علوم و فنون نظامی

یکی از مهم ترین رویدادهای فکری در ﺟﻬﺎن اﺳ ﻼم ﻇﻬ ﻮر اﻧﺪیﺸ ﻪ سلفی گری اﺳ ﺖ. ایﻦ ﺟﺮیﺎن به عنوان یﻚ ﻧﻈﺎم (اﻋﺘﻘﺎدی، ﻣﺬﻫﺒی) ﻫ ﻮیﺘی ﺧﺎص دارد، ﻛ ﻪ ﺑﺎ دوﻗﻄﺒی ﻛﺮدن ﺟﻬﺎن اﺳﻼم می تواند ﺿﻤﻦ ﻣﺨﺪوش ﻛﺮدن وﺣﺪت اﺳﻼﻣی، ﺛﺒﺎت ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣی را ﺑﺮﻫﻢ زده و از ایﻦ ﻃﺮیﻖ اﻣﻨیﺖ ﻛﺸ ﻮرﻫﺎی اﺳ ﻼﻣی را ﺑ ﺎ ﭼﺎﻟﺶ ﻣﻮاﺟﻪ کند. در این میان، عراق با موقعیت حساس و وابستگی های متقابل با جمهوری اسلامی ایران، یکی از معدود کشورهایی است که از بدو شکل گیری ایده سلفی و سلفی گری درگیر آن بوده است.ﺑ ﺮ اﺳ ﺎس ﻧﺘ ﺎیﺞ به دست آمده وﺿﻌیﺖ ایﺮان در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ جریان های ﺗﻜﻔیﺮی در حالت تهاجمی خفیف بوده و نشان می دهدکه؛ نیاز به حداکثر استفاده از فرصت های محیطی و با اتکا به نقاط قوت برای مقابله با تهدیدات سلفی و بهبود وضعیت فعلی اقدام نماید. این تحقیق باهدف دستیابی به راهبردهای مقابله با تأثیر تهدیدهای سلفی گری در عراق بر امنیت نظامی جمهوری اسلامی ایران انجام شده است. پژوهش حاضر از نوع کاربردی و به روش توصیفی انجام شده است.مؤلفه های تأثیر تهدیدهای سلفی گری در عراق بر امنیت نظامی ایران پس از مطالعات کتابخانه ای تدوین و در مورد تأیید آن از خبرگان امر، نظرخواهی گردیده و مؤلفه ها و شاخص ها مورد ارزیابی واقع شده است. سپس به منظور بررسی وضعیت موجود و اهمیت آن ها پرسش نامه تنظیم و بین افراد جامعه توزیع و داده های موردنیاز جمع آوری گردیده است که در دو بخش آمار توصیفی و آمار استنباطی مورد تجزیه وتحلیل و بررسی قرارگرفته و در ادامه با استفاده از روش سوآت راهبردها تعیین و درنهایت با استفاده از روش تاپ سیس این راهبردها اولویت بندی شده است.ه است.

امروزه نقش موثر فناوری های نوین در کنترل و پایش مرزها برای همگان روشن و پرواضح است. تحقیق حاضر با هدف شناسایی شیوه های نوین پایش مرز با تاکید بر فناوری انجام شد. این مطالعه از نظر هدف کاربردی، از لحاظ روش آمیخته و از لحاظ گرد-آوری آمار و اطلاعات به صورت میدانی و از طریق مصاحبه و ابزار پرسشنامه تهیه شد. مشارکت کنندگان پژوهش در بخش کیفی شامل 18 نفر از خبرگان پلیس مرزبانی فراجا، پلیس هوا فراجا و پلیس پهپاد فراجا بوده که به روش قضاوتی هدفمند انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها مصاحبه نیمه ساختاریافته بود. جامعه آماری بخش کمی کارشناسان پلیسهای تخصصی فراجا، فرماندهی مرزبانی، هوافراجا و پهپاد فراجا و به تعداد 72 نفر بوده که به صورت تمام شمار به عنوان اعضای نمونه آماری بخش کیفی انتخاب و به پرسشنامه محقق ساخته روا و پایای تحقیق پاسخ دادند. در تحقیق حاضر به جهت تحلیل داده های کیفی از روش تحلیل مضمونی در بستر نرم افزار MAXQDA و برای تحلیل توصیفی و استنباطی داده های حاصل از بخش کمی از نرم افزار SPSS استفاده گردید. یافته ها منجربه شناسایی 29 مضمون پایه ای، 15 مضمون سازمان دهنده و 3 مضمون فراگیر در جهت شناسایی شیوه های نوین پایش مرز با تاکید بر فناوری های نوین گردید. نتایج نشان داد که مضامین فراگیر شناسایی شده در قالب شیوه های 1- هوایی، 2- اپتیکی و 3- الکترونیکی، می توانند نقش بسزایی در پایش مرز داشته و پیش بین های مناسبی برای پایش فناورانه مرزهای جمهوری اسلامی ایران تلقی گردند.

هدف: هدف از پژوهش حاضر شناسایی مؤلفه های مرجعیت علمی در علوم و فناوری دریایی کشور می باشد.روش: این پژوهش از نوع آمیخته بوده و به روش پیمایشی انجام شده است. جامعه آماری در بخش کیفی پژوهش تعداد 8 نفر از افراد صاحب نظر در حوزه علوم دریایی بودند که با استفاده از روش تحلیل محتوا مقوله های مرجعیت علوم و فناوری دریایی مشخص گردیدند. در بخش کمی پژوهش و در یک جامعه آماری شامل استادان و صاحب نظران خبره در علوم دریایی، کارشناسان علوم دریایی در سازمان بنادر و دریانوردی و فرماندهان نیروی دریایی به تعداد 160 نفر بودند که نمونه گیری  به صورت تصادفی طبقه ای انجام گرفت، رتبه بندی مقوله ها در نمونه آماری مورد بررسی قرار گرفته و با کمک نرم افزار آماری لیزرل یافته ها مورد تحلیل قرار گرفتند.یافته ها: یافته های پژوهش نشان دهنده شش مقوله اصلی مرجعیت علوم و فناوری دریایی شامل سیاست گذاری ویژه در علوم و فناوری های دریایی، داشتن متولی مشخص در حوزه دریا، فرهنگ دریایی، رویکرد فرایندی در مرجعیت علوم و فناوری دریایی، تمدن دریایی و دیپلماسی دریایی می باشد.نتیجه گیری: 6 مقوله اصلی به همراه 26 مقوله فرعی دیگر در قالب الگوی شبکه ای مرجعیت علمی در علوم و فناوری دریایی ارائه گردیدند که در صورت عملیاتی شدن این الگو انتظار رسیدن ایران به مرجعیت علوم و فناوری دریایی در گام دوم انقلاب میسر می باشد.

هدف: سواری رایگان ناشی از صادرات تسلیحات به این موضوع اشاره دارد که کشورهای صادرکننده تسلیحات می توانند با صدور سلاح و تجهیزات نظامی به کشورهای متحد نظامی خود، از طریق بهره مندی از اثرات خارجی امنیتی مثبت اعمال شده توسط این کشورها، هزینه های نظامی خود را کاهش دهند. در این راستا، هدف اصلی این مقاله بررسی سواری رایگان ناشی از صادرات تسلیحات بین کشورهای عضو ناتو به عنوان بزرگ ترین پیمان نظامی جهان طی دور ه ی زمانی 2018-1995 می باشد.روش: روش تحقیق، توصیفی تحلیلی است که در قسمت توصیف از روش اسنادی استفاده شده و بخش تحلیل متکی بر مفاهیم اقتصادسنجی است. برای نیل به هدف تحقیق، تأثیر صادرات تسلیحات بین کشورهای عضو ناتو بر هزینه های نظامی این کشورها در کنار سایر عوامل مؤثر، به صورت مدل های پانل ایستا و پانل پویا مدل سازی شده است.یافته ها: نتایج تجربی با استفاده از برآوردگرهای اثرات ثابت (FE) و گشتاورهای تعمیم یافته (GMM) نشان می دهد که صادرات تسلیحات کشورهای عضو ناتو به سایر کشورهای عضو این پیمان، اثر منفی و معناداری بر هزینه های نظامی داشته است. بر اساس سایر نتایج، دیگر عوامل مؤثر بر هزینه های نظامی کشورهای ناتو از معناداری و علامت انتظاری لازم برخوردار می باشند که نشان دهنده استحکام نتایج است.نتیجه گیری: صادرات سلاح به کشورهای متحد نظامی، ضمن ایجاد درآمدهای ارزی، می تواند از طریق ایجاد اثرات خارجی امنیتی مثبت، باعث کاهش هزینه های نظامی و تخصیص مجدد این هزینه ها به سایر بخش های محرک رشد اقتصادی شود.

هدف: فضای سرشار از عدم قطعیت، پیچیده و مبهم تأثیر مستقیمی در میدان جنگ دارد؛ زیرا باعث ازدست رفتن روحیه ی نظامیان و سربازان و حتی شهروندان شده و تهدیدی واقعی برای نیروهایی است که در شرایط سخت جنگی به نبردشان ادامه می دهند. این مقاله به بررسی مفاهیم غبار و اصطکاک در جنگ از منظر یکی از نظریه پردازان نظامی به نام «کلاوزویتس» پرداخته است و  شناسایی و تبیین عوامل و عناصر تشکیل دهنده غبار و اصطکاک در نبرد های امروزی هدف این تحقیق است.روش: این پژوهش آمیخته و از حیث هدف، کاربردی و به صورت موردی در حوزه جنگ انجام شده است. جامعه آماری خبرگان، کلیه اساتید و فرماندهان نظامی می باشد که در این حوزه فعالیت داشته و به صورت گلوله برفی تعداد 21 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند و پرسش نامه های مربوطه بین جامعه آماری به صورت تمام شمار توزیع و با استفاده رویکرد دلفی فازی، 12 مؤلفه شناسایی و اولویت بندی شدند.یافته ها: مفهوم غبار یا اصطکاک در جنگ به دشواری تصمیم گیری در میانه درگیری ها اشاره دارد. تصمیمات فرماندهان جنگی در حالت ابهام و عدم قطعیت نمی تواند تصمیمات صحیحی باشد؛ زیرا آنان برای پیروزی در جنگ و داشتن عملکردی قوی و مطمئن، باید به تصویر کلی و صحیحی از صحنه نبرد دست پیدا کنند.نتیجه گیری: عواملی همچون تهدیدات فضای سایبر، عدم اطلاعات و یا اشباع اطلاعاتی، معایب فناوری و انقلاب در امور نظامی موجب خلق ابهام، عدم قطعیت و غبار و اصطکاک مدنظر کلاوزویتس در جنگ های امروزی می گردد.

موقعیت استراتژیک ایران در منطقه خاورمیانه و حضور مداوم تهدیدات خارجی، اتخاذ تمهیدات مختلف در حفظ و حراست از مراکز حیاتی و مهم کشور امری ضروری می باشد. استان کرمانشاه مرکزیت غرب کشور را دارا می باشد و راه اصلی ارتباطی کشور با همسایه های غربی محسوب می گردد. با توجه به نقش این استان در غرب کشور، لزوم توجه به پتانسیل های ژئومورفولوژیکی و بهره گیری از آنها برای ایجاد مکان های مناسب با رویکرد پدافند غیرعامل یک نیاز ضروری می باشد که در این تحقیق به صورت جامع مورد تحلیل و واکاوی قرار گرفته است برای انجام پژوهش از مدل تلفیقی تصمیم گیری چند معیاره ANP) DAMATEL) با هدف مقایسه معیارها و انتخاب بهترین مدل مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. جهت پردازش داده از نرم افزار Super Decision که مبتنی بر مدل ANP است، استفاده و ضریب اهمیت هریک از فاکتورها در نرم افزار ARCGIS با لایه مورد نظر بدست آمد. نتایج تحقیق نشان می دهد بر اساس عوامل ژئومورفولوژیکی مساحت پهنه ی مطلوب برای مکان گزینی مراکز حیاتی و حساس منطقه در بخش شمال و شمال غربی نسبت به مناطق جنوبی و غرب بیشتر است. به عبارتی، ویژگی های ژئومورفولوژیکی منطقه در بخش شمالی و شمال غرب به گونه ای است که این مناطق شرایط مطلوب تری نسبت به مناطق غربی و جنوبی برای انتخاب مکان بهینه مراکز حساس و مهم دارا می باشند.

هدف: اسرائیل از ابتدای انقلاب اسلامی به دنبال کنترل و محدودسازی ج.ا ایران و در صورت امکان تغییر نظام در ایران بوده و پس از امتحان کردن راه های مختلف از جنگ سخت تا نفوذ نرم برای مقابله با ایران، به شیوه نوین جنگ یعنی ماهیت ترکیبی آن روی آورده، ازاین رو مقاله حاضر به دنبال شناسایی و ترسیم سناریوهای فراروی جنگ ترکیبی اسرائیل علیه جمهوری اسلامی ایران در افق 1407 است.روش: پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از حیث ماهیت و روش، توصیفی اکتشافی است که ب ر پای ه روش آینده پژوهی سناریونویسی با هفت گام انجام شده است. نمونه آماری پژوهش 17 نفر از اساتید دانشگاه های نیروهای مسلح، فرماندهان و مدیران در مشاغل راهبردی است و گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و میدانی با بهره گیری از روش های ذهن انگیزی و مصاحبه با خبرگان بود.یافته ها: در این مقاله ضمن استفاده از روش سناریوپردازی، چهار سناریو آینده پیرامون جنگ ترکیبی اسرائیل علیه ج.ا ایران ترسیم شده که این سناریوها با توصیف چهار طرح سناریویی روایت شده اند.نتیجه گیری: در سناریو حمله های سایبر–الکترونیک، تهدیدهای سایبری متوجه زیرساخت های کشور روایت شده است. در سناریو تهاجم فرهنگی، هجمه جنگ نرم اسرائیل علیه ایرانیان به تصویر کشیده شده است. سناریو جنگ سخت، ترسیم سخت افزارگونه جنگ در ائتلاف با آمریکا را ترسیم می کند و سناریو قدرت بازدارندگی ج.ا.ایران و ناتوانی در تحمیل جنگ ترکیبی، توان پدافندی کشور را در مقابله با جنگ ترکیبی را در افق 1407 توصیف می کند.

مقاله حاضر، حاصل کار پژوهشی و از دسته تحقیقات کاربردی است که با هدف تبیین چالش های تدوین آئین نامه های عملیات مشترک و راه های برون رفت از آن ها نگارش شده، جامعه آماری شامل اسناد و مدارک و 15 تن از خبرگان ارتش و نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران بوده که به روش تمام شمار نمونه گیری شده اند. روش تحقیق؛ توصیفی – موردی و داده های آن با ترکیبی از روش های کتابخانه ای و میدانی و با ابزارهای فیش برداری از اسناد و مدارک، مصاحبه با صاحب نظران و توزیع پرسشنامه گردآوری شده است. داده های کیفی با روش کیفی و داده های کمی با استفاده از نرم افزار اس پی اس اس تجزیه و تحلیل شده اند. برخی از مهم ترین یافته های تحقیق شامل: عدم فهم و درک معنایی، مفاهیم و تعاریف مشترک از آئین نامه و حدود آن و رابطه بین آئین نامه، رهنامه، استراتژی (راهبرد)، دستورالعمل، بخشنامه، اساسنامه، سیاست و تدبیر؛ نبود رهنامه راهبردی و عملیاتی نیرویی؛ فقر منابع در حوزه عملیات مشترک؛ عدم وجود دانش کافی در خصوص نیروی مشترک و عملیات مشترک بین تدوین گران؛ عدم وجود دکترین بالادستی؛ وجود چالش های تدوین آئین نامه های نیرویی؛ کمبود نیروی انسانی مسلط و توانمند در حوزه نیروی مشترک و عملیات مشترک؛ فرهنگ سازمانی ضعیف در کار گروهی و مشترک؛ تعارض سازمانی به جای فرصت، تهدید است؛ انحصاری بودن تدوین آئین نامه در معاونت تربیت و آموزش؛ عدم استفاده کامل از خرد جمعی؛ تعصب نیرویی و ... هستند. در پایان، برای رفع چالش ها 12 پیشنهاد ارائه شده است.

هدف: دستیابی به راهبردها و راهکارهای مقابله با تهدیدات فرانو نظامی امنیتی در جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر رهنمودهای امامین انقلابروش: توصیفی – تحلیلی و ترکیبی (کیفی کمی) با رویکرد اکتشافی که برای انجام آن علاوه بر استفاده از مطالعه اسنادی و مصاحبه ساختارمند با خبرگان از ابزار پرسشنامه 5 گزینه ای طیف لیکرت شامل 82 شاخص استفاده شده و جامعه آماری شامل 40 نفر می باشد که پس از آزمون های روایی و پایایی با استفاده از تکنیک سوات پردازش شده است.یافته ها: در قالب راهبردها و راهکارهای تدوین شده در دو بعد قدرت افزایی و قدرت سازی جهت رسیدن به قدرت برتر در منطقه موردتوجه قرارداد.نتیجه گیری: در بعد قدرت افزایی اگر نوعی موازنه در حوزه منطقه ای به موازات تأثیرگذاری بر معادلات نظامی امنیتی از طریق بهره برداری از موقعیت راهبردی، ایجاد و بهره گیری از قدرت نهضت های آزادی بخش انجام دهد در آن شرایط بسیاری از مخاطره ها و تهدیدات منطقه ای ایران کاهش می یابد. در بعد قدرت سپاری راهبردهای تدوین شده با مدنظر قرار دادن دفاع همه جانبه بر موارد ذیل تأکید دارد: تکیه بر اقتدار فرماندهی معظم کل قوا (مدظله العالی)، تقویت انسجام درونی در کلیه سطوح، خوداتکایی در تمام زمینه ها با جهش تولید، تکیه بر بسیج مردمی، شناسایی و مقابله با تهدیدات فرانو و ایجاد زیرساخت های لازم برای مقابله با آن ها و توجه به دفاع همه جانبه می باشد.

هدف: هند و چین به عنوان دو قدرت با وزن ژئوپلیتیکی بالا شناخته می شوند که کنش ژئوپلیتیکی آن ها در سایر حوزه های جغرافیایی نیز به چشم می خورد. در این میان یکی از حوزه های جغرافیایی مهم که صحنه رقابت ژئوپلیتیکی این دو کشوراست، منطقه آسیای جنوب غربی است. هدف از این پژوهش تبیین بسترهای بسترهای رقابت ژئوپلیتیکی هند و چین در جنوب غرب آسیا و ارائه یک مدل پیشنهادی در این زمینه است.روش: این پژوهش با روش کیفی و رویکرد توصیفی – تحلیلی و بهره گیری از منابع کتابخانه ای و پرسش نامه به دنبال بررسی الگوی نظری حاکم بر رقابت ژئوپلیتیکی دو کشوردر جنوب غرب آسیا است. در راستای این پژوهش دوازده نظریه و رویکردی که توسط اندیشمندان شناخته شده در حوزه جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک ارائه شده است مورد بررسی قرار گرفته و در ادامه با مطالعه آن نظریه ها بیش از 50 شاخص تاثیرگذار بر رقابت ژئوپلیتیکی احصاء گردیده است. سپس با بهره گیری از تکنیک دلفی و با استفاده از پرسش نامه غربالگری شاخص های تاثیرگذار بر رقابت ژئوپلیتیکی دو کشور انجام گرفت.یافته ها: نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که 15 شاخص تاثیر گذار در رقابت ژئوپلیتیکی دو کشور در آسیای جنوب غرب عبارتند از: تنگه های استراتژیک موجود در منطقه، موقعیت های استراتژیک، موقعیت های ارتباطی، خطوط انتقال منابع معدنی، راه های مواصلاتی دریایی، تلاش برای سیادت منطقه ای، کسب موقعیت سیاسی، عمق استراتژیک، کدهای ژئوپلیتیک، ژئوپلیتیک انرژی، دسترسی به راه های تجاری، تامین و حفظ منافع اقتصادی پایدار، رقابت بر سر منابع معدنی، رقابت بر سر قدرت نظامی و معاهدات دفاعی - امنیتی با قدرت های بزرگ و منطقه ای. همچنین شاخص های احصاء شده در چهار بعد جغرافیای دسترسی، سیاسی، اقتصادی و نظامی قرار گرفتند.نتیجه گیری: شناخت دقیق بسترهای رقابت ژئوپلیتیکی هند و چین در جنوب غرب آسیا، امکان سیاست گذاری صحیح جمهوری اسلامی ایران در قبال دو قدرت یاد شده را در منطقه را مشخص می کند.