ضرورت إحیاء میراث فقهی: 1. رساله های فقهی درباره غنا

نقش بسیار حسّاس و اهمیت دانش فقه از جنبه‏های گوناگون، نه جای شک و تردید است و نه می‏توان در اینجا به تفصیل به آن پرداخت.یکی از راههای تکامل و تقویت این دانش حیاتی، احیاء آثار فقهی فقیهان بزرگ شیعه در طول تاریخ است.بسیاری از فقیهان نامدار، علاوه بر کتابهایی که در سراسر یا بخشی از ابواب فقهی نگاشته‏اند، در زمینه بسیاری از مسائل-به دلایلی و از جمله اهمیّت ویژه آنها-رساله‏های جداگانه و مستقل پرداخته‏اند؛مانند مسأله نماز جمعه در عصر غیبت، اراضی خراجیه، غنا، نماز مسافر، مناسک حج، رضاع، ارث زوجه، عدالت، قبله، صیغ عقود، ذبائح اهل کتاب و...و به گفته حضرت استاد آیة اللّه حسن زاده آملی در سرآغاز یازده رساله فارسی(ص سیزده):«رسائل عالمان، تراث علمی ارزشمند آنان است که در موضوعات خاص با اهتمام فارد و عزم واحد تحقیق و تصنیف شده‏اند.لذا غالبا در موضوعاتشان انفع از صحف مبسوطه و اوقع فی النفوس‏اند».
تصحیح فرا بنیادی و نشر آراسته و وزین این گونه نوشته‏ها در مجموعه‏هایی در کنار هم و به ترتیبی خاص، از جهات گوناگون سودمند و بلکه لازم است؛از این رو پیشنهاد می‏شود فاضلانی که آهنگ نشر معارف شیعی دارند-به شرط احراز شرایط و صلاحیتهای لازم-چنین موضوعی را هم مدّ نظر قرار دهند.
از میان مباحثی که پیشینیان به تفصیل به آن پرداخته و رساله‏های مستقل و متعدّدی درباره آن نوشته‏اند، مسأله«غنا» است که از مسائل مبتلا به و حسّاس روز نیز هست.خوشبختانه تعداد زیادی از رساله‏های مربوط به غنا از دست تطاول روزگار مصون مانده و به دست ما رسیده است.در ذیل به معرّفی مهمترین این رساله‏ها و مشخصّات نسخه‏های خطّی آن اشاره می‏کنیم؛باشد که این رساله‏ها به گونه‏ای شایسته-و نه آبکی- تصحیح، و به ترتیب تاریخ تألیف در یک یا چند مجموعه منتشر شود.
گفتنی است که در اینجا به تعدادی از این دست رساله‏ها اشاره می‏شود و بنای کار بر استقصای تام نبوده و طبیعی است که پیشاهنگان این میدان به تعدادی دیگر دست یابند.
*** 1.رسالة فی تحریم الغناء از محقّق سبزواری، صاحب ذخیره و کفایة.(متوفای 1090 قمری).
نسخه‏ها:
أ-مدرسه عالی شهید مطهری، شماره 13/8190(فهرست سپهسالار، ج 5، ص 352).
ب-کتابخانه مسجد اعظم قم، شماره 795(فهرست، ص 299).
ج-کتابخانه مجلس شورای اسلامی(کتابخانه شماره 1)، شماره 2/3363(فهرست، ج 10، ص 873-874).
د-کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، میکرو فیلم شماره 2/3563(فهرست میکرو فیلم‏ها، ج 2، ص 213).
نسخه دیگری مربوط به غنا از محقّق سبزواری در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران به شماره 14/3514(فهرست، ج 12، ص 2526)موجود است که با نسخه‏های فوق، تفاوت دارد.
2.تنبیه الغافلین و تذکیر العاقلین از شیخ علی عاملی، نواده صاحب معالم و نویسنده الدّر المنثور(متوفای 1103/1104 قمری)که ردّ بر رساله محقّق سبزواری است.(الدّر المنثور، ج 1، ص س-ش).
نسخه:
کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، میکرو فیلم 1/3653 (فهرست میکرو فیلم‏ها، ج 2، ص 212 213).
3.رسالة فی الغناء و عظم إثمه از محمّد اسماعیل

خواجویی، استاد مولی مهدی نراقی(متوفای 1173 قمری)که ردّ بر محقّق سبزواری است.(ذریعة، ج 16، ص 60-61).
نسخه‏ها:
أ:کتابخانه ملک، شماره 1/591(فهرست، ج 5، ص 90).
ب:کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، شماره 2/8721 (فهرست، ج 17، ص 204).
4.رسالة فی الغناء از محمّد رسول کاشانی(ذریعة، ج 16، ص 62).
نسخه‏ها:
مدرسه عالی شهید مطهری، شماره 5/7564(فهرست، ج 5، ص 353).
5.رساله‏ای از عبد الصمد همدانی(متوفای 1216 قمری).
نسخه‏ها:
أ:کتابخانه نجومی در کرمانشاه(دلیل المخطوطات از سیّد احمد حسینی، ص 255).
ب:کتابخانه ملّی، شماره 7/3039 فارسی(فهرست، ج 6، ص 811).
6.روضة الغناء فی تحقیق موضوع الغناء از ابو المجد آیة اللّه شیخ محمد رضا نجفی مسجد شاهی(متوفای 1360 قمری).
حضرت امام خمینی-قدّس سرّه-بخش عمده‏ای از این رساله را در بحث غنا از مکاسب محرمه خود(ج 1، ص 198 به بعد) آورده‏اند.افزون بر آن، در مجله نور علم(شماره 16 ص 123-130)هم چاپ شده است.و نسخه‏ای خطی از آن در کتابخانه مرحوم آیة اللّه سیّد احمد زنجانی به شماره 112 موجود است(آشنایی با چند نسخه خطی، دفتر اوّل، ص 239).
7.رسالة فی الغناء از سیّد محمود خوانساری موسوی، شاگرد مرحوم آیة اللّه سیّد محمّد هاشم چهار سوقی(متوفای بعد یا در سال 1288).
نسخه:
کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، شماره 6/1136، جزء کتب مشکاة(فهرست مشکاة، ص 1892)(ذریعة، ج 16، ص 61 و 80).
8.رسالة فی الغناء از میرزا عبد الرزاق بن علیرضا قزوینی اصفهانی، مشهور به واعظ حائری، متولد 1291.(ذریعة، ج 16، ص 62).
از وصف شیخ آقا بزرگ در ذریعة برمی‏آید که نسخه‏ای از آن را دیده است.
9.رسالة فی الغناء از آقا محمّد علی کرمانشاهی نزیل تهران، متوفای 1269.(ذریعة، ج 16، ص 62).نسخه‏ای از آن را شیخ آقا بزرگ در ذریعة یاد کرده است.
10.رسالة فی الغناء از مولی نظر علی طالقانی تهرانی، متوفای 1306 و شاگرد شیخ انصاری.این رساله با کتاب مناط الاحکام وی چاپ شده است.(ذریعة، ج 16، ص 62).
11.رسالة فی الغناء و تحلیله از فیض کاشانی(ذریعة، ج 16، ص 62).
12.رسالة فی الغناء و تحلیله از شیخ محمّد هادی تهرانی، متوفای 1321.شیخ آقا بزرگ، نسخه‏ای از آن را دیده است. (ذریعة، ج 16، ص 62-63).
13.رسالة فی الغناء موضوعا و حکما از میرزای قمی، متوفای 231 که در آخر کتاب غنائم وی چاپ سنگی شده است.(ذریعة، ج 16، ص 60).
* طبیعی است که این طرحی ابتدایی است و ممکن است در طیّ کار و تحقیق، توجّه به نکاتی لازم افتد که در این طرح به آنها اشاره نشده است.می‏افزایم که برخی عالمان به مناسبتهای مختلف و در جاهای گوناگون در این زمینه مطالبی مرقوم داشته‏اند که شایسته است این مطالب هم جداگانه درج شود. مثلا مرحوم استاد همائی در حواشی خود بر مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة(ص 179-186)، مطالب سودمندی درباره غنا آورده است.
یادآوری می‏شود که اطلاعات مربوط به نسخ خطی، از فهرستهای نسخه‏های خطی کتابخانه‏ها آورده شده و ممکن است در برخی از آن فهرستها سهو و خطا و تسامح رخ داده باشد.