مطالعات راهبردی در صنعت نفت و انرژی (مدیریت منابع انسانی در صنعت نفت سابق)

منابع انسانی هر سازمان، با ارزش ترین عامل تولید و منبع اصلی زاینده مزیت رقابتی است و برنامه ریزی جهت توسعه و بهسازی آن امری ضروری است . این پژوهش به منظور ارائه مدلی برای توسعه سرمایه انسانی انجام گرفته است. این پژوهش کاربردی و از نوع توصیفی- پیمایشی به شمار می رود که با استفاده از پرسشنامه و مصاحبه نیمه ساختاریافته انجام شده است. در مرحله اول، به منظور شناخت وزارت نفت از نظر وضعیت توسعه سرمایه انسانی و شناسایی عوامل تاثیرگذار بر آن، پرسشنامه باز تهیه شده و با تحلیل نتایج بدست آمده مدل مفهومی طراحی گردید. در ادامه به منظور استخراج روابط بین متغیرها، تعیین ضرایب وزنی شاخص ها و ارائه مدل ریاضی تحقیق، پرسشنامه دوم طراحی شد. پس از تایید روایی مدل طبق نظر صاحب نظران و خبرگان و تایید پایایی آن از طریق آلفای کرونباخ، در بین تعدادی از خبرگان که بر اساس شرایط خاص خبرگی و به روش قضاوتی انتخاب شده بودند، توزیع گردید. داده های بدست آمده بر اساس رویکرد پویایی سیستم ها و با استفاده از نرم افزار ونسیم، به روش سناریو نویسی مورد تحلیل قرار گرفت. در مجموع تعداد شش سناریو در نظر گرفته شد که در میان آنها "بهبود توانایی کارکنان" به عنوان جذاب ترین سناریو و "بهبود برنامه های نرم افزاری آموزش و توسعه" و "بهبود اعتماد و روابط متقابل" به عنوان سناریوهای قوی پژوهش شناسایی گردید. نتایج نشان داد وزارت نفت برای توسعه سرمایه های انسانی خود باید در نخستین گام اقدام به توانمندسازی کارکنان نماید. از آنجایی که توانمندی دارای ابعاد عینی و ذهنی است، تقویت ظرفیت های روحی و اعتماد به نفس کارکنان باید با افزایش سطح مهارت و توانایی های تجربی آنان همراه شود تا سازمان به سطح قابل قبولی از بهره وری دست یابد

مفهوم رفتار خودتوسعه ای و توسعه دواطلبانه ی کارکنان، در ادبیات رفتار سازمانی و مدیریت منابع سازمانی از جایگاه ویژه ای برخوردار است و اندیشمندان و صاحب نظرانِ مدیریت، نظرات متفاوتی در این باره ارائه نموده اند. هدف اصلی پژوهش حاضر، ارائه چارچوب مفهومی رفتار خودتوسعه ای کارکنان بود. این پژوهش با رویکرد کیفی و با استفاده از تحلیل مضمون انجام شد. جامعه مورد مطالعه شامل 425 نفر از کارکنان شرکت گاز خراسان رضوی، شمالی و جنوبی بود و از روش نمونه گیری هدفمند برای نمونه گیری استفاده شد. نمونه مورد مطالعه شامل 21 نفر از کارکنان این شرکت بود که دارای آگاهی تئوریک و تجربه عملی در زمینه رفتار خودتوسعه ای بودند و از مصاحبه نیمه ساختاریافته ی عمیق برای جمع آوری اطلاعات استفاده شد. بر اساس نتایج پژوهش، رفتار خودتوسعه ای در قالب ده مقوله کلیدیِ تعهد سازمانی، خودآگاهی، خود کارآمدی، خود سامانی، توانمندی، خود شکوفایی، انعطاف پذیری، یادگیری خود هدایتی، تاب آوری و خوش بینی دسته بندی گردیدند . پیشایندهای رفتار خودتوسعه ای نیز در سه دسته فردی، سازمانی و فراسازمانی دسته بندی شدند. نتایج رفتار خودتوسعه ای نیز در سه دسته فردی، سازمانی و فراسازمانی شناسایی گردیدند.

پژوهش حاضر با هدف ارائه مدل شایستگی رهبران سازمان کوانتومی انجام شد. این تحقیق از حیث هدف اکتشافی و از نظر روش از نوع آمیخته(کیفی و کمّی) بود. جامعه آماری بخش کیفی تحقیق را اساتید خبره مدیریت از دانشگاه های مختلف و جامعه آماری بخش کمّی تحقیق را مدیران شرکت های تابعه صنعت نفت در اصفهان تشکیل داد. نمونه گیری به روش هدفمند چندمرحله ای و براساس روش طبقه بندی متناسب با حجم انجام گرفت. ابزار جمع آوری اطلاعات شامل دو پرسش نامه ی محقق ساخته بود که روایی صوری و محتوایی آنها توسط اساتید خبره مدیریت در زمینه سازمان کوانتومی و شایستگی رهبران تأیید گردید. پایایی پرسش نامه ها از طریق محاسبه ضریب آلفای کرونباخ بررسی شد که همگی بالای 0.70 و مطلوب بود. با استفاده از تکنیک مدل یابی معادلات ساختاری، مدل شایستگی رهبران سازمان کوانتومی شامل پنج بُعد شایستگی؛ فردی، میان فردی، مدیریتی، تحلیلی/ ادراکی و فنی با 57 شایستگی رهبری ارائه گردید.

امروزه ویژگی های روان شناختی مدیران از جمله عوامل اثرگذار در موفقیت سازمان ها و عنصر اصلی توانمندسازی نیروی انسانی می باشد. هدف از پژوهش حاضر، شناسایی و ارائه مدل ساختاری ویژگی های روان شناختی مدیران عالی در مناطق نفتی استان آذربایجان غربی بود که با روش ترکیبی(کمّی – کیفی) مورد بررسی قرار گرفت. در بخش کیفی، پارادیم پُست مدرن، استراتژی پدیدارشناسی و تکنیک تحلیل محتوای پنهان با مصاحبه نیمه ساختاریافته (عمیق) با 16 نفر از مدیران عالی (تا حد اشباع نظری) انجام گرفت. برای نمونه گیری از روش نمونه گیری هدفمند (قضاوتی) استفاده شد و در مصاحبه ها از نفر 10 به بعد، اشباع نظری حاصل گردید. در بخش کمّی با استفاده از مدل سازی معادلات ساختاری به روش حداقل مربعات جزئی، پایایی و روایی ابزار به دست آمده مورد تایید قرار گرفت. مصاحبه ها از طریق کدگذاری باز و کدگذاری محوری با نرم افزار MAX QDA 12 و جهت تأیید ابزار به دست آمده از نرم افزار Smart Pls 2 استفاده شد. ویژگی های روان شناختیِ مدیران عالی در جامعه ی مورد بررسی در چهارمولفه ی نوع دوستی، آرزومندی، دوراندیشی و سازگاری با دیگران شناسایی گردید و یک مدل ساختاری بر اساس این مولفه ها ارائه و پایایی و برازش مدل جدید مورد سنجش قرار گرفت.

هدف از این پژوهش، تدوین مدلی برای توسعه شایستگی رهبری مدیران صنعت فولاد بود. روش شناسی این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نوع اکتشافی و به لحاظ نحوه گردآوری اطلاعات از نوع آمیخته بود. ابتدا و در بخش اولِ پژوهش (کیفی)، گردآوری داده های کیفی مورد نیاز با استفاده از نظریه برخاسته از داده ها و پس از انجام مصاحبه عمیق با استفاده از پرسش نامه 12 سوالی، مطابق با رویکرد سیستماتیک اشتروس و کوربین انجام شد . بعد از مراحل کدگذاری، تعداد 180 گزاره یا مفهوم اولیه از کدگذاری باز شناسایی شد و از ترکیب آنها تعداد 32 مقوله بر اساس کدگذاری محوری به دست آمد. در نهایت، از این تعداد شش مولفه یا ابعاد اصلی مدل طراحی گردید. جامعه آماری پژوهش در بخش کیفی شامل تمامی خبرگان و متخصصان صنعت فولاد بود که با استفاده از روش نمونه گیری غیرتصادفی و با استفاده از تکنیک گلوله برفی، تعداد 21 نفر انتخاب و مصاحبه های عمیق با آنها انجام شد. در بخش دوم پژوهش (کمّی)، جامعه آماری شامل مدیران منتخب صنعت فولاد و تعداد نمونه نیز 155 نفر بود. در این مرحله، برازش مدل طراحی شده پس از انجام تجزیه و تحلیل آماری و انجام معادلات ساختاری به کمک نرم افزار PLS بررسی و تأیید گردید.

هدف از انجام این پژوهش، شناسایی و سنجش عوامل مؤثر بر مدیریت استعداد در صنایع ملی گاز بوده است. بر همین مبنا دو رویکرد کیفی و کمّی مورد استفاده قرار گرفت. در بخش کیفی براساس رویکرد دلفی و در بخش کمّی بر اساس آنتروپی شانون عمل شد. بدین منظور، ابتدا تیم 15 نفری خبرگان، شامل مدیران سازمانی و همچنین اساتید دانشگاهی انتخاب و مراحل رویکرد دلفی با توجه به نظرات این افراد انجام شد. نتیجه این بخش بیانگر 42 متغیر در قالب 10 متغیر اصلی توسعه شخصی، استراتژی سازمانی، کارمندیابی و انتخاب، مدیریت عملکرد، آموزش، جبران خدمت، انضباط، عوامل سیاسی، عرضه نیروی کار و قوانین و مقرّرات بوده که بر مدیریت استعداد تأثیر گذاشته اند. مبنای نتایج به دست آمده از رویکرد دلفی، بیانگر برابر بودن تأثیر عوامل ده گانه بر مدیریت استعداد می باشد و این در حالی است که ممکن است تأثیر برخی از عوامل بیشتر از دیگر عوامل باشد. بر همین اساس، وزن دهی متغیرهای اصلی بر اساس روش آنتروپی شانون و با توجه به نظرات 10 نفر از خبرگان موردتوجه قرار گرفت. نتایج این بخش نشان داد که مدیریت عملکرد دارای بالاترین درجه اهمیت در زمینه مدیریت استعداد و توسعه شخصی، دارای کمترین میزان اهمیت بوده است.

پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر معنویت محیط کار بر سلامت روانی جامع کارکنان و سه بُعد اصلی آن (بهزیستی هیجانی، بهزیستی روان شناختی و بهزیستی اجتماعی) صورت گرفت. این تحقیق از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش گردآوری داده ها از نوع پیمایشی می باشد. برای تجزیه و تحلیل داده ها و آزمون فرضیه ها نیز از روش مدل سازی معادلات ساختاری استفاده شد. جامعه آماریِ تحقیق شامل کارکنان شرکت پتروشیمی پازارگاد واقع در عسلویه بود. حجم نمونه بر اساس جدول مورگان تعیین شد که در نهایت، تعداد 238 نفر با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها، پرسش نامه معنویت محیط کار میلیمن و همکاران و پرسش نامه کوتاه شده سلامت روانی جامع کیز بود. روایی هر دو پرسش نامه از نظر روایی ظاهری، محتوایی و سازه مورد بررسی قرار گرفته و برای آزمون پایایی آنها نیز از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد. مقدار این ضریب برای پرسش نامه میلیمن 0/81 و برای پرسش نامه کیز0/84 به دست آمده است. داده های گردآوری شده با استفاده از نرم افزارهای آماری SPSS25 و Amos23 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. یافته های به دست آمده نشان می دهد متغیّر معنویتِ محیط کار در مجموع دارای ضریب تأثیر قابل ملاحظه ی 68 درصد بر سلامت روانی جامع کارکنان می باشد. کلیه فرضیه های فرعی تحقیق نیز تأیید گردید.

مدیریت استعداد یکی از مهم ترین چالش های مدیریت در شرکت ها است. عدم قطعیت در پیش بینی شایستگی های مورد نیاز و ناتوانی در تخمین دقیق ترک شغلِ اختیاری استعدادها، تطبیق دادن مفاهیمی از زنجیره تأمین مانند تأمین و منبع یابی راهبردی در مدیریت استعداد را ضروری نموده است. هدف این پژوهش خوشه بندی حرفه های شغلیِ شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب به منظور ایجاد زمینه لازم برای ارایه راهبردهای متناسب برای تأمین استعدادها در هر یک از خوشه های شغلی است. پژوهش حاضر از حیث هدف، کاربردی و روش آن کمّی است. راهبرد تحقیق، خوشه بندی فازی به روش c میانگین می باشد. جامعه آماری تحقیق، کارکنان واحدهای منابع انسانی شرکت و نمونه آماری به صورت هدفمند و شامل 80 نفر بود که از میان کارشناسان با تحصیلات حداقل کارشناسی و آشنا به حرفه های شغلی انتخاب شدند. بر اساس یافته ها، حرفه های شغلیِ شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب در چهار خوشه ی حرفه های عادی، اهرمی، گلوگاه و بحرانی طبقه بندی گردید و برای هر یک از خوشه ها، راهبردهای متناسب تأمین و منبع یابی استعداد پیشنهاد شد.

این پژوهش به بررسی تأثیر رهبری اصیل و مولفه های آن در رابطه با درک ریسک کارکنان و جوّ ایمنی در پتروشیمی ایلام پرداخته است. پژوهش حاضر از جهت هدف، کاربردی و از حیث نحوه گردآوری داده ها، توصیفی از نوع پیمایشی است. جامعه آماری شامل کارکنان رسمی و قراردادی پتروشیمی ایلام با حدود 700 نفر پرسنل بود. تعداد 250 نفر از طریق جدول مورگان به روش نمونه گیری تصادفی ساده به عنوان نمونه انتخاب گردید. از چهار پرسش نامه استاندارد به عنوان ابزار سنجش استفاده شد و جهت تحلیل یافته ها از نرم افزار PLS استفاده گردید. پایایی ترکیبیِ سازه ها بیشتر از 76 درصد بودند و آلفای کرونباخ کل آن 77 درصد به دست آمد. همچنین، مقدار روایی همگرای متغیرها بالای 68 درصد بود. یافته ها نشان داد که رهبری اصیل، رابطه مثبت و معناداری با جوّ ایمنی دارد و 71 درصد تغییرات جوّ ایمنی را تبیین می کند. جوّ ایمنی رابطه منفی و معناداری با ادراک از ریسک داشته و رهبری اصیل، رابطه معنادار و منفی بر ادراک از ریسک دارد. همچنین، نقش شخصیت پاسخگویان به عنوان متغیّر تعدیل گر بر ادراک کارکنان از ریسک مورد تأیید قرار گرفت. در نهایت، رابطه میانجیِ جوّ ایمنی میان رهبری اصیل و ادراک از ریسک با درصد بالایی نشان داده شد.

در مشاغل اقماری، فرسودگی شغلی کارکنان ازجمله مسائل مهمی است که امروزه بیش از هر زمان دیگری مورد توجه قرار گرفته است. در پژوهش حاضر میزان فرسودگی شغلی و علل بُروز آن در کارکنان منطقه عملیاتی سیری شرکت نفت فلات قاره مورد سنجش قرار گرفت. ابزار گردآوری اطلاعات، پرسش نامه استاندارد ماسلاچ و جکسون و پرسش نامه محقق ساخته علت شناسی فرسودگی شغلی بود که در میان نمونه آماری متشکل از 305 نفر از کارکنان شرکت توزیع گردید. یافته های پژوهش با استفاده از آزمون تحلیل واریانس فریدمن، آزمون خی دو، آزمون فیشر (آزمون آنالیز واریانس آنوا) و آزمون تعقیبی شفه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت . نتایج آزمون فرضیه ها بیانگر این است که علل مختلفی در بین طبقات پنج گانه علت شناسی فرسودگی شغلی در مشاغل اقماری بر شکل گیری آن تأثیر دارند و فرسودگی شغلی کارکنان ناشی از علل فردی، ویژگی های شغلی، ویژگی های سازمانی و عوامل اقتصادی و اجتماعی می باشد. همچنین، فرسودگی ناشی از محیط کار تأیید نگردید.

هدف پژوهش حاضر شناسایی و رتبه بندی موانع اشتراک دانش با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبیِ فازی در اداره مخابرات شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب بود. این پژوهش بر اساس هدف، کاربردی-توسعه ای و از نظر ماهیت، توصیفی-پیمایشی محسوب می شود. جامعه آماری این پژوهش را کلیه مدیران پروژه های مخابراتی اداره مخابرات شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب تشکیل داده است که به طور مستقیم در کسب و اشتراک دانش مشارکت داشتند. حجم جامعه برابر 30 نفر بود که به دلیل پایین بودن تعداد آن، از روش سرشماری استفاده شد و نمونه گیری انجام نگرفت. ابزار مورد استفاده در این پژوهش دو پرسش نامه ی ساخته شده توسط محقق شامل تکنیک دلفی فازی و تحلیل سلسله مراتبیِ فازی به کار گرفته شد. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزارهای آماری اکسل انجام شد. بر اساس نتایج موانع فردی با وزن 0/439 در رتبه اول، موانع فناورانه با وزن 0/351 در رتبه دوم و موانع سازمانی با وزن 0/210 در رتبه سوم قرار گرفتند.

هدف اصلی مقاله حاضر تبیین الگوی تعادل کار – زندگی در شرکت گاز استان مازندران به عنوان یک شرکت خدمت رسان و پروژه محور است. در پژوهش حاضر از روش کیفی مبتنی بر راهبرد داده بنیاد استفاده شد. زیرا محقق به منظور تبیین الگو از داده های مفهومی که به صورت نظام مند گردآوری شده بودند، استفاده نمود. به منظور جمع آوری داده ها از روش میدانی با استفاده از ابزار مصاحبه استفاده شد. نمونه آماری مصاحبه شوندگان را 25 نفر از مدیران و کارشناسان شرکت مورد مطالعه تشکیل دادند. ﻣﺤﻘ ﻖ ﺑ ﺎ رویک ﺮدی استقرایی و با استفاده از داده های گردآوری شده به تدوین نظریه ای قابل اتکا در زمینه تعادل کار – زندگی پرداخت. ﺑﺮای ایﻦ اﻣﺮ، پس از کدگذاری باز، مفاهیم و مقوله ها استخراج شدند و در مرحله کدگذاریِ محوری، این مقوله ها در قالب پدیده های محوری، شرایط عِلّی، شرایط زمینه ای و شرایط مداخله گر نشان داده شد. سپس خطِ داستان و الگوی پارادایمی تحقیق ترسیم گردید.