پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات (علوم و فناوری اطلاعات سابق)

پژوهش حاضر از نوع کاربردی است و با هدف کشف نظام مفهومی حاکم بر سرعنوان های موضوعی فارسی و ویژگی های آن، به روش تحلیل محتوا انجام پذیرفته است. در شناسایی نظام مفهومی حاکم بر سرعنوان های موضوعی فارسی 84545 رکورد سرعنوانی مورد بررسی قرار گرفت و 241 درخت سلسله مراتبی شناسایی شد. نظام مفهومی شناسایی شده، با نظام دانشی موجود در ایران و نظام رده بندی کنگره مطابقت داده شد. بیشترین ارتباط میان نظام موضوعی و رده بندی کنگره در رده های علوم (5/19%)، فناوری (4/14 %)، علوم اجتماعی (6/10 %)، پزشکی (5/9 %) و فلسفه و روان شناسی (6/6 %) است. نیمی از سرعنوان های رأس با عنوان رشته های تحصیلی تطابق واژگانی ندارد و تنها 05/21 درصد از سرعنوان ها در تطابق کامل اند. در بررسی تطابق واژگانی سرعنوان های رأس با رده بندی کنگره مشخص گردید که 05/71 درصد از سرعنوان های رأس عیناً با همان واژگان در دو ابزار وجود دارند. در مجموع، نظام مفهومی فهرست سرعنوان های موضوعی فارسی تنها در تعداد معدودی از حوزه ها نظم یافته اند و در سایر حوزه ها پیوند سلسله مراتبی میان موضوعات، آن گونه که انتظار می رود، برقرار نشده است. پیشنهاد میشود این فهرست، در جهت غنی سازی شبکه معنایی میان سرعنوان ها و پوشش تمامی حوزه های دانش در ایران مورد بازنگری قرار گیرد.

پردازش ابری مدل غالبِ حال حاضر و آینده فناوری اطلاعات و ارتباطات است. دور از ذهن نیست که این تحول عمده در ارائه خدمات اطلاعاتی، کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی را دچار تحولاتی اساسی کند. دامنه گسترده این تغییرات چهره ای تازه به کتابخانه ها هم از نظر ساختار و هم از نظر نحوه ارائه خدمات، خواهد بخشید. این پژوهش به روش کتابخانه ای (سندی) و تحلیل متون ضمن مروری بر مفهوم پردازش ابری و نیز شرح، بررسی و معرفی مدل های آن در کنار ارائه ی چشم اندازی از تحولات پیش رو در عرصه ارائه خدمات اطلاعاتی، به توضیح بنیان نظری کتابخانه ابری به عنوان یک ایده پرداخته و این نوع کتابخانه را به عنوان راه حلی برای برخی مشکلات کتابخانه های دیجیتالی از جمله حق پدیدآور و نیز توسعه قابلیت ها و امکانات این کتابخانه ها پیشنهاد می کند. طی بررسی میان مدل های گوناگون پردازش ابری مشخص گردید چگونه ویژگی های هر کتابخانه یعنی کاربرد، مأموریت ها، جامعه مشتریان و میزان منابع مالی، نحوه بکارگیری هر مدل و یا ترکیب میان آنها را مشخص خواهد کرد.

پژوهش حاضر با هدف ارزیابی وضعیت عملکرد مدیریت امنیت اطلاعات در کتابخانه های مرکزی دانشگاه های دولتی مستقر در شهر تهران بر اساس استاندارد ایزو/آی.ای.سی. 27002 انجام شده است. روش پژوهش توصیفی – پیمایشی است و به منظور گردآوری اطلاعات از پرسشنامه استاندارد مذکور شامل 11 شاخص و 39 مولفه، استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش تعداد 74 نفر از مدیران اصلی و میانی شاغل کتابخانه های مرکزی دانشگاه های دولتی شهر تهران بر اساس آخرین فهرست موجود در پایگاه وزارت علوم، تحقیقات و فن آوری بوده است. تجزیه و تحلیل داده ها از طریق هر دو نوع آمار توصیفی و استنباطی با استفاده از نرم افزار مایکروسافت اکسل 2007 و نرم افزار آماری اس. پی. اس. اس صورت گرفته است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که در کتابخانه های مورد پژوهش میانگین رعایت استاندارد ایزو/ آی. ای. سی. 27002 در شاخص های سیاست های امنیتی (91/3) ، مدیریت امنیت اطلاعات سازمان(23/4)، مدیریت امنیت اموال سازمان (38/4)، مدیریت امنیت منابع انسانی(4)، مدیریت امنیت فیزیکی و محیطی(07/4)، مدیریت امنیت عملیات و ارتباطات (15/4)، مدیریت کنترل دسترسی به اطلاعات (38/4)، مدیریت اکتساب، توسعه، حفظ و نگهداری سیستم های اطلاعاتی (92/3)، مدیریت بحران امنیت اطلاعات (84/3)، مدیریت استمرار کسب و کار (46/3)، مدیریت تطابق (69/3) می باشد. بر اساس جدول ارزشیابی، میانگین تمام شاخص های استاندارد در وضعیت مطلوب قرار دارند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که بطور کلی کتابخانه های مرکزی دانشگاه های دولتی مستقر در شهر تهران از لحاظ مدیریت امنیت اطلاعات در شرایط مطلوبی قرار دارند و با اطمینان 95% می توان گفت میانگین مدیریت امنیت اطلاعات در کتابخانه های مرکزی دانشگاه های دولتی مستقر در شهر تهران بر اساس استاندارد ایزو آی. ای. سی. 27002 برابر با 4 بوده و بالاتر از حد متوسط است و در سطح مطلوبی قرار دارد. همچنین بین کتابخانه های مرکزی دانشگاه های دولتی مستقر در شهر تهران از لحاظ مدیریت امنیت اطلاعات تفاوت معناداری وجود ندارد.

پژوهش حاضر با مطالعه وضعیت پراکندگی «ثروت علمی» در ایران، به بررسی چگونگی مصورسازی تولید و مصرف علم کشور با استفاده از نقشه های جغرافیایی می پردازد. در بخش نخست، مدل های مفهومی مطلوب برای طراحی یک سامانه مکانی برای نمایش چگونگی تولید و توزیع علم در کشور بر اساس پایگاه های داده کتابشناختی ارائه و تبیین شده است. سپس ساختار اولیه یک سامانه پیشنهادی و نتایج به دست آمده بر اساس نمونه هایی از مصورسازی اطلاعات بر روی نقشه ارائه شده است. نتایج این مطالعه نشان می دهد که نقشه های جغرافیایی تعاملی مانند گوگل مپز و گوگل ارت توانایی بازنمایی پراکندگی علم در سطح کشور را دارند و از سوی دیگر، بیشتر منابع تولید و نمایه شده علمی به دلیل داشنن بار مکانی، می توانند مورد تحلیل جغرافیایی قرار گیرند. یافته های پژوهش حاضر می تواند در ایجاد یک سامانه تحلیلی مکانمحور برای مطالعه روندهای توزیع و بهره گیری از ثروت علمی به کار رود.

این پژوهش به مطالعه وضعیت اشتراک دانش و مدیریت وب سایت کتابخانه مرکزی دانشگاه های دولتی شهر تهران می پردازد. روش پژوهش پیمایشی-توصیفی و ابزار پژوهش پرسشنامه است. جامعه پژوهش، کارکنان و دست اندرکاران وب سایت کتابخانه مرکزی دانشگاه های دولتی شهر تهران -بیشتر دانش آموختگان رشته کتابداری واطلاع رسانی هستند- که روی وب سایت کار می کنند یا نظر می دهند. یافته های حاصل از پژوهش حاکی از آن است که اشتراک دانش و عوامل موثر بر آن (شامل عوامل انسانی، سازمانی و فناوری اطلاعات) در جامعه مورد مطالعه وضعیت مطلوبی دارد. یافته ها نشان دهنده آن است که از میان سه عامل فوق، عامل سازمانی نسبت به سایر عوامل مانع بیشتری بر اشتراک دانش هستند. مدیریت وب سایت کتابخانه ها وضعیت مطلوبی ندارد و مدیریت وب سایت، توسط کتابخانه تنها محدود به بخش محتوایی است و سایر بخش های فنی و ساختاری سایت توسط فناوری اطلاعات دانشگاه اداره می شوند. قابلیت و مهارت کارکنان که می تواند برای کار با وب سایت نقش موثری در اشتراک دانش آن ها داشته باشد، وضعیت مناسبی ندارد، به ویژه در بخش های ساختاری و فنی وب سایت و کارکنان مهارت بیشتری برای کار با بخش مجتوایی وب سایت دارند. در مجموع می توان گفت با اینکه اشتراک دانش وضعیت خوبی میان کارکنان وب سایت کتابخانه مرکزی دانشگاه های دولتی شهر تهران دارد، اما اشتراک دانش و مدیریت منسجم، پویا و کارآمد وب سایت حاکم نیست.

هدف این پژوهش شناخت بهتر حوزه نظریه های رفتار اطلاعاتی و ترسیم نقشه علمی این حوزه بود. به همین منظور اطلاعات کتابشناختی ۵۱ نظریه رفتار اطلاعاتی به همراه اطلاعات مآخذ آنها از پایگاه وب آو ساینس گرفته شد و مورد تحلیل استنادی، زوج کتابشناختی، و تحلیل موضوعی مآخذ قرار گرفت و روابط استنادی این آثار و مآخذ آنها با نرم افزارهای HistCite، Pajek، VOSViewer و Sci2 Tool مورد پردازش و ترسیم قرار گرفت. بررسی نشان داد که بیشترین نظریه ها را دانشمندان آمریکایی و متخصصان علوم اطلاعات مطرح کرده اند. با این حال متخصصان رشته های دیگری مثل روانشناسی و علوم اجتماعی نیز در طرح نظریه ها نقش داشته اند. همچنین یافته ها نشان داد که نظریه های رفتار اطلاعاتی تا حد زیادی وام دار آثار حوزه کتابداری و اطلاع رسانی هستند، امّا از آثار حوزه های دیگری مثل جامعه شناسی، ارتباطات، روانشناسی، مدیریت، علوم تربیتی وعلوم رایانه نیز استفاده کرده اند. هم از نظر زوج کتابشناختی و هم از نظر استناد، حدود چهار پنجم این مجموعه از نظریه ها دارای پیوند با یکدیگر بوده و یک شبکه نسبتاً منسجم را تشکیل می دهند.

هدف اصلی این پژوهش، ارزیابی مؤلفه های خلاقیت در وب سایت کتابخانه های مرکزی دانشگاه های وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به منظور ارتقای این مؤلفه ها در وب سایت های کتابخانه های دانشگاهی است. ساختار/روش/رویکرد: پژوهش حاضر به روش ارزیابانه انجام گرفت. جامعه پژوهش شامل 35 وب سایت کتابخانه مرکزی دانشگاه های وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بود که دارای صفحه مجزا کتابخانه مرکزی در وب سایت دانشگاه بودند. ابزار گردآوری داده ها یک سیاهه وارسی محقق ساخته، شامل 30 مؤلفه خلاقیت بود که در 4 بعد کلی اصالت (بدیع بودن و منحصر به فرد بودن)، شکل (طراحی و زیبایی شناختی)، کارکرد (جالب بودن، سودمندی، قابلیت استفاده، شخصی سازی) و منبع (انگیزاننده و مهارت های خلاق) طبقه بندی و تنظیم شد. برای سنجش روایی سیاهه وارسی، از روش اعتبار محتوا استفاده شد. یافته ها: تحلیل یافته های این پژوهش مبین آن است که از نظر دارا بودن مؤلفه های خلاقیت، وب سایت های کتابخانه-های مرکزی دانشگاه های زنجان، مازندران، تهران، با کسب رتبه های نخست تا سوم در رأس و وب سایت های دانشگاه های نوشیروانی بابل، تربیت معلم آذربایجان و بیرجند، در پایین ترین رده های جدول رتبه بندی دانشگاه ها قرار گرفتند. همچنین از 35 وب سایت مورد بررسی، تنها وب سایت کتابخانه مرکزی 9 دانشگاه از نظر دارا بودن مؤلفه های خلاقیت در وضعیت مطلوب قرار داشتند و بقیه در وضعیت مناسبی قرار نداشتند. نتایج حاصل از بررسی 4 بعد اصلی خلاقیت (اصالت، شکل، کارکرد و منبع) در وب سایت های مورد بررسی نشان داد مؤلفه های بعد منبع با 71/65 درصد بیش تر از سایر مؤلفه ها و مؤلفه های بعد کارکرد با 40 درصد، کم تر از سایر مؤلفه ها در طراحی وب سایت کتابخانه های مرکزی دانشگاه های مورد بررسی موجود بود. نتایج آزمون ضریب همبستگی اسپیرمن نشان داد در سطح 05/0 = α رابطه معناداری بین رتبه های وب سایت های کتابخانه های مرکزی دانشگاه های وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (عتف) از نظر مؤلفه های خلاقیت با رتبه های وب سایت های آن دانشگاه ها از نظر پیوندهای دریافتی وجود داشت.

هدف از پژوهش حاضر بررسی معیارهای رابط کاربر موتور جستجوی یکپارچه از دیدگاه دانشجویان کارشناسی ارشد دانشگاه الزهرا (س) است. در این پژوهش از روش پیمایشی تحلیلی استفاده شده است. جامعه مورد مطالعه کلیه دانشجویان کارشناسی ارشد دانشگاه الزهرا (س) بوده است. به دلیل گسترده بودن جامعه، روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای و نسبی مورد استفاده قرار گرفت که مجموعا 310 نفر به عنوان نمونه پذیرفته شدند و تنها 303 نفر در این پژوهش شرکت کردند. برای جمع آوری مؤلفه ها و معیارها جهت طراحی پرسشنامه از بررسی متون، پرسشنامه محقق ساخته و سیاهه وارسی به عنوان ابزار پژوهش استفاده شده است. داده های پرسشنامه توسط نرم افزار اس.پی.اس.اس (نسخه20) و برنامه کاربردی Excel 2007 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج این پژوهش نشان داد، که مهمترین مؤلفه مورد بررسی از دیدگاه دانشجویان کارشناسی ارشد، مؤلفه هدایت و راهبری و فیلتر جستجو می باشند. یافته ها حاکی از آن است که بیش از 50 درصد از دانشجویان اهمیت 74 معیار از 96 معیار را زیاد و بسیار زیاد می دانند، یعنی اکثر معیارهای مذکور در پژوهش از دید گاه آن ها قابل تأیید است.از طرفی یافته ها نیز نشان دادند که بین 4 مؤلفه فیلتر جستجو، صفحه نمایش و مرور مدارک، انسجام و راهنمایی رابطه معنادار مثبت وجود دارد اما دیدگاه دانشجویان دانشکده های مختلف درباره میزان اهمیت معیارها و مؤلفه ها اختلاف معناداری وجود ندارد.

هدف اصلی این پژوهش، رتبه بندی عوامل کلیدی موفقیت مدیریت دانش با استفاده از رویکرد گسترش عملکرد کیفیت فازی در شرکت مکو می باشد. در این پژوهش از یک استراتژی سه مرحله ای کیفی- کمی- کیفی استفاده شده است. در بخش کیفی نخست (مرحله اول پژوهش)، با انجام مطالعه ای موردی، عوامل کلیدی موفقیت مدیریت دانش و نتایج مدیریت دانش در شرکت مکو شناسایی گردید. سپس در بخش کمی پژوهش (مرحله دوم پژوهش)، عوامل کلیدی موفقیت مدیریت دانش شناسایی شده در بخش کیفی نخست، با استفاده از رویکرد گسترش عملکرد کیفیت فازی رتبه بندی گردید. در بخش کیفی دوم (مرحله سوم پژوهش)، راه کارهایی جهت تحقق و بهبود عوامل کلیدی موفقیت مدیریت دانش در شرکت مکو ارائه شده است. بر اساس اطلاعات در دسترس محققین، این پژوهش از نخستین پژوهش هایی است که عوامل کلیدی موفقیت مدیریت دانش را با استفاده از رویکرد گسترش عملکرد کیفیت فازی مورد ارزیابی قرار می دهد. این روش به سبب اولویت بندی عوامل کلیدی موفقیت مدیریت دانش با توجه به نتایج مدیریت دانش، ابزاری مناسب را برای ارزیابی استقرار مدیریت دانش در سازمان ها ارائه می دهد.

فنّاوری اطلاعات و ارتباطات تأثیرات بسیاری بر عرصه های مختلف زندگی، از جمله شیوه های انجام کار گذاشته است. یکی از این تأثیرات، انجام برخی کارها بدون محدودیت جغرافیایی و دور از محل کار (دورکاری) است. در این شیوه کار، فرد دورکار با کمک امکانات شبکه ای در محلی به غیر از محل کار خود و با استفاده از رایانه کارش را انجام می دهد و نتیجه کار را به صورت الکترونیکی به محل کار خود منتقل می نماید. این شیوه کار مزایا و معایب بسیاری به دنبال دارد که می تواند اجرا و تداوم آن را در سازمان ها و اداره ها تحت تأثیر قرار دهد. پژوهش حاضر، پس از مرور پیشینه موضوع دورکاری و نیز بررسی مزایا و معایب این شیوه کار در سطح جهان، دیدگاه کارکنان دورکاری اداره کل پردازش و سازماندهی کتابخانه ملی ج.ا. ایران را در مورد مزایا و معایب دورکاری بررسی کرده است. نتایج نشان داد که دورکاری مزایا و فواید بسیاری برای دورکاران این اداره داشته است و با وجود معایب و مشکلاتی که این شیوه کار برای این گروه داشته است (از جمله ضعف در زیرساخت های فنّاوری)، همگی آنها (100 درصد) تمایل به تمدید دورکاری داشته اند. همچنین، دورکاران این اداره رضایت بسیار بالایی از دورکاری (53/5) داشته اند.

امروزه معماری سرویس گرا(SOA) به عنوان یک رویکرد مناسب برای بهبود چابکی و افزایش کارایی سیستم ها مورد توجه قرار گرفته است. از آنجا که سازمان-ها در فرایند استفاده از این فناوری با چالش های زیادی نظیر پیچیدگی طراحی ساختار تصمیم گیری، مدیریت و حاکمیت سرویس ها، فقدان مالکیت سرویس ها و نبود فرایندهای حاکمیت مواجه هستند، بنابراین نیازمند یک چارچوب جامع و قابل اجرا برای حاکمیت SOA هستند تا چالش های موجود را برطرف ساخته و ساختار حاکمیت و مکانیزم های کنترلی را تعریف نماید. مطالعه و آنالیز چارچوب های موجود حاکمیت SOA نشان می دهد که عمده ترین ضعف این چارچوب ها در عدم ارائه جزئیات در مورد فرایندهای مدیریت و اعتبارسنجی سرویس، تعریف معیارهای ارزیابی، ارائه نقشه راه SOA، تعریف استراتژی گذار و رویکرد تعریف سرویس هاست. به علاوه اجزاء و ساختارهای مربوطه نظیر فرایندها و فعالیت ها، روال های حاکمیت، نقش ها و مسئولیت ها و معیارهای ارزیابی در این چارچوب ها به طور کامل مستندسازی نشده اند.در این مقاله، فهرستی از مولفه های اصلی یک چارچوب مطلوب حاکمیت SOA ارائه می شود. براین اساس، چارچوبی جامع و گویا با توسعه ساختار حاکمیتی چارچوب COBIT طراحی می گردد که با تمرکز بر پوشش مولفه های حاکمیتSOA و برطرف نمودن ضعف چارچوب های موجود، راه حلی مناسب را برای حاکمیت موثر معماری سرویس گرا فراهم می سازد.