مجموعه آثار ابوعبدالرحمن سلمی

 
آثار ابو عبد الرّحمن سلمی، مورّخ و راوی بزرگ صوفیه، و محدّث و مؤلف مشهور ایرانی در قرن چهارم و پنجم هجری، از جهت پژوهش در تاریخ تصوف و سیر عقاید و احوال اجتماعی اهمیّت فراوان دارد.با آنکه این آثار همواره مورد توجّه بوده و بسیار نیز به چاپ رسیده بود؛امّا تفرّق زمانی و مکانی چاپهای این آثار، چنان بوده که حتّی در یک کتابخانه بزرگ هم مجموعه آنها یکجا پیدا نمی‏شد.دانشمند محقّق دکتر نصر اللّه پور جوادی کوشیده‏اند این آثار را یکجا گردآورده و در مجموعه‏ای به خوانندگان و پژوهندگان فرهنگ اسلام و ایران عرضه کنند.و چون مجموعه این آثار در یک مجلد نمی‏گنجیده، قرار بر آن شده است که در دو مجلّد عرضه گردد. و اگر طبقات الصوفیه سلمی هم-که کتاب مفرد و مستقلی است-با این مجموعه چاپ شود، خود مجلّد دیگری خواهد بود. و می‏دانیم که طبقات الصوفیه خواجه عبد اللّه انصاری هروی تحریر فارسی کهن همان کتاب است.و نیز نفحات الأنس، تألیف مشهور جامی، بر اساس کتاب هروی تألیف شده است امّا رساله‏هایی که در مجلد اوّل از مجموعه آثار ابو عبد الرّحمن سلمی گرد آمده، عبارت است از:
1-بخشهایی از حقایق التفسیر، شامل تفسیر منسوب به امام جعفر صادق-ع، تفسیر ابن عطا، تفسیر ابو الحسن نوری و تفسیر حسین بن منصور حلاج که پیشتر در تاریخ 1954 و 1968 و 1970 و 1973 چاپ شده بود.
اینها برگزیده‏هایی است از حقایق التفسیر سلمی که کلّ آن تا کنون چاپ نشده است؛و گذشته از تفسیر سهل بن عبد اللّه تستری، از اوّلین نمونه‏های تفسیر صوفیانه است و توسط پل نویا و لویی ماسینیون تصحیح شده است.آنچه لازم به تأکید می‏باشد، تردید در انتساب تفسیر مورد بحث(ص 21-63)به امام صادق-ع-است.هر چند مصحح(پل نویا)بر صحّت این انتساب تأکید دارد؛امّا مطالعه کننده شیعه و ایرانی آشنا به متون شیعه و متصوفه، هم از جهت نقد خارجی(صحّت اسناد)، و هم از جهت نقد داخلی(سبک شناسی و مضامین)، پی خواهد برد که این تفسیر نمی‏تواند از امام صادق-ع-باشد و حتّی کهنه‏تر از نیمه دوّم قرن سوّم نیز نمی‏تواند باشد.مثلا ذیل آیه‏«الیوم اکملت لکم دینکم»آمده است:الیوم اشارة الی یوم بعث محمّد رسول اللّه صلعم و یوم رسالته.(ص 28).پیداست که ائمه شیعه این آیه را مربوط به ولایت علی-ع-می‏دانسته‏اند؛ وانگهی چگونه روز بعثت، روز اکمال دین می‏تواند باشد؟در همین تفسیر، کلمه دعائیه«آمین»(با تخفیف میم)به صورت «آمّین»(با تشدید میم)آمده است(ص 23)؛که هرگز امام صادق-ع-و هیچ عرب فصیحی چنین اشتباهی نمی‏کند (ر ک:تلبیس ابلیس، ترجمه فارسی، ص 232.)
2-بخشی از تاریخ الصوفیه سلمی(درباره حلاج)، مستخرج از تاریخ بغداد خطیب بغدادی است که توسط لویی ماسینیون به چاپ رسیده است.
3-جوامع آداب الصوفیه.
4-عیوب النفس و مداواتها.
این دو اثر توسّط اتیان کولبرگ، تصحیح و چاپ شده و همراه با مقدمه و فهرستهایی که توسط آقای دکتر پور جوادی تهیه شده، توسط ایشان به فارسی برگردانده شده است.(ترجمه مقدمه تفسیر حلاّج و ابن عطاء و تفسیر منسوب به امام صادق-ع- را آقای احمد سمیعی صورت داده‏اند و مقدّمه تفسیر ابو الحسین‏
نوری را آقای اسماعیل سعادت نوشته‏اند).
5-درجات المعاملات.
این اثر برای اوّلین بار چاپ می‏شود و مصحح آن، دکتر احمد طاهری عراقی است که یک نمونه عالی از تحقیق متون را ارائه داده‏اند؛به ویژه با توجّه به اینکه کتاب یاد شده بیش از یک نسخه نداشته و اغلاط(سقطات)کتابتی فراوان داشته است. مصحح، منابع احادیث و اقوال را با مراجعه به متون دست اوّل پیدا کرده و برای اعلام توضیحاتی آورده‏اند.این رساله از اوّلین کتابهایی است که منازل و مقامات سلوک در آن ذکر می‏شود و پیش درآمدی است برای منازل السائرین؛لذا از جهت اهمیّت رساله، اصطلاحات و تعبیرات(و در واقع مفردات فنی کتاب) نیز استخراج شده است.مقدمه مصحح نیز پرفایده می‏باشد.
ترجمه مقدّمه‏ها، روان و شیوا، و چاپ و صحافی و تجلید کتاب نیز زیباست.ندرتا اغلاط چاپی دارد:مثلا در صفحه 32، سطر 16، «عندهم»غلط و«عنتّم»صحیح است. همچنین در صفحه 314، سطر 4، «جنید»غلط و«نجید» صحیح است.و نیز ضبط و اعراب شعری که در صفحه 333 آمده، محلّ تأمّل است.
توفیق ناشر را در ادامه خدمات فرهنگی و علمی آرزومندیم و منتظر مجلد بعدی این اثر ارزشمند تحقیقی هستیم.