پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات (علوم و فناوری اطلاعات سابق)

یکی از مشکلات کتابداران مرجع, پاسخگویی به سئوالاتی است که دقیق و واضح نیستند. مراجعه‌کنندگان کتابخانه, معمولاً سئوال خود را به گونه ای کلی ومبهم مطرح می‌کنند. در این گونه موارد, اگر کتابدار حدود و ثغور سئوال را مشخص نکند و مستقیماً به سراغ منابع برود, با ناکامی یا ریزش اطلاعات مواجه می شود و به تجربه درمی‌یابد که, قبل از هرگونه جستجویی, با مراجعه کننده گفتگوکند و سئوال را روشن و دقیق کند. ویلیام کتز فرآیند مرجع را شامل مصاحبهء مرجع و استراتژی مرجع می‌داند. مصاحبهء مرجع, گفتگوی کوتاه کتابدار مرجع با مراجعه کننده است و در این گفتگو, که معمولاً قبل از جستجو و مراجعه به قفسه, برگه‌دان و فهرستها و کامپیوترو ... انجام می شود, کتابدار باید سعی کند, مرز و حوزهء سئوال مرجع را مشخص کند تا بتواند به نحو بهتر و دقیقتری پاسخگو باشد. پس از مصاحبهء مرجع, کتابدار باید استراتژی مرجع را مشخص کند. در این نوشته, شگردهایی بیان می شود که نگارنده به تجربه دریافته است به استراتژی نتیجه بخشتری منجر می‌شود.

کتابخانه و آرشیو وجوه مشترک زیادی با هم دارند, و نباید به عنوان دو مفهوم جدا  از هم بررسی شوند هدف مشترک کتابداری و آرشیوداری, ذخیره و گسترش دانش است. ضرورت خدمات کتابخانه ای و آرشیوی به عنوان یک نهاد عمومی برای نشان دادن علت اصلی و عملکرد نهایی فراهم گردیده است. در قدیم مواد کتابخانه و آرشیو را در یک جا ذخیره می کردند. در آغاز, چون تفاوتی بین آنها احساس نمی شد, معمولا مواد مربوط به این دو, به صورت درهم نگاهداری می شد. تفاوت بین کتابخانه و آرشیو در قرن پانزدهم و بعد از اختراع چاپ پدیدار گشت. کتابخانه و آرشیو, هردو مؤسسات عمومی اند که وجودشان در زندگی ما ضروری است.

ضبط پروانه اختراع و اطلاعات موجود در آن, به تازگی و به دلایل مختلفی, برای صنعت اهمیت فزاینده ای پیدا کرده است. شرکتها, برای تحقیق و توسعه به طور جدی سرمایه گذاری می کنند. انتقال تکنولوژی بین المللی در حال افزایش است. تحقیق علمی به سویی هدایت می شود که تضمین کنند, دارای سود سریع و هنگفتی باشد. از زمانی که اهمیت پروانه اختراع در سیاستگذاری شرکتها افزایش یافته, اطلاعا ت به دست آمده از پروانه اختراع تبدیل به منبعی استراتژیک شده است. جستجوی اطلاعات, از پروانه اختراعات را میتوان تحت سه عنوان مختلف تقسیم کرد پروانه اختراعات به مثابه منابع اطلاعاتی برای تکنولوژی؛ حقوق صنعتی؛ و امور اقتصادی. هر یک از این عرصه ها مستلزم شیوه های جستجوی خاص خود است و استراتژی جستجوی هریک از آنها به یکدیگر متفاوت است.

انقلاب علمی و فنی عظیمی که در دوران کنونی جریان دارد، امکان تبدیل علم را به یکی از مهمترین نیروهای مولده فراهم ساخته است. علم و صنعت با گامهای غول أسا به پیش می روند. انسان به کمک اطلاعات و اعمال کنترل، انرژیهای طبیعت را یکی پس از دیگری مهار می کند. تحولاتی که بویژه ، پس از نیمه دوم قرن بیستم با شتاب پیشرفتهای علم وصنعت صورت گرفته، همه ابعاد زندگی در جوامع (پیشرفته) را تحت تاثیر قرار داده است. از أنجا که اطلاعات، هم در ایجاد این تحولات و هم در اداره جوامع پیشرفته نقش مهمی دارد، جوامع مذکور را جوامع اطلاعاتی نیز خوانده اند. در نتیجه انقلاب علمی و فنی و اطلاعاتی معاصر که در تاریخ از لحاظ گستره تاثیر و عواقب آتی، نظیری برای أن نمیتوان یافت ، تضاد کشورهای کم رشد و در حال توسعه با کشورهای توسعه یافته عمیقتر شده است.

استفاده از دستگاه فاکسی میلی یا پست تصویری از سالها پیش در کشورهای صنعتی رواج دارد. در ایران به لحاظ کًندی خدمات پستی, استفاده از فاکسی میلی در ارتباطابات بین شهری بخصوص در ارائه خدمات اطلاعاتی, به صورت امری ضروری درآمده است. چگونگی ارائه بموقع این گونه خدمات به متخصصان سراسر کشور, از مطالبی است که عموما مطرح می شود. در این مقاله, چگونگی استفاده از پست تصویری در ارائه خدمات اطلاعاتی به پزشکان مناطق دور افتاده, بررسی شده است.

این مقاله, درباره روشهای گردآوری و مدیریت پیایندها, در کتابخانه های دانشگاهی نیجریه بحث میکند. برای تحقیق مسئله مورد مطالعه, از سه شیوه استفاده شد که عبارتند از : روش مصاحبه, بررسی مخزن پیایندها و سایر سوابق امر؛ و مشاهده فعالیتهای کتابخانه بویژه در بخش پیایندها. از یافته ها معلوم شد که کتابخانه های دانشگاهی نیجریه از سه روش : خریداری, مبادله و اهدا برای گردآوری پیایندها استفاده می کنند. روش خریداری بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد چون در وقت صرفه جویی می شود و مؤثر و قابل اطمینان و اعتماد است. مشروط به اینکه پرداخت بموقع انجام گیرد. در مدیریت مشاهده شد که بودجه بزرگترین مشکل است, بخصوص از وقتی که بازارهای ارز خارجی معمول شد. در نتیجه کتابخانه های دانشگاهی نیجریه قادر نبوده اند پیایندهای خارجی را به طور مرتب خریداری کنند. تخصیص بودجه ناچیز و استفاده از آن, کمبود کارکنان کارآمد نبود انگیزه در کارکنان, و تجهیزات ناچیز, ذخیره از مواردی بودند که در میان مشکلات مدیریت آشکار شدند. نتایج حاصل از این مقاله در جهت ارتباط پایدار و صحیح گردآوری پیایندها با مدیریت مؤثر به منزله کمک در جستجوی ما جهت کیفیت خدمات کتابخانه ای در کتابخانه های دانشگاهی نیجریه بحث می کند.

اولین مرکز خدماتی نمایه‌سازی و چکیده‌نویسی (A&I) در چین در سال 1988, سی سالگی خود را جشن گرفت. با این حال اشتباه است که بپنداریم رشد خدمات نمایه سازی و چکیده نویسی همسان رشد دیگر کشورهای جهان بوده است ـ چرا که این مراکز خدمات خود را از صفر شروع کرده‌اند و پس از یک دوره قهقهرایی, تولدی دوباره یافته‌اند. اینک, این مراکز, دیگر بنگاههای تجاری نیستند. در پایان دهه 80, تقریباً اکثر مراکز چکیده نویسی و نمایه سازی چین, انتشارات خود را به چاپ رسانده‌اند, و ارائه خدمات کامپیوتری نیز, در بوته آزمایش قرار گرفته است. هدف این مقاله, نشان دادن تصویری روشن از روند توسعه در رشد خدمات نمایه‌سازی و چکیده‌نویسی در چین و مطرح نمودن مشکلات و مسایل این‌گونه مراکز به منظور توجه بیشتر به این مهم است.

پروانه نوآوری (اختراع), از نظر قابلیت اطمینان, فایده و زمان مناسب(روزآمدی) منبع منحصر به فردی برای توسعه اقتصادی و تکنولوژیکی است و می تواند مبنای انتخاب یک استراتژی در پیشرفت علمی و تکنولوژیکی یک موسسه یا کشور قرار گیرد. این مقاله سه روش تصمیم یافته چنین استراتژی را ارائه می‌دهد و نقش پروانه نوآوری را در هر یک از آنها مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار می‌دهد: اول توسعه از طریق استفاده از امکانات تکنولوژیکی خارج که در آن پروانه نوآوری, نمونه‌ای از مبادله غیر تجاری تکنولوژی به شمار می‌رود. در این روش, از دستاوردهای علمی و فنی موجودی استفاده می‌شود که در سرزمین مربوطه از نظر قانونی حمایت نمی‌شود. دوم توسعه بر اساس پژوهشهای داخلی؛ در این روش, تحلیل پروانه نوآوری از یک طرف امکان کاربرد راه‌حلهای تکنولوژیکی موجود را هنگام تولید محصول داخلی فراهم می‌آورد و از طرف دیگر, شکل‌گیری یا رشد اندیشه‌های فنی را برمی‌انگیزد. سوم توسعه از طریق امتیار, که چنانچه از زمینه مناسبی برخوردار باشد, پروانه نوآوری می‌تواند مبنای انتخاب موضوع تکنولوژی و طرف معامله و همچنین شیوه مذاکره و تعیین مواد قرارداد حق امتیاز به کار رود.

تغییرات سریع و همه جانبه, کتابخانه ها و کتابداران را در آستانة عصر جدیدی قرار داده است که با گذشتة نه چندان دور, بسیار متفاوت است. سیستمهای کامپیوتری که در کتابخانه ها, تا دهة 80 مورد استفاده قرار می گرفت, ارتباطی پیوسته و مستقیم با عملکردهای سنتی کتابخانه ها برقرار می نمود. علی رغم توانایی و قابلیتهای عملی و گستردة فهرستهای قابل دسترسی برای عموم (OPACs) و سیستمهای محلی متصل بدانها, کتابخانه ها هنوز مدلی سنتی از مجموعه های فیزیکی و محلی هستند که عمدتا از طریق ابزارهای کتابشناختی ناهماهنگ, می توان بدانها دسترسی یافت. هم اکنون پیشرفتهای قابل توجهی دیده می شود که در حال تغییر بنیاد این مدل است. تکنولوژیهای نو, فهرستهای کتابخانه ها را از راهنماهای سادة منابع به سیستمهای جامع اطلاعاتی تغییر داده اند و در مرحلة ایفای تعهد خود در انتقال مستقیم منابع اطلاعاتی کتابخانه های دنیا و مراکز اطلاع رسانی, به میز استفاده کنندگان هستند.

ویسنده در این مقاله استدلال می‌کند که اطلاعات گذشته از تاثیر در تکامل فرهنگ در تحول و تکامل مغز بشر نیز موثرند و سلولهای عصبی بیشتری در این تحول فعال می‌شوند و از نسلی به نسلی انتقال می‌یابند و دیگر آنکه در این فرآیند ماده به انرژی و انرژی به چیزی پایدارتر یعنی اطلاعات تبدیل می‌شود و هنگامی که همه چیز به اطلاعات تبدیل شد جهان به آخر خواهد رسید.

با توجه به نقش حیاتی اطلاعات علمی و فنی، برای پیشرفت علم و تکنولوژی در توسعه اقتصادی و اجتماعی، اهمیت دستیابی پژوهشگران و متخصصان و سایر استفاده کنندگان به اطلاعات مناسب، دقیق و روزآمد، روز به روز آشکارتر میشود. در این بررسی، قصد داریم جریان تولید (تهیه)، توزیع(اشاعه) و مصرف اطلاعات را در ایران مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم. اهداف این بررسی عبارتند از: الف) مروری کلی بر وضعیت جریان اطلاعات در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه؛ ب) عوامل بازدارنده جریان مطلوب اطلاعات در ایران؛ ج) پیشنهادها و راه حلها

آدونیس» در اسطوره‌شناسی یونان باستان، جوانی است با زیبایی چشمگیر. او که از درخت صمغ متولد شده بود، نیمی از سال را با «پرسفونه»، الهه عالم مردگان، و نیمه دیگر سال را با «آفردیته»، الهه عشق، می‌گذراند. در طول اقامت موقت سالانه آدونیس در عالم مردگان، از اواخر پاییز تا اوایل بهار و آفردیت در جستجوی او ناپدید می‌شد و زمین را بی‌حاصل باقی می‌گذاشت و سرانجام، در بهار او را بازمی‌یافت. در کتابداری، آدونیس واژه اختصاری یک سرویس آزمایشی تحویل مدرک است که کلیه مقالات 224 مجله زیست پزشکی منتشره در سالهای 1987و 1988 را فراهم می‌سازد. ادونیس جدید ممکن است، مثل همتای اساطیری خود برای رسیدن به یک مصالحه بین دو گروه کتابداران و ناشران مفید واقع شود. در چند سال گذشته، شکاف بین بازیابی سریع و موثق اطلاعات از طریق پایگاههای بین‌المللی و تاخیر کند و وقت‌گیر در تحویل مدرک، بیش از پیش خود را نشان داده است. درحالی که شما برای فتوکپی مقاله ای که به آن نیاز مبرم دارید، مجبورید یک تا دو ماه معطل شوید، هر نوع تکنولوژی کامپیوتری چه اندازه می‌تواند مفید واقع شود؟ تا چند سال پیش، کتابداران معتقد بودند که تهیه میکروفیلم مجلات، می‌تواند راه خروجی از این مخمصه باشد. حال می‌دانیم که این وسیله جدید نیز، دسترسی سریعتری را ارائه نمی‌کند و گران هم هست. ذخیره نوشته‌ها در پایگاهها تمام متن ـ راه حل پیشنهادی دیگر- مشکلات دیگری را تحمیل می‌کند: عکسها و حتی فرمولهای ریاضی و شیمی را نمی‌توان ذخیره و تکثیر کرد و دسترسی مستقیم هم گران تمام می‌شود. از چند سال پیش، وقتی سیستمهای ذخیره انبوه مثل دیسکهای نوری 12 اینچ و CD-ROM مورد استفاده قرار گرفت، وضع عوض شد. متنها و حتی عکسها می‌توانند به صورت رقم درآمده و روی دیسکها ذخیره شوند. به نظر می‌رسد با این تکنولوژی جدید، می‌توان کارگاهی Workstation ایجاد کرد که یک سیستم کامپیوتری متکی به PC را به یک CD-ROM ران و یک چاپگر لیزری متصل کند و اطلاعات تمام متن روی دیسکهای لیزری را بازیابی، و خروجی چاپ شده تهیه نماید.

فهرست کتابخانه, صورتی از کتابها و سایر مواد خواندنی موجود در یک کتابخانه یا چند کتابخانه است. این صورت معرّف کتابهایی را دربرمیگیرد که طبق یک طرح معین مرتب شده اند. تفاوتش با کتابشناسی در این است که فهرست صورتی است که منابع یک مجموعه, یک کتابخانه یا منابع مجموعه ای از کتابخانه های یک ناحیه یا کشور را ثبت, توصیف و نمایه میکند. فهرستنویسی به مراحل عملیات گوناگونی گفته میشود که برای تهیه معرفهای مواد خواندنی دریک مجموعه و نگهداری آن انجام میشود.