پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات (علوم و فناوری اطلاعات سابق)

در مطالعات اخلاق حرفه ای در علم اطلاعات، همواره تمرکز روی تعاملات متخصص با کاربر بوده و تعاملات بین خود متخصصان و روابط آنها با همکاران فرادست و فرودست آنچنان مدنظر نبوده است. همچنین، استانداردها و آیین نامه ها همیشه قاعده گرا بوده و پژوهش ها نیز عموماً به بررسی و ارزیابی گروهی از قواعد اخلاقی بین متخصصان پرداخته و در اکثر اوقات نحوه کنش و تعامل در تنگناها و دوراهی ها و موقعیت های دشوار بررسی نشده، حال آن که جهت گیری های اخلاقی دقیقاً خود را در موقعیت های دشوار نشان می دهند. در این پژوهش، سعی شده گرایش های خودآیینی و دگرآیینی اخلاقی (کانتی، رالزی، سندِلی و مک اینتایری) متخصصان علم اطلاعات بررسی شود تا ضمن ترسیم چشم انداز تحول حرفه ای، بازاندیشی و درخودنگری را برانگیزد. بدین منظور، 406 نفر از کارکنان متخصص شاغل در نهاد کتابخانه های عمومی به تصادف انتخاب شد و موقعیت های دشوار اخلاقی توسط آنها خوانده و تکمیل گردید. نتایج نشان داد که متخصصان گرایش های اخلاقی دگرآیین دارند و دگرآیینی آنها بیشتر از نوع رالزی است. همچنین، با افزایش سن گرایش های دگرآیین کاهش می یابد و این مطابق با پیش بینی کلبرگ در مراحل رشد اخلاقی است. همچنین، دو عامل دگرآیینی رالزی و خودآیینی مک اینتایری در شکل گیری گرایش اخلاقی متخصصان نقش عمده داشتند. دگرآیینی رالزی تبعیت سفت وسخت و صوری از قواعد بیرونی (عرفی، کشوری، دینی، سازمانی و هر قاعده ای بیرون از فطرت اخلاقی خود انسان) را می رساند و با وجود آن، تأمل اخلاقی و عمل بر اساس حس اخلاقی درونی با قبول مسئولیت فردی چیزی حاشیه ای خواهد بود. وجود این نگرش غالب، می تواند نگرانی هایی را درباره پذیرش نامتأملانه قواعد تحمیلی، پذیرش الگوهای نئولیبرال غالب در تولید و توزیع ثروت (از جمله اطلاعات)، و قرار گرفتن در چارچوب های بسته و پذیرش منفعل الگوها و چارچوب های بیرونی را ایجاد کند.

هدف اصلی پژوهش حاضر سنجش تأثیر رفتار اشتراک گذاری دانشجویان در شبکه های اجتماعی مجازی بر ویژگی های مختلف سرمایه اجتماعی بود. این پژوهش از نوع کاربردی بود و به روش پیمایشی انجام شد. جامعه پژوهش شامل کلیه دانشجویان دانشگاه های زیر پوشش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در استان خراسان جنوبی بود که در سال تحصیلی 1397-1398 مشغول به تحصیل بودند و حداقل شش ماه تجربه استفاده از یکی شبکه های اجتماعی مجازی تلگرام، اینستاگرام یا واتساپ را داشتند. حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران برای حجم جامعه نامعلوم برابر 384 نفر لحاظ گردید. به منظور بررسی مدل مفهومی پژوهش و آزمون فرضیه ها از روش مدل سازی معادلات ساختاری با رویکرد حداقل مربعات جزئی و نرم افزار «اسمارت پی ال اس» نسخه 2 استفاده شد. نتایج پژوهش حاضر در مجموع نشان داد که رفتار اشتراک گذاری اطلاعات دانشجویان در شبکه های اجتماعی مجازی بر سرمایه اجتماعی ایشان و هر چهار ویژگی مورد بررسی آن (تعاملی، ساختاری، کارکردی و هنجاری) تأثیر مثبت و معنادار داشت. یافته های پژوهش هم چنین حاکی از این بود که متغیرهای جمعیت شناختی جنسیت، حوزه تحصیلی و مقطع تحصیلی بر رابطه بین رفتار اشتراک گذاری اطلاعات در شبکه ها ی اجتماعی مجازی و سرمایه اجتماعی اثرگذار نبودند.

امروزه مدیریت دانش به عنوان رویکردی جدید برای کشف و بهره برداری هر چه بیشتر از دانش سازمانی جهت دستیابی به مزایای آن، توسط بسیاری از سازمان ها پذیرفته شده است. طبق نظریه ی وابستگی، پیاده سازی موفقیت آمیز مدیریت دانش به انتخاب بهترین فرآیندهای مربوطه، با توجه به شرایط سازمان وابسته است. انتخاب بهترین فرآیند برای پیاده سازی مدیریت دانش در سازمان باعث صرفه جویی در هزینه و زمان می شود. هدف از این پژوهش طراحی سیستم فازی مبتنی بر قانون برای بررسی فاکتورهای مؤثر بر انتخاب فرآیندهای مناسب مدیریت دانش در سازمان و در نهایت اولویت بندی این فرآیندها است. فاکتورهای مورد بررسی در این پژوهش عبارتند از فاکتورهای مربوط به خصوصیات دانش، خصوصیات وظایف، خصوصیات محیط و خصوصیات سازمان. همچنین فرآیندهای مدیریت دانش براساس پژوهش های صورت گرفته پیشین شامل کشف دانش، بدست آوردن دانش، اشتراک گذاری دانش و به کارگیری دانش می شوند. در این مقاله ابتدا یک سیستم فازی نوع اول مبتنی بر قانون جهت مدلسازی ارتباط بین فرآیندها و فاکتورهای وابستگی استخراج شده از روش فرناندز ارائه می شود و سپس با بررسی و مقدار دهی به هرکدام از فاکتورها، نتیجه به صورت اولویت بندی فرآیندهای مدیریت دانش بر اساس فاکتورهای ورودی، بدست می آید. نتایج حاصل از اولویت بندی فرآیندهای مدیریت دانش در این پژوهش، با پژوهش پیشین در این زمینه مقایسه شده و علاوه بر انطباق نتایج، این پژوهش توانسته با استفاده از سیستم های فازی مبتنی بر قانون، بررسی دقیق تری در مورد فاکتورهای وابستگی انجام داده و در نهایت فرآیندهای مدیریت دانش را به صورت دقیق تری اولویت بندی کند

محققان در این پژوهش به دنبال شناسایی عناصر و الزامات مورد نیاز برای استفاده مجدد از داده های پژوهشی در بین پژوهشگران ایرانی هستند. پژوهش حاضر از نوع کیفی است و در دو مرحله انجام گرفت، ابتدا با مرور و تحلیل محتوای متون، عناصر اولیه استخراج شد اما با توجه به بومی نبودن عوامل مستخرج، به وسیله ی مصاحبه ی نیمه ساختاریافته، از نظر خبرگان استفاده شد. جامعه آماری در مرحله اول، شامل پژوهش های انجام شده در حوزه استفاده مجدد در پایگاه های اطلاعاتی معتبر است. جامعه آماری مرحله دوم پژوهشگرانی بودند که با بحث استفاده مجدد از داده های پژوهشی آشنایی داشتند . مصاحبه ها با استفاده از نمونه گیری هدفمند شروع شد سپس با استفاده از استراتژی گلوله برفی و نمونه گیری مبتنی بر معرفی مشارکت کننده ادامه پیدا کرد. ابزار گردآوری داده ها، در مرحله اول متون و منابع و در مرحله دوم مصاحبه ی نیمه ساختاریافته است و در نهایت داده ها با نرم افزار مکس.کیو.دا تجزیه و تحلیل شدند. کدها و مقوله هایی در نتیجه تحلیل محتوای متون و مصاحبه با خبرگان شناسایی و در نهایت در ذیلِ سه بعد اصلیِ عوامل انسانی، عوامل سازمانی و زیرساخت ها دسته بندی شدند. سپس مولفه های هر بعد مشخص و در پایان پیشنهاداتی برای به کارگیری استفاده مجدد از داده های پژوهشی موجود در ایران مطرح شد.

در عصر اطلاعاتی رقابتی امروز کتابخانه ها چه سنتی و چه دیجیتال بیش از هر زمان دیگری باید در تکاپوی ارائه خدمات نوین برای راضی نگه داشتن کاربرانشان باشند. اینترنت اشیاء از جمله پدیده هایی است که می تواند در ارائه خدمات کتابخانه ای تازه به کمک کتابخانه های دیجیتال آید. هدف کلیدی این مقاله ارائه الگویی جهت بهره برداری از اینترنت اشیاء در ارائه خدمات در کتابخانه های دیجیتال ایران است. برای دستیابی به این هدف، نخست نوشته هایی در پیوند با این موضوع کاوش و معیارها و شاخص های الگوی مذکور از آنها استخراج شد. این معیارها و شاخص ها با مشاهده کتابخانه های دیجیتال در دنیای واقعی پرداخته شده اند. یک پنل دلفی دربردارنده 14 متخصص در سه دور اعتبار الگوی پیشنهادی را بررسی کردند. سرانجام، الگویی دربردارنده شش معیار فراگیر (ویژگی های سخت افزاری، امکانات نرم افزاری، زیرساخت های شبکه ای و مخابراتی، استانداردهای لازم، مسائل امنیتی، و ویژگی های منابع انسانی) و 83 شاخص برای کاربست اینترنت اشیاء در خدمات کتابخانه های دیجیتال ارائه شد. این الگو می تواند نقشه راهی برای کتابخانه هایی باشد که درصدد بهره برداری از اینترنت اشیاء برای ارائه خدمات نوین هستند. نتایج این پژوهش در ارتقاء سطح کیفی کتابخانه های دیجیتال و تسهیل تعامل بین کاربران و این نوع کتابخانه ها مفید و موثر است .

تصاویر موجود در مدارک علمی غالبا حاوی اطلاعات مهمی هستند. اولین قدم برای بازیابی اطلاعات از این تصاویر ایجاد یک پایگاه داده معتبر از آن ها است. برای این منظور در این مقاله سیستمی خودکار برای ایجاد پایگاه داده از تصاویر موجود در مدارک علمی فارسی در مقیاس بزرگ ارائه می شود. این سیستم پیشنهادی در نتیجه مطالعات اسنادی طراحی شده و بخش های مختلفی دارد. در مرحله اول باید تصاویر و توضیح متنی آن ها استخراج گردد. به طور کلی دو رویکرد برای استخراج تصاویر و توضیح متنی آن ها از فایل وجود دارد. در رویکرد اول فایل به تصویر تبدیل می شود و از تکنیک های پردازش تصویر برای استخراج اطلاعات گرافیکی استفاده می شود. رویکرد دوم بر اساس پردازش ساختار و آرایش خود فایل است. از آنجایی که روش دوم از لحاظ سرعت و قابلیت مقیاس پذیری برای استفاده در موتورهای جستجو مناسب تر است، تمرکز این مقاله بر روی روش دوم است. بدین ترتیب برای استخراج تصاویر و توضیح متنی آن ها از یک روش ساختار محور استفاده می شود که مبتنی بر چیدمان و آرایش فایل ورد سند است. در نتیجه، مجموعه ای از تصاویر به همراه توضیحات و اطلاعات مربوط به آن ها به دست می آید که باید در یک پایگاه داده تصاویر با ساختاری مشخص ذخیره گردند. سپس این اطلاعات برای بازیابی و استفاده های آتی در یک موتور جستجو نمایه خواهند شد. روش پیشنهادی در زبان برنامه نویسی پایتون پیاده سازی شد و برای ارزیابی کارایی آن از روش مرسوم پردازش فایل پی دی اف اسناد کمک گرفته شد. سپس روش پیشنهادی در یک مطالعه موردی در پایگاه اطلاعات علمی ایران (گنج) به کار گرفته شد. تعداد 150 مدرک علمی به تصادف از پایگاه گنج انتخاب شده و با کمک این دو روش مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. بنا به یافته های پژوهش دیده می شود که استخراج اطلاعات متنی از فایل پی دی اف در زبان فارسی با چالش های زیادی روبرو است و نمی تواند خروجی مناسبی در این زمینه حاصل کند. از طرف دیگر میزان تصاویر نامطلوب تولید شده از فایل پی دی اف بسیار زیاد است که از کاربست پذیری آن در شرایط واقعی می کاهد. از این رو روش پیشنهادی به عنوان گزینه ای مناسب برای استخراج تصویر و توضیحات آن ها از اسناد علمی در زبان فارسی و ایجاد پایگاه داده از آن ها پیشنهاد می شود. روش پیشنهادی قادر است حدود 40 درصد تصاویر را همراه با زیرنویس مربوطه بدون خطا استخراج کند؛ که نسبت به روش پایه که قادر به استخراج 30 درصد از تصاویر است، کارآیی بهتری دارد.

هدف از این پژوهش تحلیل ابعاد و چارچوب های معماری پایگاه های استنادی نسل جدید از منظر تحلیل، پردازش و مدیریت اطلاعات پژوهش ها با بررسی ابزار تحلیلی سایول بوده است. روش پژوهش مرور متون، مشاهده و ارزیابی سیستم است. با مرور متون مؤلفه های تحلیل اطلاعات پژوهش ها استخراج شد. بر این اساس چارچوب تحلیل اطلاعات پژوهش ها شامل مؤلفه های اصلی: توصیف، طبقه بندی، تجزیه و تحلیل، ارزیابی، اکتشاف اطلاعات، مدیریت اطلاعات و تعامل است که هر کدام دارای مؤلفه های فرعی نیز هستند. برای بررسی ابزار سایول چک لیست محقق ساخته بر مبنای داده های به دست آمده از چارچوب تحلیل اطلاعات طراحی شد. سپس نوع تحلیل در ابزار سایول بر اساس آن بررسی گردید. سایول چهار بخش مختلف نمای کلی، محک زنی، همکاری و روندها را جهت تحلیل اطلاعات به کارگرفته است. با توجه به موجودیت های تعریف شده در پایگاه سایول، موجودیت های قابل تحلیل در یک سامانه نرم افزاری برای تحلیل و ارزیابی اطلاعات پژوهشی عبارتند از: مؤسسات، کشورها، نویسندگان، گروه های پژوهشی، مجموعه انتشارات، حوزه های موضوعی، منابع اسکوپوس و شایستگی پژوهشی. با توجه به روابط فیلدهای تعریف شده در رکوردهای پایگاه سایول، فیلدهای اصلی قابل تحلیل عبارتند از: دسته های منابع، موضوعات، نویسندگان، مکان، استنادات، همکاری و خروجی. چارچوب تحلیل اطلاعات پژوهش ها ارائه شده در این پژوهش می تواند به عنوان معیاری در طراحی سیستم های مدیریت و تحلیل اطلاعات پژوهشی مورد استفاده قرار گیرد.

در دوره کنونی، سرمایه گذاری های فناوری اطلاعات روزبروز افزایش یافته و موضوع حکمرانی فناوری اطلاعات و همراستایی استراتژیک بین اهداف فناوری اطلاعات و کسب و کار اهمیت بیشتری پیدا کرده است. همچنین رشد چشم گیر رویکرد رایانش ابری و چالش های حکمرانی مرتبط با آن، مدیران کسب و کار را با مسئله چند بعدی برای حکمرانی فناوری اطلاعات مواجه کرده است. یکی از ابعاد پیچیدگی فوق، وابستگی حکمرانی رایانش ابری به زمینه، بافت و ماهیت سازمان است و از این رو در این مقاله چالش های بنگاه های تولیدی دولتی به عنوان یکی از بازیگران زیست بوم صنعتی و اقتصادی کشور در بازآفرینی حکمرانی فناوری اطلاعات خود مبتنی بر رویکرد رایانش ابری با بهره گیری از نظرات 94 خبره با ابزار پرسش نامه و مصاحبه شناسایی و اولویت بندی شده اند. نتایج این تحقیق نشان می دهد که 18 چالش اساسی در 9 محور وجود دارد که محورهای فرهنگی، هدایت و راهبرد مهم ترین محورهای چالش برانگیز در مسیر تحقق اهداف حکمرانی رایانش ابری و چالش های پنهان کاری و عدم شفافیت بنگاه های دولتی، عدم آشنایی مدیران فناوری اطلاعات با کسب و کار بنگاه، امنیت اطلاعات، مناسب سازی نشدن چارچوب های حکمرانی موجود و عدم اعتقاد مدیران کسب و کار به جایگاه راهبردی و اثرگذار فناوری اطلاعات در تحقق اهداف بنگاه، پنج چالش مهم این بنگاه ها است.

توجه به مبانی نظری و زیربنای فلسفی نظام های رده بندی کتابخانه ای همواره برای متخصصان علم اطلاعات و دانش شناسی اهمیت داشته است. در پژوهش حاضر تلاش شد که مبانی فلسفی و منطق حاکم بر نظام های طبقه بندی و ساختار دانش بشری بررسی شده و از این رهگذر منطق حاکم بر نظام های سازماندهی منابع کتابخانه ای مورد مطالعه قرار گیرد. اشکال و نقدهای وارده بر اندیشه سنتی طبقه بندی دانش و ساختار سلسله مراتبی آن بررسی شده و اندیشه ریزوماتیک به عنوان بدیل رویکرد درختی و سلسله مراتبی برای مواجهه و تحلیل سازماندهی اطلاعات در دنیای وب و فضای اطلاعات فرامتنی و دیجیتال مطرح شد. در تفکر غربی الگوی غالب برای رده بندی، ساختار درختی بر اساس منطق ارسطویی بوده که با توجه به اشکالات آن، ساختار ریزوماتیک پیشنهاد شده است. اطلاعات در فضای نوین مانند ریزوم در جهات گوناگون حرکت نموده و با ایجاد اتصالات و ارتباطات جدید بین حوزه های متنوع علمی، فضایی برای مطالعات جدید نیز پدید آورده است، رشد و ظهور مطالعات گسترده بین رشته ای را می توان شاهدی بر این مدعا دانست. این فضای اطلاعاتی جدید و ریزوم گونه، ریزومیک شدن سازماندهی و ذخیره و بازیابی آن را نیز می طلبد. گفتمان سنتی و مبتنی بر اندیشه درختی و سلسله مراتبیِ سازماندهی اطلاعات با توجه به چارچوب ها و مولفه هایی که بر آن مترتب است، قابلیت فهم ماهیت و ویژگی های فضای اطلاعاتی دیجیتال را نداشته و از سازماندهی این فضا ناتوان است و لزوم تحول پارادایمی، و متعاقبا پژوهش و نظریه پردازی در منظومه فکری دیگری را می طلبد، تفکر ریزوماتیک می تواند جایگزین مناسبی برای تفکر سنتی سازماندهی اطلاعات باشد.

یکی از تحولات اخیر در حوزه سازماندهی اطلاعات، ایجاد پیوند وارتباط میان پیشینه های فراداده ای بر اساس الگوهای مفهومی است. این امر زیرساخت های لازم برای پیاده سازی روش "داده های پیوندی" در فهرست های کتابخانه ای را فراهم می سازد. یکی ازجدیدترین الگوهای مفهومی ارائه شده توسط فدراسیون بین المللی انجمن ها و مؤسسات کتابداری، مدل مفهومی مرجع کتابخانه ای است. این پژوهش با هدف تعیین کارکردپذیری پایگاه اصطلاحنامه پزشکی فارسی مبتنی بر مارک ایران بر اساس مدل مرجع کتابخانه ای ایفلا انجام پذیرفته است. پژوهش با روش پیمایشی- تحلیلی- تطبیقی با رویکرد کیفی است. جامعه آماری متشکل از کل پیشینه های اصطلاحنامه پزشکی فارسی، موجود در نرم افزار جامع کتابخانه ملی (رسا) است که در زمان انجام پژوهش، شامل 9190 پیشینه بوده است. ابتدا ماتریس انطباق بین مدل مرجع کتابخانه ای با فرمت مستندات یونی مارک وسپس با فرمت مستندات مارک ایران، تهیه شد وپس از تایید توسط متخصصان، عناصر موجود در مدل مرجع کتابخانه ای کمی سازی شد. پس از آن، میزان انطباق ساختاری بر اساس اختصاص امتیازهای وزنی به عناصر مدل، محاسبه شد تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از آمار توصیفی و نرم افزار SPSS23 انجام شد. یافته ها نشان داد فرمت مستندات مارک ایران از لحاظ تعداد خصیصه های دارای معادل در مدل مرجع کتابخانه ای قابلیت انطباق 33/83 را دارد. اصطلاحنامه پزشکی فارسی از لحاظ ساختاری با مدل مرجع کتابخانه ای 29/83 درصد، انطباق دارد. عناصر مدل مرجع کتابخانه ای در فرمت مستندات مارک ایران در اصطلاحنامه پزشکی فارسی، هم از لحاظ تعداد هم از لحاظ نوع فیلد دارای انطباق قابل قبولی است.