سرقت عرفانى

حکایتى در کتاب داستان راستان نقل شده که شخصى اموال دیگران را مى ربود و آن را انفاق مى کرد و تصور مى کرد که پس از کسر گناه یک کار بد, نُه ثواب انفاق باقى است.
حکایت فوق شرح حال بسیارى است که فکر مى کنند هدف وسیله را مباح مى کند و از هر راهى مى خواهند خلق در راه مانده اسیر ظلمات هواى نفس را هدایت کنند و چراغى فراروى او روشن سازند و از کسانى باشند که روایات ایشان را به ثواب بسیار وعده داده اند, چون با رهنمونى خویش زمینه هدایت یک نفر را فراهم کرده اند.
ذکر این چند سطر براى آن بود که بگویم در ایام برپایى نمایشگاه بین المللى کتاب سرى به پایگاه اینترنتى نمایشگاه زدم تا ببینم کتاب هاى مورد نظرم را در کجا مى توانم پیدا کنم. در حال جستجو بودم که کتاب شمع جمع (شرح حال آیة اللّه ملاحسینقلى همدانى) توجه مرا به خود جلب کرد. چون در این موضوع کتابى به نام چلچراغ سالکان نوشته بودم, علاقه مند شدم این نوشته را هم از نظر بگذرانم. از همین رو وقتى به نمایشگاه رفتم, به غرفه کانون اندیشه جوان ـ که وابسته به پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامى است ـ سر زدم و سراغ کتاب شمع جمع را گرفتم.
با ورق زدن صفحات کتاب با کمال تعجب دیدم که عمده مطالب کتاب, همان هاست که در کتاب چلچراغ سالکان آورده ام.
با تهیه کتاب, شبى را به قصد مقایسه دو کتاب صبح کردم و کلمه به کلمه آن را خواندم, هرچه بیشتر مى خواندم کپى کارى ناشیانه تدوینگر کتاب مرا به شگفت وا مى داشت; از این رو فهرستى از اشتباهات و به قول امروزى ها گاف هاى ایشان را ـ که از قضا فهمیدم مدیر یکى از بزرگ ترین بنگاه هاى نشر کشور است ـ تهیه کردم. وقتى تلفنى با وى سخن گفتم, چنین سرقت دم خروسى را انکار کرد و قسم جلاله مى خورد که چنین کارى نکرده ام.
حال تعدادى از اشتباه هاى نویسنده شمع جمع را یادآور مى شوم تا بدانیم که با سرقت هم مى شود, شرح حال یکى از استوانه هاى اخلاق را نگاشت و دستور مراقبه و مشارطه و محاسبه داد و گفت: طى این مرحله بى همرهى خضر مکن (شمع جمع, ص 101).
1. یکى از مصادر کتاب چلچراغ سالکان کتاب تاریخ حکما و عرفاى متأخر بر صدر المتألهین اثر جناب آقاى منوچهر صدوقى سها است. این کتاب را انجمن اسلامى حکمت و فلسفه ایران در سال 1359 به چاپ رسانده است و در سال 1381 انتشارات حکمت آن را با عنوان تحریر ثانى تاریخ حکما و عرفاى متأخر چاپ کرد که ویرایشى جدید از کتاب گذشته و همراه اضافاتى بود. در کتاب چلچراغ (صفحات 58, 95, 99, 103) به چاپ اول این کتاب ارجاع شده است و در فهرست منابع کتاب شمع جمع (ص 125) تحریر ثانى آن ذکر شده است. در این صورت باید شماره صفحات ارجاع ها مطابق با چاپ جدید باشد, در حالى که مى بینیم شماره صفحات پاورقى ها همان صفحات مندرج در چلچراغ (بر اساس چاپ اول) است, جالب تر آن که در صفحه 103 چلچراغ شماره صفحه ارجاعى به جاى صفحه 133, صفحه 331 درج شده و همین غلط چاپى در کتاب شمع جمع (ص 41) هم آمده است.
2. در صفحه 41 شمع جمع در زیرعنوان (نیاز تو در قلب من است) حکایتى به نقل از شیخ محمد بهارى آمده است. این حکایت در صفحه (106) کتاب چلچراغ تحت عنوان (آیینه جهان نما) آمده است و مصدرِ آن کتابِ خطى اخبار همدان اثر مرحوم حجةالاسلام و المسلمین عندلیب زاده معرفى شده و با درجه کلمه مخطوط اشاره شده است که این کتاب خطى است نه چاپى.
کپى کارِ محترم در کتاب شمع جمع تصور فرموده است که مخطوط نام مستعار یا تخلص نویسنده است و در ارجاع آن را در پى نام مؤلف آورده است, بدین شکل:
حجةالاسلام و المسلمین حسین عندلیب زاده (مخطوط), اخبار همدان.
طُرفه این که در شماره 35 فهرستِ منابع این اثر خطى را با کتاب چاپى پژوهشى درباره امامزادگان همدان اشتباه گرفته و مشخصات کتابشناسى آن را براى این نسخه خطى ذکر کرده است.
3. در کتاب چلچراغ (ص 50) مطلبى با اندکى تصرف از کتاب نهضت هاى اسلامى در صد سال اخیر استاد مطهرى نقل شده که دلیل تصرف تناسب آن با مطلب کتاب بوده است. همین تصرف و شماره اشتباه پاورقى در صفحه 29 شمع جمع هم درخور مشاهده است.
4. در صفحه 34 شمع جمع پاورقى پنجم نقل از مجموعه آثار شهید مطهرى است. شگفت این که مطالب سرصفحه بعد هم پیاپى با لفظ همان به کتاب شهید مطهرى ارجاع شده است, در صورتى که گفتارهاى ارجاعى برگرفته از کتاب هاى رساله لب اللباب, تاریخ حکما و ناگفته هاى عارفان است و مؤلف محترم ظاهراً لفظ (همان) را نفهمیده یا این که وقتى از صفحات کتاب چلچراغ فتوکپى مى کرده یادش رفته کنار لفظ همان نامِ مصدر اصلى را بنویسد و چنین شده که سه حکایت مختلف کتاب چلچراغ (ص 91, 96 و 99) به شهید مطهرى نسبت داده شده است.
5. در صفحه 83 شمع جمع آمده است: استاد حسن زاده به نقل از علامه طباطبایى مى گوید در رشته توحید نبودند…
معلوم نیست چه کسى در رشته توحید نبوده است. این مطلب کپى ص 43 چلچراغ است. در آنجا درباره تفاوت هاى روش مرحوم ملافتحعلى سلطان آبادى و ملاحسینقلى از قول علامه طباطبایى چنین مطلبى گفته شده است, ولى جناب نویسنده با حذفِ صدرِ مطلب نقلى گنگ و بى معنا را آورده است.
6. در صفحه 85 شمع جمع, پاراگرافِ دوم و سوم, نام مرحوم ملکى تبریزى و توضیح عبارت که در صفحه 81 چلچراغ آمده, افتاده و هر دو قول آن مرحوم با شکلى بى ربط به علامه طباطبایى نسبت داده شده است.
7. از دیگر نشانه هاى سرقت در شمع جمع آن است که در صفحه 56 چلچراغ مطلبى از رساله لقاءاللّه آمده که ابتداى آن چنین است:
(ایام تعطیل… ). در رساله لقاءاللّه (ایام تحصیل… ) است و تعطیل غلط چاپى است. این غلط چاپى عیناً در صفحه 85 آمده است.
8. آنچه در صفحه 85 شمع جمع آمده و به علامه طباطبایى نسبت داده شده و مصدر آن مجله حوزه شماره 4 دانسته شده, بخشى از نامه مرحوم ملکى تبریزى به مرحوم غروى کمپانى است.
9. بسیارى از مآخذ که در پاورقى نام برده شده در فهرست منابع کتاب نیست, همچون عرفان اسلامى حسین انصاریان, مجله حوزه, مجله تاریخ و فرهنگ معاصر و… .
آنچه نقل شده, فقط گوشه اى از اشتباه ها در کپى کارى نویسنده محترم است, والاّ در نسخه اى که از شمع جمع تهیه شده, تمامى مطالبى که عیناً کپى شده, مشخص شده و شماره صفحه آن در چلچراغ ذکر گردیده است.
گفتنى است نویسنده این کپى نامه به جز کتاب چلچراغ و جزوه کوچکى که خلاصه مقالات کنگره بزرگ داشت ملاحسینقلى همدانى است به مصدرى مراجعه نکرده و تمام مطالب مرتبط را از این کتاب و جزوه برداشته است و مقدارى مطالب عرفانى به آن اضافه کرده که معلوم نیست آنها را از کجا آورده است. شاید روزى کسى دیگر پیدا شود و معلوم شود نیم دیگر کتاب از کتاب او برداشته شده است.
شاید بهتر باشد در این مطالب اول سوزنى به خود بزنیم بعد دیگران را به همرهى خضر دعوت کنیم.