علوم و فنون نظامی

در پی مقاله جنگ نامتقارن از نگاهی دیگر در فصلنامه علوم و فنون نظامی سوالاتی مطرح شد که لازم است راجع به بعضی از آنها در قالب این مقاله پرداخته شود. در مقاله فوق اشاره شد که اصطلاح جنگ نامتقارن اصطلاحی است که زائیده تفکرات  نیروهای اطلاعاتی و به منظور جنگ روانی و اتلاف نیروهای فکری است و لذا این جنگ صرفاً یک جعل اصطلاح است و در مجموعه کتب و یا مقالاتی که در این رابطه نوشته شده به مطالب جدیدی برخورد نمی شود.عدم درک صحیح از نوع و چگونگی عملکرد آمریکا در عراق این سوء تفاهم را به وجود آورده که عملیات نظامی صورت گرفته در عراق به گونه ای بوده که شکل جنگ جدیدی از آن استنباط می شود که باید آنرا جنگ نامتقارن نامید.اگر شکل عملکرد آمریکا در عراق تجزیه و تحلیل شود این مغلطه عملیاتی مرتفع می گردد.این سوال مهمی است که باید جواب آنرا یافت. آیا آمریکا در عراق عملیات نظامی به معنای درگیری یگان با یگان انجام داد؟ آیا گسترش نیروهای طرفین در این جنگ شکل گرفت و اصول حاکم بر جنگها در این عملیات جاری شد؟  اگر گسترش نیروهای عراقی روبروی واحدهای عملیاتی آمریکا صورت گرفت این ترکیب و گسترش نیرو و تغییرات مداوم که در اثر فشارهای نیروهای مقابل صورت گرفته بطور روزانه چگونه بود ؟ آمریکا کدام یک از تاکتیک های رخنه ای، احاطه ای و ... را بکار برد و حاصل این تاکتیک چه میزان کشته و یا اسیر عراقی بود ؟ اگر بتوانیم به سوالات فوق جواب دهیم بدان معناست که عملیات صورت گرفته مشابه و مطابق تاکتیکهایی است که در دانشکده های فرماندهی و ستاد ارتشهای جهان تدریس می شود و عنوان جنگ نامتقارن یک اصطلاح جعلی است و اگر نتوان پاسخ آنرا یافت، سوال دیگری مطرح است و آن اینکه آیا اشغال نظامی در پی عملیات رزمی انجام شد و یا اساساً بدون اینکه عملیات رزمی صورت گیرد اشغال انجام شده است ؟ آنچه در اخبار و وسایل ارتباط جمعی مشاهده شد یک سناریوی عملیات رزمی بود. نه یک عملیات رزمی به معنای واقعی آن. آنچه این احتمال را قوت می بخشد عدم انجام مقابله در نقاط حساس نظامی و عدم مقاومت در اشغال بغداد بود که کاملا و بطور زنده از شبکه های تلویزیونی جهان پخش شد.

آتش و مانور همواره از مهم ترین عناصر توان رزمی بوده و نقش تعیین کننده ای در استراتژی هدایت نبرد داشته اند. در گذشته های بسیار دور، عنصر آتش را تفنگ های فتیله ای و سپس تفنگ های چخماقی وعنصر مانور را یگان های پیاده و سوار اسبی تشکیل می دادند. درقرن نوزدهم  عملیات با آتش مسلسل ها و توپخانه سبک پشتیبانی می گردید اما همچنان تاکتیک تغییر چندانی ننموده بود. در نیمه اول قرن بیستم اختراع تانک منجر به ابداع تاکتیک پدافند متحرک با پشتیبانی آتش انبوه گردید که تا مدت ها، مفاهیم تاکتیکی آفند و پدافند در ارتش ها از آن نشأت می گرفت. در واپسین سال های قرن بیستم پیشرفت های شگرفی در زمینه سلاح های کالیبر کوچک، مهمات و سلاح های هوشمند، موشک های سطح به سطح، سیستم موقعیت یاب جهانی، تصاویر ماهواره ای، فناوری هلیکوپتر و هواپیماهای جنگی نظیر استیلث پدید آمد که بالقوه مانور را موخر بر آتش نمود. جنگ کوزوو، جنگ اول خلیج فارس، عملیات تجاوز امریکا به افغانستان و عراق نمونه های اخیری هستند که در آن ها عنصر آتش عملیات نیروهای مانوری را تسهیل و عنصر مانور را به یک جابجایی ساده نیروها برای اشغال اهداف از پیش خنثی شده تبدیل نموده است.  فضای جنگ آینده بی شک بسیار مرگ بار، غیرخطی، سیال و غیرایستا خواهد بود. به دلیل مرگباری بیش از اندازه سلاح های پشتیبانی آتش، یگان ها برای حفظ موجودیت خود نیازمند تفرقه شدیدتر و تحرک بیشتر می باشند. موقعیت های پیروزی در چنین محیطی سریع الزوال بوده و به دست آوردن و حفظ کنترل میدان نبرد بسیار مشکل خواهد بود. ایجاد و توسعه شرایط مطلوب تنها از طریق افزایش تحرک و قدرت آتش یگان هایی با اندازه کوچک تر و تجهیزات پیشرفته تر (حتی در شرایط دشوار و نامطلوب) امکان پذیر خواهد بود. آتش و مانور دو روی یک سکه هستند لذا در عمل هیچ مانوری بدون پشتیبانی آتش امکان پذیر نبوده و هیچ آتشی بدون توسعه وضعیت از طریق گسترش مناسب نیروها (مانور) موثر نخواهد بود. انقلاب در فناوری نظامی به طور مسلم بر وضعیت ارتش ها در خاورمیانه تاثیر گذارده است لذا جمهوری اسلامی ایران نیز به عنوان کشور و ارتش برتر در منطقه می بایست با تکیه بر توانمندی های ملی خود در راه برخورداری از فناوری های نوین قدم های اساسی برداشته و نسبت به نهادینه نمودن توانمندی های حاصله در سال های اخیر در کشور بخصوص در زمینه موشک ها و سلاح های پشتیبانی آتش همت بگمارد.

در راستای مدل سازی صحنه نبرد، لانچستر یکی از افراد موفقی است که توانست با ارائه معادلات ریاضی و اثبات قانون 3 بر 1، برای مدتهای طولانی فکر طراحان عملیات و استراتژیستهای نظامی را به خود مشغول کند. این مقاله پس از ارزیابی معادلات خطی و مربع لانچستر نشان خواهد داد که این معادلات در زمینه هایی چون: 1- نادیده گرفتن عقب نشینی و حرکات به عقب 2- مبادله زمین و زمان 3- بازدهی نزولی 4- بی توجهی به پشتیبانی هوایی نیروها ناقص بوده و نیازمند حک و اصلاح می باشند. اما از آنجا که بحث در باره این معادلات مستلزم آشنایی مقدماتی خوانندگان محترم با آنها می باشد، لذا ابتدا این معادلات به طور مختصر تشریح شده و سپس نقائصی که به نظر می رسد بر این معادلات وارد می باشند، توضیح داده شده است. یادآوری این نکته ضروری است که این مقاله در صدد ردّ قطعی معادلات لانچستر نبوده و نویسنده معتقد است معادلات مذکور با اعمال برخی اصلاحات، هنوز هم می توانند برای مدل سازی صحنه عملیات مورد استفاده قرار گیرند.

از دیر باز بشر در آرزوی تولید سلاحی بود تا بتواند او را هر چه سریعتر به مقصود که همانا نابودی دشمن است برساند . اختراع بسیاری از سلاحها او را تا حدود زیادی به این مهم رسابید ولی با اختراع سلاحهای اتمی ، مشکل دیگر یعنی کشتار بی حد و حساب موجودات زنده از طریق استفاده از این نوع سلاحها  بود که روح اکثر انسانها را آزرده می نمود.  سلاحهای هسته ای از قدرت تخریب بالایی برخوردارند،دیدگاه کلی در مورد انفجار هسته ای بصورت یک توده قارچی شکل و انفجار در سطح زمین است،چنین انفجاری اثرات مهلک و کشنده مختلفی همانند موج انفجار،گرما و تشعشعات را دارد که دامنه گسترش آنها به شدت انفجار بستگی دارد.اما اثرات انفجار هسته ای به این موارد محدود نمی شود بلکه پالس الکترومغناطیسی(EMP) از جمله عوامل و آثار مخرب دیگر این نوع انفجار است این نوع بمبها بسیار گران قیمت بوده و تولید و نگهداری آنها با مشکلات عدیدهای روبرو می باشد ولی اخیرا بشر به نوع دیگری از سلاح دست پیدا کرده که در مقایسه با بمبهای اتمی ارزانتر و نگهداری آنها بسیار آسانتر است . این سلاح در اصطلاح بمب گرافیتی نامیده می شود و هیچ یک از آثار مخرب و مهلک بمبهای اتمی را نداشته ولی کاملا قادر به از کار انداختن ماشین جنگی دشمن می باشد.

از دیر باز بشر در آرزوی تولید سلاحی بود تا بتواند او را هر چه سریعتر به مقصود که همانا نابودی دشمن است برساند . اختراع بسیاری از سلاحها او را تا حدود زیادی به این مهم رسابید ولی با اختراع سلاحهای اتمی ، مشکل دیگر یعنی کشتار بی حد و حساب موجودات زنده از طریق استفاده از این نوع سلاحها  بود که روح اکثر انسانها را آزرده می نمود.  سلاحهای هسته ای از قدرت تخریب بالایی برخوردارند،دیدگاه کلی در مورد انفجار هسته ای بصورت یک توده قارچی شکل و انفجار در سطح زمین است،چنین انفجاری اثرات مهلک و کشنده مختلفی همانند موج انفجار،گرما و تشعشعات را دارد که دامنه گسترش آنها به شدت انفجار بستگی دارد.اما اثرات انفجار هسته ای به این موارد محدود نمی شود بلکه پالس الکترومغناطیسی(EMP) از جمله عوامل و آثار مخرب دیگر این نوع انفجار است این نوع بمبها بسیار گران قیمت بوده و تولید و نگهداری آنها با مشکلات عدیدهای روبرو می باشد ولی اخیرا بشر به نوع دیگری از سلاح دست پیدا کرده که در مقایسه با بمبهای اتمی ارزانتر و نگهداری آنها بسیار آسانتر است . این سلاح در اصطلاح بمب گرافیتی نامیده می شود و هیچ یک از آثار مخرب و مهلک بمبهای اتمی را نداشته ولی کاملا قادر به از کار انداختن ماشین جنگی دشمن می باشد.

بخاطر ظهور ایفا کننده قدرتمندى به نام حزب الله لبنان برای اولین بار در تاریخ نبرد اعراب و اسراییل افسانه شکست ناپذیری ارتش صهیونیستی فرو ریخت و معادلات منطقه تغییر پیدا کرد. در این راستا و به بهانه حملات اخیر رژیم صهیونیستی به جنوب لبنان دراین مقاله به گوشه هایی از اهمیت این سرزمین و همچنین نقش حزب الله به عنوان بازیگرى قدرتمند، از زوایای مختلف پرداخته می شود.در منطقه خاورمیانه، لبنان کشور پیچیده اى است که اقوام و طوایف با گرایشهای دینی گوناگونی می باشد. با وجود آن که  این کشور در زمره واحدهای سیاسی جهان عرب به شمار می آید. تنوع زبان ومذهب درآن به وفور مشاهده می گردد. در واقع لبنان جزیره کوچکی است که حاوی  پدیده های متضاد می باشد و همچنین میتوان فرزانگی،فضیلت وخصائل عالی انسانی را درآن دید و برعکس آن را نیز مشاهده نمود. به همین علت بسیاری از صاحب نظران موفق به بررسی دقیق اوضاع این سرزمین نشده اند. اماموقعیت خاص ژئوپلتیک و ژئواستراتژیک این کشور،آن را درکانون توجه کشورهای خاورمیانه وهمچنین غرب قرارداده است وازطرفی مرز مشترک70 مایلی آن درجنوب باسرزمین های اشغالی ورویارویی های حزب الله با رژیم اشغالگر قدس،باعث شده است تا همواره تحولات این منطقه باحساسیت پیگیری شود، وبحران درلبنان تاثیربسزایی برتحولات خاورمیانه داشته باشد. در نهایت به علل بحران جاری از زوایای مختلف در این زمینه پرداخته می شود.

اکثر کشورهای دنیا (78 کشور) از جمله اتریش ، بلغارستان ، مجارستان ، رژیم اشغالگر قدس ، ع راق ، ای ران ، اس پانیا ، ایتالی ا ، چ ین ، لهس تان ، روم انی ، اس لواکی ، اس لوونی ، ترکی ه ، س ویس ، س وئد ، یوگسلاوی و .... دارای نظام وظیفه اجباری هستند . 55کشوردیگراز سیستم عضوگیری داوطلبان ه به ره می برند از جمله آمریکا،کانادا،بریتانیا،بلژیک، هند، ایرلند،افریقای جنوبی، استرالیا، پاکس تان، عربس تان سعودی و ژاپن ...... کشورهای اکراین ، روسیه ، آلم ان ، الجزای ر، فرانس ه و کوی ت نی ز از روش ه ای بینابین استفاده می کنند . آمریکا و انگلیس بدون موافقت سازمان ملل ، حمله خ ود را آغ از کردن د و توانستند در مدتی کوتاه کشور عراق را به محاصره خود در آورند. تجهیزات و تسلیحات نظ امی بغ داد در مقابل تکنولوژی آمریکا دوام نیاورد. یک بعد جنگ ، تکنولوژی مدرن و بعد دیگر آن استفاده از نیروهای حرفه ای بود. تحلیل گران نظامی م ی گوین د ک ه س ربازان حرف ه ای آمریک ا و انگل یس اهمیت ی کمت ر از تجهی زات پیش رفته نظ امی نداشتند.تاریخ مصرف سربازان وظیفه دیگر به سر آمده است . ی ک تحلی ل گ ر بلژیک ی ب ه ن ام « Marrius vahl » از مرکزمطالع ات سیاس ی اروپ ا ب ه ش بکه RL/REF گفت: که سلاح های جدید فقط توسط سربازان حرفه ای ک اربرد پی دا خواهن د ک رد ن ه سربازان وظیفه ای که فقط قرار است به مدت یک سال یا کمتر خدمت کنند. استفاده از سربازان وظیفه جهت بکار گیری تکنولوژی های نو ، ایده خوبی نیست. در این مقاله قوانین خدمت وظیفه و استخدامی بعضی از ارتش ه ای مط رح جه ان م ورد بررس ی ق رار گرفته و در نهایت مزایا و معایب این رویکرد به چالش کشیده شده است .

 موشک بالستیک به سببب ویژگیهای خواصی که در طراحی آنها لحاظ باعث ایجاد توانمندی قابل ملاحظه ای در قدرت نظامی کشورهای دارنده این موشکها گردیده و به عنوان فاکتوری مهم در معادلات قدرت نظامی مطرح میباشد. تشریح سیستم هدایت مسیر پرواز، نوع سر جنگی و برد این موشکها به علاوه انواع مختلف سکوهای پرتاپ ثابت و متحرک این موشکها در این مقاله شناخت مناسبی به خوانندگان و علاقمندان به موشکهای بالستیک ارائه میدهد.

جنگ ذاتاً شامل بی نظمی و عوامل ناشناخته است. اغلب پیش می آید که تصمیم گیری هایی که برای هدایت نیروها، یگانهای نظامی و حتی طرح ریزی کلان عملیات صورت می گیرد، بر پایه دکترین مشخص نبوده و شانس نقش مهمی در آن دارد. با در نظر گرفتن عوامل بالا، مهارت در نبرد اغلب با تمرین و مانور افزایش پیدا می کند، و بهترین تمرین تجربیات در صحنه نبرد است. امروزه در تصمیم گیری در جهت طراحی برای عملیات نظامی علاوه بر قوانین نظامی, باید به شرایط محیطی, عقیدتی نیز توجه داشت. بطور مثال نوع مذهب و اعتقادات مردم کشور مقابل, میزان رضایت یا نارضایتی عامه مرد و نیروهای مسلح آن کشور باید در زمان و نحوه عملیات نظامی در نظر گرفته شود. بازی جنگ ترکیبی از بازی، جنگهای گذشته و علم است. بازی جنگ مانند یک بازی شطرنج است که در آن صفحه ایی با چندین راه متصور، برای تعییین مسیر حرکت در پیش روی کاربران وجود دارد. یک بازی جنگ معمولاً ازنقشه، تجهیزات، واحدهای نظامی و قوانین مربوط به خود تشکیل شده است که این قوانین اجازه می دهند که بعضی از اعمال را انجام داده و همچنین محدودیتهایی را نیز پیش رو قرار می دهد. اکثر نرم افزارهای موجود درکشورهای صاحب قدرت نظامی در زمینه بازی جنگ به منظور مقاصد نظامی طراحی شده اند، ولیمقاصد دیگری از جمله آموزشی و تجاری نیز مد نظر می باشند. بازی جنگ طبق تعریف وزارت دفاع آمریکا شامل: "شبیه سازی از یک عملیات نظامی است که شامل دو یا چند نیروی مخالف است، که در آن از قوانین، داده ها و رویه هایی طراحی شده برای نمایش دادن شرایط یک زندگی واقعی یا نزدیک به واقعی استفاده می شود. پروژه بازی جنگ، باعث بوجود آمدن بازیهای جنگ کامپیوتری بسیاری در شاخه های مختلف نظامی گردید. در کشورهای قدرتمند نظامی از جمله آمریکا، از بازیهای جنگ، برای مکانیزه کردن آموزش نیروهای نظامی خود نیز استفاده می کنند که برای این کشورها این خود بعنوان هدف بزرگی مطرح می باشد. یکی از دلایل استفاده از سیستمهای بازی جنگ به هنگام رزم، امکان تحلیل و بررسی راه کارهای موجود و موفق به همراه  شبیه سازی کردن رزم آتی می باشد. [[i]] امروزه کشورهای قدرتمند نظامی مانند آمریکا از نرم افزار بازی جنگ برای پیش بینی و برنامه ریزی سناریوهای تهدیدات ممکن که ممکن است تا سال 2020 اتفاق بیافتد بهره می گیرند. رئیس پیشین سازمان فضایی آمریکا اینگونه اهمیت بازی جنگ را توضیح می دهد: "بازیهای جنگ برای بررسی مباحث سیاست واقعی که باید در مورد آنها تصمیم گیری صریحی اتخاذ کرد، بصورت غیر قابل انکاری مهم هستند. بطور حتم، در مقوله فضا و صنعت فضایی، بازی های جنگ مفهوم پیشرفته تری از طبیعت سیستم های فضایی را در بر می گیرند."