پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات (علوم و فناوری اطلاعات سابق)

نظام دانشگاهی، به مفهوم نوین آن، در ایران پیشینه درازی ندارد. از اواخر دهه 1310 و بعد از تأسیس دانشگاه تهران، به منزله نخستین دانشگاه نوین در ایران، به تدریج دانشگاه های دیگری مانند دانشگاه تبریز و دانشگاه مشهد و دانشگاه اصفهان آغاز به کار کردند. دو موج دیگر تأسیس دانشگاه ها در ایران یکی از دهه 1340 و دیگری از دهه 1370 آغاز شد و طی آن تعداد دانشگاه های کشور افزایش یافت. اکنون در حوزه علوم پزشکی و غیرپزشکی بیش از 100 دانشگاه وجود دارد. افزون بر آنها، تعداد قابل توجهی از مراکز دانشگاه آزاد و دانشگاه پیام نور و مؤسسه های آموزش عالی آغاز به کار کرده اند که روی هم رفته جامعه بزرگی را تشکیل می دهند. بدیهی است هر یک از این دانشگاه ها و مؤسسه های آموزش عالی دارای زیرمجموعه ای شامل دانشکده های گوناگون هستند و باز بدیهی است که هر یک از این دانشکده ها باید دارای یک کتابخانه مناسب باشند. به جز دانشکده های دارای پیشینه دیرینه، بسیاری از دانشکده های جدید و نیز مؤسسه های آموزشی از کتابخانه مناسبی برخوردار نیستند و یا در اصل، کتابخانه ای ندارند. بازدیدهای نگارنده که طی ارزیابی رسمی از دانشگاه ها و مؤسسه های آموزش عالی در چهار سال گذشته صورت گرفته است حاکی از آن است که بسیاری از این مراکز توجه کافی و بایسته به کتابخانه ندارند و جایگاهی برای آن قائل نیستند. فاصله کتابخانه آنها با استانداردها و شاخص های موجود کتابخانه های دانشگاهی بسیار زیاد است. دلایل زیادی برای این وضعیت نابسامان وجود دارد که از گستره این گفتار کوتاه بیرون است، اما نکته مهم، نگاه مدیریتی ضعیف به کتابخانه ها در این مراکز است

اجرای نقش مدیریت کیفیت فراگیر به عنوان یک پدیده مترقی در سازمان ها و مراکز آموزشی و فرهنگی امری مهم محسوب می شود. به کارگیری شاخص ها و مدل های مدیریت کیفیت فراگیر در کتابخانه های این مراکز همراه با ایجاد تسهیلات و امکانات، میزان توفیق آنها را بیشتر و عملکرد آنها را افزایش خواهد داد. از سوی دیگر، نظام حمایتی مطمئن برای هر نوع اقدام اعم از تغییر بنیادی و محدود سازی، باعث توسعه و اصلاح و تحول فکری خواهد شد. هدف اصلی این پژوهش، مقایسه وضعیت موجود و مطلوب کتابخانه های دانشگاه یزد در اجرای مدیریت کیفیت فراگیر از دیدگاه کارکنان و مدیران است. وضعیت موجود در این پژوهش به معنی چگونگی اجرای نقش های مدیریت کیفیت فراگیر در زمان حاضر است و منظور از وضعیت مطلوب، میزان انتظارات افراد از اجرای نقش های مدیریت کیفیت فراگیر است. نتایج آزمون تی مستقل نشان داد که مدیران وضعیت موجود را 3.33M= برآورد کرده اند. همچنین، نتایج آزمون تی مستقل برای بررسی تفاوت نگرش مدیران و کارکنان در وضعیت مطلوب حدود 33/4 و برای مدیران 22/4 به دست آمد که به نظر می رسد انتظار کارمندان از وضعیت مطلوب سطح بالاتری نسبت به انتظار مدیران دارد. نتایج آزمون تی وابسته برای بررسی تفاوت نگرش مدیران در وضعیت موجود و مطلوب تفاوت معنی داری را در سطح (01/0 P <) نشان داد. نگرش کارمندان در مورد وضع مطلوب (39/0 S=، 15/4 = M) با نگرش آنها در وضع موجود (65/0 S=، 04/3 M=) تفاوت معنی داری داشت. با استفاده از آزمون تحلیل واریانس چندعاملی برای بررسی تفاوت نگرش کارکنان و مدیران زن و مرد در وضعیت کنونی، تفاوت نگرش زنان و مردان نسبت به وضع موجود کتابخانه ها معنی دار مشاهده نگردید و اثر تعاملی جنس با سمت در سطح 05/0 P< معنی دار به دست آمد. تفاوت نگرش افراد نسبت به وضعیت موجود و مطلوب در تمام اصول یازده گانه مدیریت کیفیت فراگیر از معنی داری بالا (01/0 P<) برخوردار بود. تحلیل واریانس چندمتغیری جهت بررسی اثر سمت و مدرک تحصیلی بر اصول یازده گانه وضعیت موجود در سطح (05/0 P<) تفاوت معنی دار مشاهده گردید. نتایج آزمون تحلیل واریانس چندمتغیری جهت بررسی اثر سمت و مدرک بر اصول یازده گانه وضعیت مطلوب نشان داد که اثر سمت بر مؤلفه های وضعیت مطلوب معنی دار نیست، ولی نتایج مربوط به اثر مدرک نشان داد که افراد با مدارک تحصیلی متفاوت نگرش های متفاوتی در مورد اصول مربوط به وضعیت مطلوب دارند.

افزایش رقابت جهانی، سازمان ها را مجبور می کند که از منابع موجود استفاده بهینه و کارا نمایند تا عملکرد سازمانی خود را بهبود بخشند. یکی از ابزارهای بهبود عملکرد سازمان ها، سرمایه گذاری در فنّاوری اطلاعات (IT) است که در سی سال گذشته رشد چشم گیری داشته است. درحالی که سازمان ها سعی دارند تا با سرمایه گذاری در فنّاوری اطلاعات، عملکرد سازمانی خود را بهبود بخشند، بسیاری از مطالعات پیشین نشان دهنده غیرمعنی دار بودن اثر فنّاوری اطلاعات بر بهره وری سازمان هاست. در سال های اخیر، برخی مطالعات کوشش نموده اند تا عدم صحت تناقض IT–بهره وری را اثبات نمایند. براساس این مطالعات، فنّاوری اطلاعات تأثیر مستقیم بر بهره وری سازمان ندارد و از طریق بهبود فرایند کسب و کار و فرایند تصمیم گیری غیرمتمرکز در سازمان، عملکرد سازمان را ارتقاء می بخشد و منجر به بهبود بهره وری سازمان می شود. هدف از این مطالعه، بررسی اثر IT بر بهره وری سازمان ها با استفاده از پرسشنامه در نمونه ای از سازمان های تولیدی و خدماتی استان آذربایجان شرقی و در قلمرو زمانی سال 1388 است. نتایج تحقیق نشان دهنده تأثیر مثبت فنّاوری اطلاعات (IT) به عنوان یک متغیر تأثیرگذار بر دو عامل اشاره شده، یعنی تمرکززدایی از فرآیند تصمیم گیری و بهبود فرآیندهای کسب و کار، می تواند منجر به افزایش بهره وری در سازمان شود.

عملکرد سازمانی همواره اثر قابل ملاحظه ای بر فعالیت های سازمان دارد و روش ها و ابزار ارزیابی دقیق عملکرد همواره یکی از مباحث مهم در تحقیقات سازمانی و دانشگاهی است. بنابراین، وجود مدلی به منظور ارائه بازخورد در جهت بهبود عملکرد مراکز مختلف سازمان ها و دستیابی به ابزاری جهت برآوردن این نیاز سازمان ها، بسیار ضروری و منطقی به نظر می رسد. هدف از این پژوهش، طراحی مدل ارزیابی عملکرد کتابخانه های عمومی استان های کشور است. بررسی حاضر از نوع کاربردی، از نظر زمان، تک مقطعی و از نظر شیوه اجرا، توصیفی- ریاضی است. اساس مدل سازی در این پژوهش، فنّ تحلیل پوششی داده ها بوده است، ولی به منظور افزایش دقت در ارزیابی عملکرد کتابخانه های عمومی استان های کشور و شناسایی دقیق واحدهای کارا و ناکارا، از یک مدل که از ترکیب فنّ تحلیل پوششی داده ها و برنامه ریزی آرمانی طراحی و ساخته شده است، استفاده و عملکرد کتابخانه های عمومی استان های کشور از منظر مدل ترکیبی سنجیده شده است. نتایج حاصل از اجرای مدل ترکیبی نشان داد که از مجموع 30 استان کشور در سال 1387، کتابخانه های عمومی 3 استان خراسان جنوبی و خراسان شمالی و مازندران که معادل 10 درصد استان های کشور است، در این زمینه دارای کارایی یک بوده اند.

هدف این پژوهش سنجش میزان اهمیت ملاک ها و نشانگرهای ارزیابی کتاب الکترونیکی از دیدگاه یکی از مهمترین ذی نفعان کتاب الکترونیکی، کاربران است. روش شناسی پژوهش حاضر کمّی و روش پژوهش در بخش تجزیه و تحلیل داده ها، روش پیمایش توصیفی و تحلیلی است. جامعه پژوهش حاضر دانشجویان کارشناسی ارشد دانشگاه الزهراء (س) است که با کتاب الکترونیکی آشنایی دارند. نمونه گیری از دانشجویان، نمونه گیری تصادفی طبقه ای بوده است. تاکنون پژوهشی در زمینه شناسایی مهمترین ملاک ها و نشانگرهای ارزیابی کتاب های الکترونیکی انجام نشده است. با شناسایی مهمترین ملاک ها و نشانگرها از دیدگاه دانشجویان، امکان انتخاب بهترین کتاب الکترونیکی و نیز نشر مناسب ترین کتاب الکترونیکی دانشگاهی از سوی ناشران دانشگاهی امکان پذیر است. نتایج این پژوهش نشان داد که مهمترین ملاک مورد بررسی به هنگام ارزیابی کتاب الکترونیکی از دیدگاه دانشجویان، ملاک توزیع است. به علاوه نشانگرهای فصل بندی متن کتاب، عدم نیاز به ارتباط اینترنتی در کل مدت استفاده، دسترسی از راه دور، 24 ساعته بودن، و نظایر آن از دیدگاه دانشجویان از مهمترین نشانگرهای مورد سنجش هستند. 20 نشانگر از دیدگاه دانشجویان دارای بالاترین میزان اهمیت به هنگام انتخاب کتاب الکترونیکی است.

هدف از پژوهش حاضر، شناخت مدیران نشر خصوصی با استفاده از منابع اطلاعاتی از محیط بیرونی سازمان تجاری آنهاست تا با اطلاعات موثق بتوانند در مورد نشر کتاب های خود بهترین تصمیم را بگیرند. جامعه آماری شامل 757 ناشر فعال است که 260 نفر از آنها با روش تصادفی ساده نمونه گیری شدند. ابزار پژوهش، پرسشنامه پویش محیطی شامل 16 منبع اطلاعاتی و 6 بخش محیطی بیرونی است. روایی ابزار پژوهش، صوری و پایایی آن از طریق محاسبه آلفای کرونباخ، عدد 93% محاسبه گردید. نتایج نشان داد که رابطه معنی داری بین مدیران ناشران خصوصی شهر تهران با پویش محیطی و منابع اطلاعاتی و دسترسپذیری منبع اطلاعاتی وجود دارد. از بخش های محیط بیرونی، بخش اقتصادی و مشتریان و رقبا مهمترین بخش های محیطی بوده اند. از منابع اطلاعاتی نیز کارکنان زیردست و یادداشت های داخلی، مهمترین منبع اطلاعاتی بوده اند. رادیو تلویزیون و انتشارات دولتی و نشریات ادواری نیز به میزان کمتری مورد استفاده قرار گرفته اند. براساس تحلیل های پیرسون، بین دسترس پذیری از یک منبع اطلاعاتی و تناوب استفاده از آن در پویش محیطی در سطح کمتر از (001/P<) رابطه معنی داری وجود داشت.

هدف طرح ایجاد نظام اشاعه گزینشی اطلاعات برای اعضاء هیئت علمی دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران که در سال تحصیلی 1385-1386 اجرا شد، آن بوده است تا از طریق سه مرحله پیمایش در بین استادان این دانشکده، نیازهای اطلاعاتی ایشان را شناسایی کند و در طول یک دوره زمانی یک ساله نسبت به تأمین این نیازها از طریق خدمت آگاهی رسانی جاری به اشاعه اطلاعات گزینشی اقدام نماید. نتایج حاصل از این پژوهش مؤید آن است که طرح ایجاد نظام اشاعه اطلاعات گزینشی در دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی از نظر جامعه پژوهشی، بر رفتار اطلاعیابی آنان اثر دارد. از سوی دیگر، این طرح بر کیفیت تدریس استادان اثر دارد و سنجش کارآمدی مجموعه منابع اطلاعاتی در دسترس دانشگاه را تسهیل می نماید. رضایت آنان از طرح، تأکیدی بر ایجاد و تقویت و استمرار این خدمت است. پیشنهاد می شود که در گام های بعدی انجام این طرح در سطح دانشکده های علوم انسانی و دانشگاه و پس از آن، در سطح ملی انجام شود. انجام آن می تواند موجب تأثیرات مثبتی بر روند آموزش و پژوهش در جامعه علمی دانشگاهی شود.

طرح غدیر"" با هدف ایجاد امکان دسترسی مستقیم افراد زیر پوشش به منابع کتابخانه های دانشگاهی طراحی شده و از سال 1378، پس از یک دوره آزمایشی با همکاری 240 کتابخانه، از سوی پژوهشگاه علوم و فنّاوری اطلاعات ایران به عنوان مرکز هماهنگ کننده در وزارت علوم، تحقیقات، و فنّاوری به اجرا درآمده است. با گذشت چندین سال از شروع این طرح، لازم بود کیفیت این خدمت ارزیابی شود تا در صورت نیاز، تغییراتی در آن صورت پذیرد. به همین دلیل، در این مقاله نتیجه ارزیابی کیفیت خدمات مرکز هماهنگ کننده این طرح از دیدگاه کتابخانه های همکار آن با استفاده از ""سروکوآل"" و روش پیمایش ارائه شده است. جامعه این پژوهش را تمامی کتابخانه های زیر پوشش طرح تشکیل می داد که عضویت در آن را پذیرفته اند. این کتابخانه ها که به عنوان کتابخانه های عضو یا همکار نامیده می شوند، شامل 240 کتابخانه وابسته به 66 دانشگاه و مؤسسه پژوهشی بودند. تمامی اعضاء جامعه آماری برای گردآوری داده ها درنظر گرفته شد و پرسشنامه ها در اختیار مدیران کتابخانه هایی که عضو طرح بودند، قرار گرفت و از آنان درخواست شد پرسشنامه ها را در اختیار نمایندگان طرح غدیر در کتابخانه (در صورت وجود) نیز قرار دهند. درنهایت، از میان پرسشنامه های برگردانده شده از طرف 131 کتابخانه، 178 پرسشنامه قابل تحلیل تشخیص داده شد. به این ترتیب، میزان رضایت و انتظار کتابخانه ها از خدمات و شکاف بین خدماتی که دریافت کرده اند و انتظارات و خواست های آنها از مرکز هماهنگ کننده بررسی گردید. بر این اساس، میزان رضایت کتابخانه ها از این پژوهشگاه و خدمات آن در چارچوب این طرح در حد بالاتر از متوسط و به نسبت زیاد (میانگین 5/3) قرار داشت. در ابعاد سروکوآل نیز، همدلی (150/1-) و پاسخ گویی (10/1-)، بیشترین میزان شکاف و اطمینان خاطر (53/-)، کمترین میزان شکاف را بین خدمات مورد انتظار و خدمات دریافت شده از مرکز هماهنگ کننده دارا بودند.

با توجه به افزایش روزافزون استفاده از تبادلات اطلاعاتی و مالی و فیزیکی در زنجیره های تأمین، موضوع و اهمیت مدیریت امنیت، بیش از پیش احساس می گردد. از طرفی، محققان نقش نظام های مدیریت امنیت اطلاعات (ISMS)3 را بر افزایش دقت و صحت تبادلات اطلاعات، دسترسی به اطلاعات دقیق و به موقع، و کاهش خطاهای نظام اطلاعاتی مؤثر دانسته اند. ازآنجاکه تحقیقی بر بررسی اهمیت به کارگیری ISMS بر بهبود عملکرد زنجیره تأمین انجام نگرفته است، این نوشتار در جهت رفع این مهم است و با ایجاد چارچوبی جدید برای شاخص های ارزیابی عملکرد زنجیره تأمین، به دنبال بررسی چگونگی تأثیرگذاری ISMS بر بهبود عملکرد زنجیره تأمین در صنعت خودرو است و همین امر جنبه نوآورانه تحقیق قلمداد می شود. بنابراین، پس از بررسی ادبیات ISMS، به بررسی عملکرد زنجیره تأمین با استفاده از فنّ کارت امتیازی متوازن4 و در سه سطح راهبردی و فنّی و عملیاتی پرداخته شده است. این بررسی، در مجموعه ای از شرکت های خودروسازی و تأمین کنندگان و قطعه سازان رده های یک و دو زنجیره تأمین شرکت های خودروساز انجام گردیده است. در ادامه، به تعیین عوامل5 مهم این دو مبحث در صنعت خودرو توسط تحلیل عاملی و پس از آن، با تحلیل همبستگی، به چگونگی رابطه همبستگی ISMS بر عملکرد زنجیره تأمین پرداخته شده است. نتایج بررسی ها حاکی از تأثیر ابعاد متنوعی از ISMS است که عبارتند از هماهنگی اطلاعات، جلوگیری از اشتباهات انسانی، دقت و صحت اطلاعات، و ایجاد زمینه آموزشی، بر چهار منظر مشتریان، مالی، فرایندهای داخلی، و آموزش و رشد، در سه سطح راهبردی و فنّی و عملیاتی در زنجیره تأمین. درنهایت، ISMS باعث افزایش و بهبود عملکرد زنجیره تأمین می شود.

فنّاوری RFID دارای کاربردها و قابلیت های بسیار بالایی در صنعت است که استفاده از آن در سال های اخیر به شدت فراگیر شده است. با توجه به اشاعه این فنّاوری در محصولات، نیاز به بررسی پذیرش آن توسط مصرف کنندگان این فنّاوری احساس می شود. از این رو، مقاله حاضر با استفاده از مدل پذیرش فنّاوری (TAM) به بررسی عوامل مؤثر بر پذیرش این فنّاوری توسط مصرف کنندگان پرداخته است. بدین منظور، پرسشنامه تهیه شده در میان اعضای جامعه آماری، یعنی دانشجویان دانشگاه علم و صنعت ایران، توزیع شده و داده های جمع آوری شده با استفاده از روش رگرسیون خطی چندمتغیره مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج به دست آمده حاکی از اهمیت بالای عوامل سهولت استفاده و فرهنگی و قانونی این فنّاوری است. این تحقیق می تواند به سازمان ها در درک بهتر مشتریان شان در ارائه محصولات مبتنی بر فنّاوری RFID کمک شایانی نماید و توسعه این فنّاوری را در کشور تسهیل نماید.

پژوهش حاضر با هدف بررسی قابلیت های اینترانت سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران و نقش آن در مدیریت دانش از دیدگاه کاربران انجام گرفته است. روش پژوهش، پیمایشی تحلیلی و ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه است. جامعه پژوهش، یک نمونه طبقه ای به تعداد 252 نفر از کارکنان و اعضای هیئت علمی را شامل می شود. تحلیل یافته ها نشان داد که اعضای هیئت علمی بیشتر از کارکنان در طول روز به اینترانت سازمان مراجعه می کنند و از دیدگاه بیشترین درصد کاربران، محتوای اطلاعاتی ارائه شده در آن تاحدودی مفید است و بین میانگین مطابقت قابلیت های اینترانت سازمان با نیازهای کارکنان و مطابقت آن با نیازهای اعضای هیئت علمی، تفاوت معنی دار وجود ندارد. به علاوه، کاربران در زمینه اشتراک دانش در حد کمی نقش داشته اند و بررسی ها نشان داد بین میزان مشارکت کارکنان و اعضای هیئت علمی نیز تفاوت معنی داری وجود نداشته است. همچنین براساس سایر یافته ها، مهمترین مشکل کاربران، وجود سانسور و عدم ارائه اطلاعات مناسب و کاربردی در محتوای اینترانت سازمان بوده است.

در این مقاله، وب سایت های دانشگاه های زیر پوشش وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری با استفاده از روش وب سنجی بررسی شده است. کل پیوندها، پیوندهای دریافتی، هم پیوندی ها، میزان رؤیت، عامل تأثیرگذار خالص و تجدیدنظرشده وبی، و همکاری گروهی میان دانشگاه ها تحلیل شده است. از میان 77 وب سایت دانشگاه، بهدلیل مشکلات فنّی فقط 69 دانشگاه مورد بررسی قرار گرفت. این تعداد در بخش تحلیل همپیوندی ها و تعیین وب سایت های پربسامد، به 52 وب سایت کاهش یافت. نتایج نشان داد وب سایت دانشگاه های تهران و پیام نور و علم و صنعت، از نظر میزان رؤیت، رتبه های نخست تا سوم را به خود اختصاص دادند. اما، ضریب تأثیرگذاری وب سایت دانشگاه های محقق اردبیلی و صنعتی جندی شاپور و زابل نسبت به بقیه بیشتر بود. یافته های ناشی از تحلیل هم پیوندی این وب سایت ها، بهروش دسته بندی خوشه ای، نشان داد که آنها در 6 خوشه با هم دسته شدند. همچنین، 12 وب سایت به صورت مستقل باقی مانده و از هم پیوندی ضعیف تری نسبت به سایر وب سایت ها برخوردار بوده اند. یافته های حاصل از تحلیل به روش مقیاس چندبعدی این وب سایت ها حاکی از آن بود که وب سایت ها در 5 خوشه با هم همکاری دارند.

مناسب بودن استفاده از فنّاوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش موضوع پژوهش های بسیاری بوده است، اما همیشه چالش هایی بر سر راه کاربران فاوا و به ویژه دبیران وجود دارد که مانع از پذیرش و کاربرد فاوا در برنامه درسی آنان می شود. بنابراین، هدف اصلی این مقاله بررسی این نوع چالش ها از دید دبیران مدارس متوسطه شهر اصفهان براساس مدل موانع کاربرد فنّاوری اطلاعات و ارتباطات (فاوا) است. در این مدل، موانع به چهار دسته سازمانی، مدیریتی، آموزشی، و مالی-تجهیزاتی تقسیم شده است. در پژوهش کیفی حاضر، با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی یافته ها، دیدگاه های دبیران در مورد موانع کاربرد فنّاوری اطلاعات و ارتباطات مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه محقق ساخته با 5 سؤال باز استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش را همه دبیران مدارس متوسطه دخترانه و پسرانه شهر اصفهان در سال تحصیلی 87-88 تشکیل می دهند که با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای 110 نفرشان به عنوان نمونه انتخاب شدند. برای تجزیه و تحلیل داده ها، از محاسبه میانگین و فراوانی و تحلیل محتوی استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که بیشتر دبیران، مهمترین مانع کاربرد فاوا را مربوط به دسته آموزشی دانسته اند. آنان عدم آموزش صحیح برای استفاده از فاوا در کلاس های ضمن خدمت را از چالش های مهم کاربرد فاوا در تدریس بیان کرده اند. عدم مدیریت صحیح برای اجرای برنامه های تلفیق فاوا در برنامه درسی، عدم حمایت سازمانی، و عدم وجود امکانات مالی و تجهیزات در مدارس، به ترتیب از دیگر موانع کاربرد فاوا بوده اند.