گزارشى از 60 اربعین علوى

 
اربعین نگارى, از فجر تاریخ اسلام تاکنون, در میان اندیشه ورزان و حفّاران دانش هاى دینى, بس مشتاق داشته, و میوه هاى بسیارى را بر شاخسار خود دیده است.
درخشش و نمود روایتِ متواتر,1 یا مشهور,2 و یا دست کم مستفیض3 (مَنْ حفظ مِنْ امتى اَربعین حدیثاً, ممّا یحتاجون الیه مِن اَمْر دینهم, بعثه الله یوم القیامة فقیها عالماً),4 بر تارک پیکر متون حدیثى خاصه و عامه, به یقین در شوراندن این اندیشه, و گستراندن این ساحت, تأثیر فراوان داشته است.
به هر روى, چه واژه (حَفِظَ) را بر نشر و نگاهدارى پیام شریعت و چهل بانگ دینى در میان جامعه معنى کنیم, و یا آن را در مفهوم (از بَر کردن) که کتابت را هم شامل شود, منحصر بدانیم, و یا با نظر به اختلاف نسخه ها و نیز نقل هاى گونه گون حدیث, که در برخى منابع به جاى (من حفظ), (مَنْ حَمِلَ), (مَنْ نقل) و یا (من کتب) آمده است, آن را از باب نقل به معنى, و نظر عرف, اعم از (دریا و سپردن) بدانیم, موجب شده است که بازار این نوع و موضوع نگارشى, در میانِ شیعیان و نیز سنیان هماره گرم و پویا باشد. تا آنجا که پاره اى شمارگان اربعین نگارى ها را, تا هزار هم گفته اند.5
اعتبار و حجیّت حدیث (اربعین)
الف. نظرگاه موافقان:
1. مرحوم شهید اوّل در کتاب (اربعین) خود مى نگارد:
کثرت عنایة العلماء السالفین, والفضلاء المتقدمین, بجمع اربعین حدیثاً من الأحادیث النبویّة, والألفاظ الإمامیة, ممّا اشتهر فى النقل الصحیح عنه, بألفاظ مختلفة, بهذا العدد المخصوص.6
2. شیخ بهایى در این باره مى نویسد:
(بباید دانست که این حدیث در میانِ علماى مخالف و مؤالف, مشهور است; چنانچه برخى به تواتر آن حکم کرده اند.)7
3. فیض کاشانى مى گوید:
هذا الحدیث مشهور مستفیض بین الخاصّة والعامّة, بل قال بعضهم بتواتره, و قد رواه أصحابنا بطریق کثیر مع الاختلاف فى اللفظ.8
4. پیشواى کتاب شناسان شیعى نیز در (الذریعه) مى نویسد:
(قال شیخنا الشهید سنة 786 فى اول اربعینه: إن حدیث الأربعین هو المشهور فى النقل الصحیح عنه(ص), و عقد العلامة المجلسى فى أول مجلدات البحار باباً لِمَن حفظ اربعین حدیثاً, أورد فیه ما وصل إلیه من روایاته عن کتب کثیرة, لاسانید متعددة ومتون مقاربة, وقال فى آخر الباب: هذا المضمون مشهور مستفیض بین الخاصّة والعامّة, بل قیل: إنّه متواتر.)9
ب. دیدگاه مخالفان:
اینان را رأى این است که در سند حدیث پیشگفته, چند حلقه مجهول و ضعیف وجود دارد.
1. شرف الدین نووى (م676ق) ـ صاحب شرحى معروف بر صحیح مسلم ـ مى نگارد:
فقد روینا عن على بن ابى طالب(ع), و عبداللّه بن مسعود, و معاذ بن جبل و ابى الدرداء, و ابن عمر, و ابن عباس, و انس بن مالک, و ابى هریرة, و أبى سعید الخدرى, من طرق کثیرة بروایات متنوعات, أنّ رسول الله(ص) قال: (من حفظ من أمتى اربعین حدیثا من أمر دینها بعثه الله یوم القیامة فى زمرة الفقهاء والعلماء); و فى روایة (بعثه الله عالما فقیهاً) و فى روایة ابى الدرداء: (وکنت له یوم القیامة شافعاً و شهیداً), و فى روایة ابن مسعود: (قیل له: ادخل من أى ابواب الجنة شئت). و فى روایة ابن عمر: (کُتب فى زمرة العلماء و حُشر فى زمرة الشهداء.)
واتّفق الحفّاظ على اَنّه حدیث ضعیف و إن کثرت طرقه. وقد صنف العلماء فى هذا الباب ما لایحصى من المصنفات.10
2. حاجى خلیفه در (کشف الظنون) مى نویسد:
فقد ورد من طرق کثیرة بروایات متنوعة أنّ رسول الله(ص) قال: (من حفظ على اُمتى اربعین حدیثا…) واتفقوا على أنّه حدیث ضعیف و إن کثرت طرقه.11
3. مرحوم ملا اسماعیل خواجوى (م1173ق) آن را (ضعیف السند) دانسته, لیک بر این باور است که این ضعف به گونه هایى, بسان کثرت طرق و شهرت, پوشیده و زدوده مى شود.12
نتیجه:
با آن که در میان راویان این حدیث, پاره اى افراد مجهول هم نشسته اند, لیک نمى توان تمام رجال حدیث را ناراست دانست; چه در برابرشان کسان دیگرى که واجد قوت و اعتبار نقل هم هستند, دیده مى شوند. غالب اسناد این حدیث به یکى از سه طریق ذیل آمده است:
1. معاذ بن جبل, عبدالله بن عباس, انس بن مالک از رسول خدا(ص).
2. محمد بن مسلم, حنان بن سدیر, اسماعیل بن فضل, اسماعیل بن مسلم, از امام صادق(ع).
3. عامر بن سلیمان طایى, احمد بن عبدالله شیبانى, داوود بن سلیمان, از امام رضا(ع).13
از آن جا که عالمان با اتکابدان, به نگارش هاى فراوانى در قالب (اربعین) دست یازیده اند, برمى آید که مضمون این روایت مقبول همگان بوده است. طرفه آن که, کسانى چون (نووى) که خود بر طبل ضعف این حدیث کوفته است, به نگاشتن اربعین پرداخته است. بس شهرتى که این روایت نزد عموم دین پژوهان داشته است, پاره اى از ضعف هاى سندى را کم فروغ کرده و سترده است.
با تدبر در متن و محتواى روایت, درمى یابیم که نه تنها چالش با عقل ندارد, تا به نفیش بینجامد بلکه واجد صحت و قوت مفهوم است. یعنى از نظرگاه فقه الحدیث, این حدیث پذیرفتنى و معتبر است. در حقیقت این حدیث یکى از مصادیق قواعد دانش (حدیث شناسى) است که: نه عمل به هر حدیث صحیح واجب است, و نیز نه هر حدیث ضعیف متروک.
یکى از مهم ترین محورهایى که در میان اربعین هاى نگارش شده دیده مى شود, موضوع جمع چهل حدیث در مناقب و فضائل, و به شکل کلى شخصیت کران ناپیداى امیرمؤمنان على(ع) است.
سخن احمد بن حنبل در این باره بسیار نغز است; وى در بیان مراد پیامبر(ص) از حفظ چهل حدیث مى گوید:
(إنّ المراد حفظ اربعین حدیثاً فى مناقب امیرالمؤمنین(ع).)14
گویى گزاردِ امرِ نبوى, آن هنگام محقق مى شود, که درباره على(ع) چهل روایت در جان نشیند.
ما در این مقال کوشیده ایم, تا از این میان, اربعین هایى که در باب امیرالمؤمنین(ع) سامان و نگارش یافته اند, جسته و گزیده, و به قدر طاعت علمى ـ پژوهشى خُرد خویش, گزارش کنیم. مى سزد اشارت کنیم که موارد معرفى شده در سه حوزه قابل دسته بندى اند.
1. دست نوشته هایى عتیق که در سیماى اربعین نوشته شده اند, و نسخه هایى از آنها در کتابخانه هاى موجود مى توان سراغ گرفت. در این موارد, سعى کرده ایم تا نسخه ها و ویژگى هاى هریک را به اجمال بدست دهیم, تا به تحقیق و احیاى این متون کهن, مددى رساند.
2. اربعین هایى که نسخه اى از آنها دیده نمى شود, و تنها نامى از کتاب و نگارنده اش بر جاى مانده است. از آن جا که عالمان پسین, پاره هایى از این اربعین ها را در آثارشان آورده اند, مى توان بر چگونگى و کلیت آنها دست یازید.
از مجموع شصت اربعینى که در این جستار گرد آمده اند, حدود پنج عنوانش چنین بوده, و به نسخه اى از آنان نرسیده ایم.
3. اربعین هایى که در عصر حاضر, و به خامه معاصران نگارش و نشر شده اند.
1. الأربعون حدیثا. ابراهیم بن سلیمان قطیفى حلى نجفى (950ق).
آغاز: الحمدللّه, أمّا بعد, فیقول العبد الفقیر إلى اللّه المنّان….
نسخه ها: الف. آستان قدس, ش11705, فهرست آستان قدس: ج14, ص43.
ب. دانشگاه تهران: ش2113, فهرست دانشگاه: ج8, ص747.
2. الأربعون حدیثا عن اربعین شیخاً من اربعین صحابیّا. على بن عبداللّه بن بابویة القمى الرازى (585ق).
آغاز: الحمد للّه, فلمّا فرغت من جمع ما عندى من….
نسخه ها: الف. ملک تهران, ش1572, فهرست ملک, ج5, ص297.
ب. مرکز احیاء میراث اسلامى, عکس ش49, فهرست عکسى مرکز احیا, ج1, ص63.
ج. آستان قدس, ش5675, فهرست آستان قدس ج5, ص16. 13برگ.
د. آستان قدس, ش7791, فهرست آستان قدس, ج14, ص28. 17 برگ.
این کتاب را مدرسة الامام المهدی(ع) در قم منتشر کرده است.
3. الأربعون حدیثاً فى الفضائل والمناقب. أسعد بن ابراهیم بن حسن حلّى اربلى (زنده در 610ق).
آغاز: بسمله, قال الراجى رحمة ربّه المستغفر من ذنبه….
نسخه ها: الف. مدرسه آیت اللّه گلپایگانى: ش103/25, 17 برگ.
ب. آستان قدس رضوى: ش8275; ج14, ص41. 25 برگ.
ج. دانشگاه تهران: ش2140; ج9, ص779. 19 برگ.
د. دانشگاه تهران: ش2117; ج8, ص756. 16برگ.
4. الأربعون حدیثا فى فضائل علی(ع) (مجهول).
نسخه ها: الف. دانشگاه تهران, ش2117; ج8, ص756. 10برگ.
ب. کتابخانه آستانه قم, ش5892; فهرست آستانه, ص224.
ج. کتابخانه آیت اللّه مرعشى, ش9782; ج25, ص120. 6برگ.
د. کتابخانه ملى تهران, ش2867; ج13, ص382. 5برگ.
هـ. آستان قدس/ اهدایى رهبرى ش1496.
5. الأربعون حدیثا فى المناقب المرتضویة والمآثر العلویة. طیب بن محمّد طبیب سبزوارى (قرن10).
نسخه ها: دانشگاه تهران, میکروفیلم ش2469; ج1/699. 30برگ.
6. أربعین. عمادالدین حسن بن على طبرى (قرن7).
مؤلف کتاب چهل حدیث را از طریق اهل سنت در تأیید اولویتِ امیر مؤمنان(ع) براى خلافت بلافصل پس از پیامبر(ص) آورده است. وى صاحب کاملِ بهایى است, و کتاب اربعینش به اربعین بهایى شهرت دارد.
آغاز: … در شهر اصفهان بودم و علماى آن بقعه را یافتم…. (زبان: فارسى)
نسخه ها: الف. آستان قدس ش6754; ج5, ص11.
ب. آستان قدس ش1902; ج5, ص10. 35 برگ.
7. الأربعین عن الأربعین فى فضائل امیرالمؤمنین(ع).
جمال الدین یوسف بن حاتم شامى (ق7).
نسخه ها: الف. دانشگاه تهران, میکروفیلم ش1845; ج1, ص629.
ب. دانشگاه تهران, ش2130; ج9, ص773. 10 برگ.
ج. دانشگاه تهران, ش5923; ج16, ص155. 13برگ.
ر.ک: المجموع الرائق.
8. الأربعین فى اثبات الخلافة بلافصل لأمیرالمؤمنین(ع). محمد مفید بن حسین شیرازى (ق13).
آغاز: الحمدللّه والسلام على عباده المصطفین….
نسخه ها: الف. مدرسه امام عصر شیراز: ش361; ج1/5. 73برگ.
ب. کتابخانه آیت اللّه مرعشى: ش1508; ج4, ص311. 74برگ.
این رساله در میراث حدیثى شیعه, دفتر سوم به چاپ رسیده است.
9. الاربعین فى إمامة الأئمة الطاهرین. محمد طاهر بن محمدحسین شیرازى قمى (1098ق).
آغاز: الحمدلله الذى هوانا سبیل الحق, بنصب الأدلة والبراهین….
نسخه ها: الف. آستان قدس ش15765; ج14, ص31.
ب. آستان قدس ش7120; ج14, ص30. 189برگ.
ج. کتابخانه دانشکده الهیات مشهد, ش1465; ج2, ص610.
د. کتابخانه روضاتى اصفهان, ش53, ص234. 185 برگ.
این کتاب با تصحیح سید مهدى رجایى چاپ شده است.
10. الأربعین فى فضائل امیرالمؤمنین(ع), صادق بن أبى القاسم.
این کتاب 100 حدیث را در بردارد.
نسخه ها: کتابخانه مهدوى تهران, ش554; نشریه نسخه هاى خطى, ج2, ص136.
11. الأربعون حدیثا. عطاءاللّه بن فضل اللّه حسینى فارسى دشتکى (ق10)
آغاز: الحمدلله شکراً لاشریک له البر بالعبد البانی….
نسخه ها: الف. کتابخانه مجلس, ش4213; ج11, ص225. 26برگ.
ب. کتابخانه ملى ش1668ع; ج10, ص249. 7برگ.
ج. کتابخانه دانشگاه تهران, ش2117; ج8, ص756. 21برگ.
د. کتابخانه وزیرى یزد, ش877; ج2, ص729. 32برگ.
12. الأربعون حدیثا فى فضائل علی(ع). على بن محمد اسدآبادى (ق11)
آغاز: فهى أحادیث منتخبة من أربعین حدیثا….
نسخه ها: کتابخانه آیت اللّه مرعشى, ش5594; ج14, ص360. 7برگ.
13. الأربعون حدیثا فى الإمامة. محمدباقر بن محمدتقى مجلسى (1110ق) (زبان: فارسى)
نسخه ها: کتابخانه مجلس, ش12389; ج35, ص344. 7برگ.
نام دیگر این کتاب (سرور الشیعة) است.
14.الأربعون حدیثا فى فضائل امیرالمؤمنین(ع). محمّد شفیع استرآبادى (ق11).
آغاز: الحمدللّه الذى هدانا بلطفه الصراط السوی.
نسخه ها: الف.کتابخانه آیت اللّه مرعشى, ش3463; ج9, ص264. 97برگ. این نسخه افتادگى دارد.
ب. کتابخانه ملک تهران, ش680; ج1, ص278. 164 برگ.
ج. کتابخانه ملک تهران, ش5845; ج9, ص69. 15برگ. نسخه افتادگى دارد.
15.الأربعون حدیثا عن الأربعین فى فضائل امیرالمؤمنین(ع). ابوسعید محمّد بن احمد بن حسین خزاعى.
آغاز: حدثنى الشیخ الفقیه العالم شجاع الدین ابوعبدالله….
نسخه ها: الف. کتابخانه آیت اللّه گلپایگانى: ش28/32 عکسى. 31برگ.
ب. کتابخانه آیت اللّه مرعشى, ش10966; ج27, ص377. 14برگ.
ج. کتابخانه دانشگاه تهران, ش6915; ج16, ص399.
د. آستان قدس, ش7875; ج14, ص29. 10برگ.
این کتاب با تحقیق استاد محمدباقر محمودى چاپ شده است.
16. الأربعون حدیثا علّمها الرسول لعلى(ع) (مجهول)
نسخه: کتابخانه دانشگاه تهران, ش7013; ج16, ص421.
17. الأربعون حدیثاً. محمّد بن مسلم بن أبى الفوارس رازى (ق6).
آغاز: کتاب فیه الأربعون حدیثا فى مناقب امیرالمؤمنین(ع).
نسخه ها: الف.کتابخانه مجلس 7016; ج25, ص25. 39برگ.
ب. آستان قدس, ش8443; ج14, ص43. 27برگ.
18. الأربعون حدیثاً. محمد بن عبدالرحیم بهبهانى.
آغاز: الحمدلله الذى وفقنا لاقتفاء آثار ائمتنا المعصومین.
نسخه: کتابخانه آیت اللّه مرعشى, ش4902; ج13, ص81.
19. چهل حدیث. محمدعلى بن احمد قراچه داغى (1310ق)
آغاز: بسمله, الحمدلله رب العالمین والصلوت والسلام على اشرف الاولین….
نسخه: کتابخانه ملى تهران, ش1374ف; ج3, ص431. 120برگ.
20. الأربعین. ملامحمّد جعفر استرآبادى طهرانى (1263ق).
نسخه اى از این کتاب با تاریخ 1246ق, در کتابخانه میرزا محمّد طهرانى, در سامراء موجود است.
21. الأربعین. سلیمان بن عبدالله ماحوزى بحرانى (1121ق).
چهل حدیث از اهل سنت در مناقب على(ع) مى باشد.
آغاز: الحمدلله الذى هدانا عند تفرق الأهواء للتمسک….
نسخه: کتابخانه آیت اللّه مرعشى ش169; ج1, ص186. 222برگ.
گمان مى رود که این کتاب همان (مدارج الیقین فى شرح اربعین الحدیث فى الإمامة) باشد, که به تصحیح سید مهدى رجایى به چاپ رسیده است.
22. الأربعین. ملامحسن فیض کاشانى (1091ق).
فیض در فهرست تألیفات خویش گفته است که این احادیث را از کتاب هاى پاره اى از علماى شیعه, در فضائل على(ع) انتخاب کرده است. کتاب در سه هزار و هشتصد بیت نگاشته شده است.
تاکنون نسخه اى از آن یافت نشده است.
ر.ک: ایضاح المکنون, ج1, ص54; مرآةالکتب; ج2, ص21; فهرست خودنوشت فیض, ناجى نصرآبادى, ص134.
23.الأربعین فى فضائل امیرالمؤمنین(ع). (ق7)
شیخ جمال الدین یوسف شامى عاملى, صاحب (الدّر النظیم).
نسخه ها: الف. دانشگاه تهران, میکروفیلم, ش1845; ج1, ص629.
ب. دانشگاه تهران, ش5923; ج16, ص155. 13برگ.
ج. دانشگاه تهران, ش502; ج5, ص1077. 23برگ.
تمام این اربعین در (المجموع الرائق) آمده است.
24. الأربعین. نادعلى بن غلامعلى بروجردى. (1250ق).
مؤلف, این چهل حدیث را از (الصواعق المحرقه) ابن حجر استخراج کرده است.
آغاز: الحمدلله على آلائه وأشکره فى إحسانه ونعمائه….
نسخه ها: کتابخانه آیت اللّه مرعشى, ش3316; ج9, ص96. 7برگ.
25. الأربعین. شیخ یوسف بحرانى صاحب حدائق.
نسخه خطى آن در کتابخانه سردار کابلى (کرمانشاه) بوده است.
26. سلم درجات الجنّة فى معرفة فضائل أبى الأئمة.
میرزا محمد بن محمدرضا بن اسماعیل بن جمال الدین القمى المشهدى (ق12) صاحب تفسیر (کنز الدقائق). (زبان: فارسى)
آغاز: حمد و سپاس کسى را سزاست که به استحقاق غیر او احدى نیست.
نسخه: کتابخانه ملک تهران, ش5920; ج3, ص476. 86برگ.
27. الأربعین. ملا عبدالله بن محمود بن سعید تسترى خراسانى (997ق).
مؤلف را در شهر بخارا به شهادت رسانده و جنازه اش را در میدان شهر آتش زدند.
نسخه ها: نسخه اى از این کتاب در کتابخانه سید عبدالحسین حجت در کربلا بوده است. ر.ک: الذریعه, ج1, ص421.
28. سنة الأربعین فى سنة الأربعین. سید ضیاءالدین فضل اللّه حسینى راوندى کاشانى (زنده در 548ق). وى صاحب کتاب (ادعیة السرّ) و (ضوءالشهاب) است.
سید بن طاووس پاره اى از این کتاب را در (الیقین) آورده است.
29. چهل حدیث منظوم نبوى در فضائل على(ع). (زبان: فارسى). عبداللطیف بیرجندى (زنده در 921ق).
آغاز: این چهل حدیث است که در مناقب حضرت امیرالمؤمنین على بن ابى طالب…
نسخه ها: الف. کتابخانه آیت اللّه مرعشى, ش5372; ج14, ص157. 13برگ.
ب. کتابخانه ملک تهران, ش2653; ج6, ص82. 12برگ.
ج. کتابخانه مجلس, ش2894; ج10, ص283.
30. چهل حدیث در فضیلت على(ع). محمدتقى مجلسى. (زبان: فارسى)
نسخه: کتابخانه دانشگاه تهران, ش2251; ج9, ص907.
31. چهل حدیث در فضائل على(ع). (مجهول)
نام دیگر این کتاب (جنگ اربعین) است. (زبان: فارسى)
آغاز: ثنا و ستایش بى انتها….
نسخه: کتابخانه مسجداعظم قم, ش2135, ج1, ص116.
32. الأربعین فى فضائل امیرالمؤمنین(ع). سردار کابلى (1293ق).
صاحب (ترجمه مراجعات) و (ترجمه انجیل برنابا). این کتاب در 4جلد بوده و در فضائل على(ع) مى باشد. مؤلف در هر جلد 10 حدیث آورده و به شرح آنها مى پردازد.
ر.ک: ریحانةالأدب, ج3, ص14; الذریعه, ج1, ص415.
33.الأربعون آیة فى فضائل امیرالمؤمنین(ع). (مجهول).
نسخه: دست نوشتى از این کتاب در کتابخانه شیخ قاسم بن الحسن محیى الدین, موجود است.
ر.ک: الذریعه, ج11, ص50 و ج17, ص246.
34. الأربعون حدیثاً. شیخ حسن بن محمد دیلمى.
سومین حدیث این رساله حدیث غدیر است.
ر.ک: الذریعه, ج1, ص414.
35. الأربعون حدیثا. شیخ محمدصادق بن محمد الأسدى الجزائرى الشیرازى (1082ق).
38 حدیث را از مصادر اهل سنت استخراج کرده است و دو حدیث دیگر را از (عیون اخبار الرضا) و (اربعین) شیخ بهایى نقل کرده است.
نسخه: از این کتاب نسخه اى با تاریخ کتابت 1090ق. نزد علامه محمدعلى اردوبادى بوده است.
ر.ک: الذریعه, ج1, ص418.
36. اربعون حدیثا روایة امیرالمؤمنین على بن ابى طالب(ع). سلیمان بن ابراهیم بن عمر العلوى (825ق).
در پاره اى از کتابخانه هاى یمن مى توان از این کتاب سراغ گرفت.
ر.ک: مصادر الفکر العربى الاسلامى فى الیمن, ص47.
37. الأربعون الحدیث العلویة. قاضى جعفر بن احمد بن عبدالسلام بن ابى یحیى البهلولى الزیدى (576ق).
نسخه: المتحف البریطانى, مجموعه or.3919 ورقه 38-10.
ر.ک: مصادر التراث الیمنى فى المتحف البریطانی, ص148.
38. الأربعون حدیثاً. میر سیدعلى همدانى.
نسخه ها: الف.کتابخانه ملى پاریس.
ب. المتحف البریطانى, ش996. با نام (سادات نامه) معرفى شده است.
ج.کتابخانه تاشکند. به اسم (مناقب السادات) آمده است.
ر.ک: اهل البیت فى المکتبة العربیة, قسم المخطوط.
39. أربعون حدیثاً. یوسف بن اسماعیل بن یوسف النبهائى (1265ـ1350ق)
ر.ک: الأعلام: ج8, ص18; معجم ماکتب عن الرسول: ج5, ص169.
40. الأربعون حدیثاً من الاربعین عن الأربعین. شیخ منتجب الدین على بن عبیدالله بن شمس الاسلام (504 ـ 623ق).
نسخه: آستان قدس, ش1597.
این کتاب از سوى مدرسة الامام المهدى (قم) نشر شده است.
ر.ک: کشف الحجب والاستار, ص34; فهرست آل بویه, ص50.
41. الأربعون المنتفى من مناقب المرتضى علیه رضوان العلى الأعلى. ابوالخیر احمد بن اسماعیل بن یوسف القزوینى الطالقانى الشافعى (512 ـ590ق).
نسخه: کتابخانه شهید علی, ش539/7 از 92آ تا 107ب.
این رساله به تحقیق استاد مرحوم سید عبدالعزیز طباطبایى در مجله تراثنا به چاپ رسیده است.
ر.ک: کشف الظنون, ج1, ص57.
42. الأربعین فى احوال النُصّاب والمخالفین. سید میر فیض الله بن عبدالقاهر الحسینى التفرشى الغروی. (1025ق)
این کتاب در سال 1314ش در هیئت سنگى, همراه با (نثر اللآلی) و (أربعین شهید اول) در تهران چاپ شده است. ر.ک: الذریعه, ج1, ص424; فهرس مشار, ص36.
43. کتاب الأربعین فى فضائل امیرالمؤمنین(ع). خطیب البغدادى ابوبکر احمد بن على بن ثابت الشافعى (463ق).
ر.ک: اهل البیت فى المکتبة العربیة, ص457.
44.أربعین فى فضائل امیرالمؤمنین(ع). مقرب على خان النقوى الجگر انوی.
این کتاب در سال 1282 و در 432 صفحه در حیدرآباد, دکن چاپ شده است.
ر.ک: الذریعه, ج11, ص53.
45. الأربعین المسندة فى الخلافة والخلفاء. محمد بن احمد بن محمد بن مرزوق العجیسى التلمسانی.
ر.ک: معجم أعلام الجزائر, ص290.
46. چهل حدیث در فضائل امیرالمؤمنین(ع) با ترجمه منظوم (مجهول). (زبان: فارسى).
نسخه: کتابخانه گلپایگانى: 182/18, ج1, ص33.
47. چهل مسأله پادشاه روم: منسوب به على(ع). (زبان: عربى)
نسخه: کتابخانه مدرسه آیت اللّه گلپایگانى: ش130/38.
48. مصباح الإمامة. میر سید على بهبهانى رامهرمزى (1395ق).
شرح چهل حدیث در امامت که هر حدیث در تفسیر آیه اى از آیات قرآنى مربوط به امامت است.
اصل و ترجمه این کتاب, تاکنون بسیار چاپ شده است که آخرین آن توسط دارالعلم اهواز در سال 1418ق نشر شده است.
49. چهل حکمت از حضرت امیر(ع) (مجهول).
نسخه: کتابخانه مسجداعظم قم, ش3330, ج1, ص623.
50. چهل کلمه از کلمات قصار على(ع) با ترجمه منظوم (مجهول). (زبان: فارسى)
نسخه: مدرسه سپهسالار, ش1124; ج4, ص439.
51. اربعون کلمه من کلام على(ع). (مجهول) (زبان: فارسى)
نسخه: کتابخانه مینوى, تهران, ش8/4; فهرستواره مینوى, ص38.
52. أربعین حجت. أبومعین على حجت هاشمى خراسانى (معاصر) (زبان: فارسى).
این کتاب در سال 1368 توسط نشر حاذق به چاپ رسیده است.
53. الأربعین فى فضائل مولانا امیرالمؤمنین(ع). محمدرضا بانى کاشانى (معاصر).
کتاب در سال 1373 توسط مؤلف در قم چاپ شده است.
54. الأربعین فى حبّ امیرالمؤمنین على بن ابى طالب(ع). على ابومعاش (معاصر).
کتاب در سال 1378 از جانب دارالاعتصام قم نشر گردیده است.
چنانکه مؤلف در مقدمه کتاب مى گوید: این کتاب جلد یکم از مجموعه اى در 40 جلد است.
55. چهل حدیث جالب از حضرت على بن ابى طالب(ع). حبیب الله چاپچیان (معاصر). (زبان: فارسى)
کتاب در سال 1369 در تهران و به وسیله نشر طلوع چاپ شده است.
56. چهل حدیث حضرت على(ع). حسین بن سیف الدین حروى (معاصر). (زبان: فارسى).
این کتاب در سال 1365 در انتشارات آستان قدس رضوى, با مقدمه و تصحیح استاد کاظم مدیر شانه چى به چاپ رسیده است.
57. چهل حدیث در شأن حضرت امیرالمؤمنین على(ع). حبیب الله شیر خدائى. (زبان: فارسى)
کتاب در سال 1976م در 48ص در طهران چاپ شده است.
58. چهل حدیث در مناقب على(ع).
این کتاب در سال 1336ق در شکل سنگى در 8 صفحه در مشهد چاپ شده است.
59.الأربعون حدیثا فى فضائل امیرالمؤمنین(ع) و سیدة نساءالعالمین. احمد محمودى.
این کتاب از جانب مؤسسة البلاغ (بیروت) چاپ شده است.
60. چهل مروارید. این کتاب منتخبى از احادیث نهج البلاغه است که به گونه موضوعى گرد آمده اند. کتاب در سال 1363 در 38 صفحه در تهران توسط مؤسسه نهج البلاغه نشر شده است.
پاورقی:
1. شرح الکافى, ملاصالح مازندرانى, ج2, ص228.
2. مرآت العقول, ج1, ص34.
3. الأربعین, محمدباقر محمدتقى مجلسى, ص10.
4. الخصال, ص320; الوافى, ج1, ص136; بحارالانوار, ج2, ص158; کنز العمال, ج10, ص225; کشف الظنون, ج2, ص1036.
5. زندگانى سردار کابلى, کیوان سمیعى, ذیل کتاب اربعین سردار کابلى.
6. الاربعون حدیثاً, شهید او, ص17.
7. ترجمه و شرح اربعین, شیخ بهایى, ص41.
8. ر.ک: (الذریعه) ج1, ص424.
9. (الذریعه) ج1, ص409.
10. الاربعین النوویة, ص4.
11. کشف الظنون, ج1, ص52.
12. الاربعون حدیثاً, خواجویى, ص6.
13. براى آگاهى بیش تر ر.ک: الاربعون حدیثاً; علامه شوشترى, ص3; و نیز مقاله (چهل حدیث نویسى و حدیث الاربعین); دکتر نادعلى عاشورى, فصلنامه علوم حدیث, ش14, ص139.
14. الذریعه, ج1, ص410; الاربعون حدیثاً, علامه شوشترى, ص7.