مدرک کارشناسی و 20 سال سابقه خدمت دارند. از مصاحبه، پرسشنامه و مطالعات کتابخانه ای به عنوان ابزار جمع آوری داده ها استفاده شد. نتایج حاصل نشان داد که به منظور یکپارچه سازی تدارکات یگان های شناور، بایستی موانع یکپارچه سازی حذف و اصل لجستیک یکپارچه در تمام یا بخش های اصلی آن رعایت گردد که عبارت اند از؛ اصلاح ساختار سازمانی تدارکات از وظیفه ای به فرآیند گرایی، تعریف دقیق کلیه اجزاء تدارکات، حذف اجزاء و فعالیت های تکراری، همگرایی در اهداف توسط سطوح مدیریت راهبردی، ایجاد تعامل مؤثر بین کلیه اجزاء، دسترسی کلیه اجزاء به آنچه از مواد و اطلاعات نیاز دارند، ایجاد بانک اطلاعاتی جامع، درک محدودیت های سایر اجزاء، هماهنگی کامل بین جریان اطلاعات و مواد در طول زنجیره تدارکات و کلیه اطلاعات موجود در بخش های مختلف سازمان دارای یک قالب مشخص باشند.