پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات (علوم و فناوری اطلاعات سابق)

جامعه تحقیق حاضر کلیه مقالات منتشرشده در حوزه کتابداری و اطلاع‌رسانی در پایگاه «امرالد» در سال‌های 2003 تا 2008 است. نتایج تحلیل داده‌ها حاکی از آن است که 8320 مقاله با همکاری 10760 محقق منتشر شده است. در متن مقاله پرکارترین نویسندگان، پرکارترین کشورها از لحاظ تعداد مقالات، پرکارترین مراکز پژوهشی، و پرکارترین مجله‌ها از لحاظ تعداد مقاله مشخص شده‌اند. میانگین ضریب همکاری بین محققان حوزه کتابداری و اطلاع‌رسانی نیز 08/0 بوده است. در رابطه با مسئله اصلی مقاله (یعنی وجود رابطه بین تولید علم و میزان مشارکت محققان این رشته) رابطه معناداری بین این دو متغیر وجود ندارد. بررسی نتایج نشان می‌دهد که علیرغم اهمیت و ضرورت انجام فعالیت‌های پژوهشی به‌‌صورت مشترک که منجر به افزایش کیفیت آن‌ها می ‌ شود، در رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی ضریب مشارکت گروهی بین محققان بسیار پایین است و بالطبع، پژوهشگران این حوزه علاقه چندانی به نوشتن مقالات به‌‌صورت گروهی ندارند.

در این پژوهش تلاش شده با بررسی تعداد 617 , 22 رکورد حوزه کشاورزی که در پایگاه «وب‌آوساینس» در محدوده زمانی 2000 تا 2008 نمایه شده­اند و با استفاده از فنون تحلیل استنادی، نویسندگان و مؤسسات کلیدی و میزان همکاری گروهی بین آنان، مجلات هسته، نرخ رشد تولیدات علمی، قالب و زبان انتشارات، و کشورهای پیشرو در این حوزه مشخص شوند و نقشه تاریخ‌نگاشتی علم کشاورزی ترسیم گردد. محاسبه مقدار متوسط نرخ رشد سالانه انتشارات برای این سال‌ها، عدد 7% را نشان داد. بررسی نوع مدارک نشان داد که مجموع 617 , 22 رکورد، در 15 نوع قالب مختلف ارائه شده­اند. این رکورد­ها به 25 زبان زنده دنیا و با همکاری 173 کشور به رشته تحریر درآمده‌اند. تمامی مقالات کشاورزی بازیابی‌شده از پایگاه «وب‌آوساینس» در 3256 مجله منتشر گردیده و از سوی 852 , 14 مؤسسه مختلف ارسال شده­اند. تعداد 655 , 51 نویسنده از سال 2000 تا 2008، مقالات خود را در حوزه کشاورزی به رشته تحریر درآورده و در پایگاه «آی‌اس‌آی» به ثبت رسانده­اند و در کل تعداد 381 , 658 منبع را مورد استناد قرار داده­اند. خوشه­های شکل‌گرفته در نقشه تاریخ­نگاشتی بر اساس LCS و GCS نیز شامل 5 خوشه بود.

در این پژوهش میزان تأثیر انجام پردازش‌های زبان طبیعی بر روی ترجمه عبارت‌های جستجو با آزمون فرضیه‌های پژوهش مشخص گردید. فنون پردازش زبان طبیعی که برای پردازش عبارت‌های جستجو به کار گرفته شد شامل قطعه‌بندی متن، شناخت گونه‌های زبانشناختی، حذف سیاهه بازدارنده، تحلیل مورفولوژیک، و برچسب‌زنی انواع نقش دستوری بود. آزمون فرضیه اول نشان داد که استفاده از روش ترجمه اولین برابرنهاده در مقایسه با شیوه انتخاب همه برابرنهاده‌ها موجب کارآمدی بیشتر در بازیابی می‌گردد. آزمون فرضیه دوم نشان داد که اگرچه تحلیل مورفولوژیک واژه‌هایی که به وسیله واژه‌نامه ترجمه نشدند باعث افزایش ضریب دقت بازیافت می‌گردد، اما تفاوت معناداری با عدم انجام این تحلیل ایجاد نمی نماید. بررسی فرضیه سوم نیز نشان داد که ترجمه عبارتی در مقایسه با ترجمه واژه به واژه باعث کارآمدی بیش‌تر می‌گردد. یافته‌های دیگر این پژوهش نیز نشان داد که دگرنویسی واژه‌های فارسی ترجمه‌ناپذیر با حروف انگلیسی و قرار دادن آن‌ها در عبارت جستجوی نهایی در مقایسه با حذف آن‌ها از عبارت‌های جستجو، می‌تواند منجر به افزایش کارآمدی گردد.

"در پژوهش حاضر 90 صفحه وب از طریق جستجو در موتورهای جستجوی عمومی (گوگل، یاهو، و ام‌اس‌ان) به عنوان نمونه انتخاب شدند و میزان حضور عناصر ابرداده‌ای (هسته دابلین و ابرنشانه‌های زبان نشانه‌گذاری فرامتن) در این صفحات و وجود رابطه معنادار بین حضور عناصر ابرداده‌ای و نوع موتور جستجو مورد بررسی قرار گرفت. نتایج، نشان‌دهنده حضور بسیار کم عناصر ابرداده‌ای هسته دابلین و ابرنشانه‌های زبان نشانه‌گذاری فرامتن در صفحات بازیابی شده می‌باشد، که بیانگر کاربرد بسیار کم عناصر ابرداده‌ای در صفحات وب است. به‌علاوه، یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد رابطه معناداری بین نوع موتور جستجو و حضور عناصر ابرداده‌ای وجود ندارد، و این بدان معنا است که موتورهای جستجو از نظر لحاظ کردن ابرداده‌ها در بازیابی منابع وب، تفاوت معناداری با یکدیگر ندارند. "

رفتار اطلاع‌جویی و ابعاد آن در سال‌های اخیر کانون توجه بسیاری از پژوهشگران کشورهای گوناگون قرار گرفته و در بسیاری از رشته‌ها آزموده و بررسی شده است. رابطه این متغیر با بسیاری از متغیرها مانند جنس،‌ رشته، شغل،‌ دانش افراد، شخصیت،‌ تجربه و تخصص نیز سنجیده شده و نتایج سودمندی در‌بر داشته است. در این پژوهش، رابطه بین رفتار اطلاع‌جویی و دانش پیشین در دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری دانشگاه تهران تحلیل و آزموده شده. نتایج حاکی از آن است که بین رفتار اطلاع‌جویی افراد و دانش پیشین آن‌ها به طور کلی رابطه معنادار و مثبتی وجود دارد. بین برخی ابعاد رفتار اطلاع‌جویی و ابعاد دانش پیشین افراد نیز رابطه معنادار و مثبتی مشاهده شده است؛ اما بین متغیرهای «زمان به عنوان عامل بازدارنده» و «تأیید دانش پیشین» که از ابعاد رفتار اطلاع‌جویی هستند با ابعاد اصلی دانش پیشین، همبستگی منفی به دست آمده. این نتایج با پاره‌ای از نتایج پژوهش‌های پیشین، سازگار و با برخی از آن‌ها، ناسازگار است.

پاسخگویان این پژوهش دانشجویان کارشناسی ­ارشد دانشگاه­های بیرجند و فردوسی بودند که طرح تحقیق پایان­نامه­ ایشان تا پایان نیمسال اول سال تحصیلی 1388-1387 به تصویب شورای تحصیلات تکمیلی دو دانشگاه رسیده بود. در این پژوهش اطلاعات لازم از طریق پرسشنامه و از یک نمونه 236 نفری از دانشجویان کارشناسی ­ارشد مورد نظر در دو دانشگاه بیرجند و فردوسی جمع‌آوری شد که در نهایت 156 پرسشنامه (10/66 درصد) قابل استفاده دریافت گردید. بررسی میزان اضطراب اینترنتی پاسخگویان نشان داد که اکثریت (1/82 درصد) آن­ها پایین­تر از حد متوسط (نمره 60) دچار اضطراب اینترنتی بودند، با این­ حال توزیع نمره اضطراب اینترنتی در نمونه مورد مطالعه، نرمال بود. نتایج، تفاوت معناداری را بین میانگین نمرات اضطراب اینترنتی جامعه مورد مطالعه و نمره متوسط اضطراب اینترنتی (نمره 60) نشان داد و مشخص شد که اضطراب آن­ها به طور معناداری در جامعه از سطح متوسط پایین­تر است. با این حال بین میانگین نمرات اضطراب اینترنتی دانشجویان مرد و زن، و نیز دانشجویان حوزه­های تحصیلی مورد مطالعه تفاوت معناداری یافته نشد.

"پژوهش حاضر با هدف ارزیابی کیفیت خدمات کتابخانه مرکزی دانشگاه تربیت مدرس از دیدگاه کاربران، با استفاده از ابزار «لیب‌کوال» در سه سطح حداقل، حداکثر، و واقعی انجام گرفته. جامعه آماری این پژوهش شامل کاربران درون‌سازمانی و برون‌سازمانی کتابخانه مرکزی دانشگاه تربیت مدرس، مشتمل بر دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری، و اعضای هیئت علمی می‌باشد. نتایج نشان داد: در بیش‌تر موارد بین انتظارات کاربران و خدمات ارائه‌شده از سوی کتابخانه مذکور تفاوت وجود دارد. خواسته‌های کاربران در سطح حداقل تا حدودی برآورده شده است، ولی با سطح مطلوب و حداکثر انتظارات کاربران تفاوت قابل ‌ملاحظه‌ای وجود دارد. بین گروه‌های مختلف کاربری (اعم از استاد و دانشجو) به لحاظ شکاف بین انتظارات و خدمات ارائه‌شده، تفاوت معناداری وجود دارد. بین کاربران درون‌سازمانی و برون‌سازمانی به لحاظ شکاف بین انتظارات و خدمات ارائه‌شده، تفاوت معناداری وجود ندارد. در کیفیت مربوط به «کارکنان» و «فضای کتابخانه»، بین نظرات کاربران درون‌سازمانی و برون‌سازمانی تفاوتی وجود ندارد. در کیفیت مربوط به «منابع»، بین نظرات کاربران درون‌سازمانی و برون‌سازمانی تفاوت وجود دارد. با استفاده از روش تحلیل عاملی، چهار عامل «وجود منابع و دسترس‌پذیر‌بودن آن‌ها»، «وجود کارکنان شایسته و مسئولیت‌پذیر»، «مطلوبیت فضا برای مطالعه و یادگیری انفرادی و گروهی»، «امکان دسترسی آسان به اطلاعات» به عنوان عوامل مؤثر بر کیفیت خدمات کتابخانه شناسایی شد. "

با توجه به این‌که کتابخانه‌های تخصصی نقش بسیار مهمی در ارائه خدمات به کاربران سازمان‌ها و مراکز تخصصی دارند، لزوم شناسایی انواع خدمات این کتابخانه‌ها و معرفی آن‌ها بیش از پیش احساس می‌شود. در این مقاله تلاش شده با مروری بر مقاله‌های تألیف‌شده در زمینه خدمات کتابخانه‌های تخصصی، انواع خدمات و وظایف این کتابخانه‌ها شرح داده شود.