رسائل المحقق الحلی

یکی از بلند پایه‏ترین و نامدارترین فقیهان شیعه مرحوم محقّق حلّی قدّس سرّه الشریف(602-676 ق)است.علامه حلّی-علیه الرحمة- درباره او گوید:«وی فاضلترین فرد روزگار خویش در دانش فقه بود».
تا کنون شش کتاب از تألیفات محقق حلّی مکرّرا به چاپ رسیده که عبارت است از:
1)شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام؛
2)النافع فی مختصر الشرائع؛
3)المعتبر فی شرح المختصر؛
4)نکت النهایه؛
5)رسالة فی القبله؛
6)معارج الاصول.
این کتابها-جز معارج الاصول که در دانش اصول است-فقهی و در زمینه دانش فقه است.یکی از کهنترین چاپهای شرائع، چاپ سنگی سال 1267 ق است.پاره‏ای از شرائع به زبان روسی ترجمه شده و در سال 1862 و 1867 م در دو جلد به چاپ رسیده است. همچنین همه شرایع به زبان فرانسه ترجمه گردیده و در سال 1871 م در دو جلد در پاریس چاپ شده است.ولی هنوز جای تصحیح فنّی و دقیق و عرضه شایسته این کتابها خالی است.
محقق حلّی افزون بر کتابهای مذکور-تألیفات دیگری دارد که تا کنون به چاپ نرسیده است.از آنجا که آثار این فقیه بزرگ عموما ارزنده و مورد نیاز حوزه‏های علوم دینی است؛این ناچیز بر آن شد که آثار چاپ نشده این بزرگوار را تحقیق و آماده نشر سازد.
از این آثار، رساله‏های زیر تهیّه شده و در دست تحقیق است:
1)المسائل العزّیة؛شامل نه مسأله فقهی.(در ذریعة شامل ده مسأله ذکر شده است که درست نیست.)این رساله یکی از بهترین نوشته‏هایی است که می‏تواند شیوه استدلالها و مباحثات فقهی زمان محقّق را ارائه دهد.از رساله مزبور چهار نسخه در اختیار است:یکی متعلق به کتابخانه ملک تهران و سه نسخه متعلق به کتابخانه آیة اللّه العظمی مرعشی.
2)المسائل العزیّة؛شامل هفت مسأله کلامی و رجالی و فقهی.از این رساله فقط یک نسخه متعلق به کتابخانه آستان قدس رضوی در اختیار است؛و جز آن نسخه دیگری سراغ نداریم.
3)المسائل المصریة؛شامل پنج مسأله فقهی.از این اثر شش نسخه در اختیار داریم و نسخه‏های دیگری هم در کتابخانه‏ها هست.
4)المسائل البغدادیة؛شامل چهل و دو مسأله فقهی.از این رساله چهار نسخه در اختیار داریم که قدیمترین آنها مورّخ 997 ق و متعلق به کتابخانه آستان قدس رضوی است.
5)المسائل الخمسة عشر؛(شاید نام دیگری هم داشته باشد). شامل پانزده مسأله فقهی.از این رساله فقط یک نسخه، شامل مسأله پنجم تا پانزدهم، و متعلق به کتابخانه آستان قدس رضوی در دست است و نسخه دیگری از آن سراغ نداریم.
6)المسائل الکمالیة؛شامل ده مسأله کلامی و فقهی.دو نسخه از آن متعلق به کتابخانه ملک تهران و کتابخانه آستان قدس رضوی در اختیار است.
7)المسائل الطبریة؛(یا المسائل الخواریات، و یا المسائل الخواریة).شامل بیست و دو مسأله فقهی.از چهار نسخه آن در تصحیح استفاده شده است.
8)رسالة فی القبلة؛نسخه‏های فراوانی از آن در کتابخانه‏ها هست و تا کنون بارها چاپ شده است.در تصحیح آن علاوه بر برخی نسخه‏های چاپی، از دو نسخه خطی هم استفاده شده است.
9)المقصود من الجمل و العقود؛اثر مزبور مختصر الجمل و العقود شیخ طوسی است و محقق علاوه بر تلخیص، آن را با فتواهای خود مطابق کرده است.از این اثر تنها دو نسخه سراغ داشته و تهیه کرده‏ایم:1-نسخه کتابخانه آستان قدس رضوی؛2-نسخه کتابخانه حجة الاسلام و المسلمین حاج سید محمد علی روضاتی در اصفهان.
10)الماتعیة؛مختصری است در کلام و عقائد.نسخه‏ای از آن در کتابخانه ملک تهران است و تصحیح آن بر اساس همان نسخه صورت گرفته است.نسخه دیگری هم از آن معرّفی شده است که متأسفانه نتوانستم عکس آن را تهیه کنیم.
کار تصحیح ده رساله مزبور متجاوز از دو سال پیش آغاز شده و تا کنون بخش مهمی از آن انجام شده است و به خواست خداوند سبحان تا چند ماه دیگر آماده چاپ و نشر خواهد شد.
در اینجا مناسب است از کتابشناسان و مطّلعان تقاضا شود که اگر از نسخه‏های چهار کتاب و رساله ذیل(تألیف محقق حلّی) آگاهی دارند، اینجانب را مطّلع کنند تا به توفیق حضرت منّان نسخه‏های آن تهیه و تصحیح و آماده نشر شود:
1)مختصر المراسم؛مختصر کتاب مراسم سّلار در فقه است در ذریعة(ج 20، ص 207-208)، یک نسخه آن معرّفی شده است.
2)مختصر الفهرست؛مختصر فهرست شیخ طوسی در رجال است؛گویا یکی از کتابشناسان یک نسخه از آن سراغ دارند. مرحوم آقا بزرگ تهرانی-قدس سره-در ذریعة(ج 4 ص 425)گفته است که یک نسخه اثر مزبور را در کتابخانه مرحوم سید حسن صدر -ره-دیده است.
3)الکهنة؛رساله‏ای است در منطق.نام دقیق این رساله مشخص نیست و گوناگون ضبط شده است.سالها پیش یکی از دانشمندان نسخه‏ای از آن را دیده‏اند، ولی اکنون از آن اطّلاعی نداریم.
4)المسلک؛کتابی است در علم کلام، و یک نسخه از آن در کتابخانه ملک تهران هست.