مطالعات راهبردی در صنعت نفت و انرژی (مدیریت منابع انسانی در صنعت نفت سابق)

در مدیریت منابع انسانی وجود دو نوع تناسب و همسویی ضروری بر شمرده شده است؛ همسویی عمودی که به هم جهت بودن راهبردها و اقدامات مدیریت منابع انسانی با راهبردها و اهداف کلان سازمانی اشاره دارد و همسویی افقی که به همسویی درونی بین اقدامات متنوع مدیریت منابع انسانی با هم توجه دارد. با توجه به نتایج اثربخش و هم افزای ناشی از اقدامات همسو و یکپارچه منابع انسانی، شناسایی ابعاد شکل دهنده و تقویت کننده همسویی افقی در اقدامات مدیریت منابع انسانی و ارائه یک مدل مطلوب و جامع برای آن، جزو پژوهش هایی است که انجام آن اجتناب ناپذیر است. پژوهش حاضر نیز بدین منظور و با استفاده از روش کیفی فرا ترکیب صورت گرفته است. مهمترین تعاریف از مفهوم همسویی وهمسویی افقی و نیز مدل ها و تئوری های مرتبط با آن، که توسط پژوهشگران مختلف ارائه شده، شناسایی و بررسی گردیده و نقاط قوت و ضعف آن ها در مقایسه با یکدیگر مشخص و در نهایت مدل پیشنهادی به نحوی طراحی شده که تا حد ممکن تعریف جامعی از همسویی افقی و ابعاد موثر بر تحقق آن را در بین اقدامات مدیریت منابع انسانی در برگیرد. مهمترین مزیت این الگوی پیشنهادی در این است که تمامی تعاریف از مفهوم همسویی و مفاهیم معادل آن و نیز همسویی افقی را بررسی و ترکیب کرده و ابعاد شکل گیری همسویی افقی شامل یکپارچگی فرآیندی، یکپارچگی معماری و پیکره بندی و یکپارچگی اجرایی را به صورت جامع مورد بررسی قرار داده است.

در بسیاری از شرکت ها مسیری که از طرح ایده های خلاقانه توسط افراد تا نائل شدن به نوآوری پیموده می شود، به دلایل زیادی به صورت کامل پیاده سازی نمی شود. چنین شرکت هایی متقاعد شده اند که باید از ایده های بدیع و نو کارکنان استفاده موثر نمایند و این مهم جز با انحراف خلاق میسر نمی شود. در همین راستا، هدف از انجام این پژوهش، طراحی مدل انحراف خلاق در شرکت ملی نفت ایران با استفاده از روش گراندد تئوری به عنوان یکی از روش های کیفی بوده است . در این پژوهش ابتدا با روش نمونه گیری نظری 11 تن از متخصصان و استادان دانشگاه و شرکت ملی نفت ایران انتخاب شده و مصاحبه های عمیق با آنها صورت گرفت. پس از آن در سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی مولفه های انحراف خلاق شناسایی شدند. طبق نتایج، مولفه های مدیریتی و سازمانی ( شرایط علّی )، انحراف خلاق (راهبرد کنش/کنش متقابل)، ویژگی های کنشگران و ویژگی های ایده (زمینه)، شرایط مدیریتی، سازمانی و بیوگرافیک (شرایط مداخله ای) و پیامدهای مثبت و منفی در سطح فردی و سازمانی (پیامدها) استخراج و مدل انحراف خلاق طراحی گردید.

بهبود بازدهی سرمایه انسانی از آنجا که می تواند نقش موثری در کارایی سازمان داشته باشد، همواره یکی از موضوعات پژوهش بوده است . میزان تمایل به ترک سازمان یکی از عوامل تأثیرگذار بر کارایی سرمایه انسانی است که آن را می توان با استفاده از الگوهای درون داده ای، شرایط حاکم بر سازمان و بررسی عوامل مؤثر بر آن پیش بینی کرد. به همین منظور، از الگوریتم های هوشمند مبتنی بر شبکه عصبی و الگوریتم ژنتیک چندهدفه برای پیش بینی تمایل کارکنان به ترک سازمان در این پژوهش بهره گرفته شده است. در این راستا، ابتدا با طراحی پرسشنامه ای، نظرات کارکنان شرکت بهره برداری نفت و گاز کارون در مورد رضایت مندی و تمایل به ترک سازمان، جمع آوری شد و بر اساس آن، یک مجموعه داده تدوین گردید. سپس با استفاده از شبکه های عصبی مصنوعی به عنوان طبقه بند و الگوریتم تکاملی ژنتیک چندهدفه برای انتخاب ویژگی های مؤثر، یک سیستم خبره طراحی شد. به منظور تست و ارزیابی الگوریتم شبکه عصبی طراحی شده با مجموعه داده استاندارد ایجادشده، آموزش های لازم ارائه شد . نتایج ارزیابی سیستم پیشنهادی بیانگر آن است که با به کارگیری الگوریتم ژنتیک چندهدفه و شبکه های عصبی مصنوعی می توان مدلی ارائه کرد تا علاوه بر پیش بینی میزان تمایل کارکنان به ترک سازمان با دقت بالای 88%، با انتخاب ویژگی های مؤثر، عوامل کلیدی ترک سازمان را نیز مشخص کند

عوامل مختلفی می تواند بر روی کیفیت زندگی کاری منابع انسانی به عنوان اساسی ترین منبع سازمان تاثیرگذار باشد. در این باره بررسی تاثیر متغیر بهداشت شغلی در رابطه بین اعتیاد به کار و کیفیت زندگی کاری کارکنان موضوعی است که این پژوهش به مطالعه آن پرداخته است. تحقیق حاضر از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش پژوهشی توصیفی از نوع پیمایشی است. جامعه آماری تحقیق را کارکنان سکوی سروش بالغ بر160 نفر تشکیل داده است. با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی ساده و فرمول کوکران حجم نمونه 113 نفر برآورد گردید. پرسشنامه های استاندارد اعتیاد به کار اسپنس و رابینز، کیفیت زندگی کاری والتون و نیز پرسشنامه بهداشت شغلی گلدبرگ و هیلر به عنوان ابزار گردآوری داده ها مورد استفاده قرار گرفت. آزمون فرضیه های پژوهش توسط نرم افزار Smart PLS انجام شد و یافته های پژوهش نقش میانجی گری بهداشت شغلی را در این رابطه تایید نمود. علاوه بر این نتایج نشان داد که اعتیاد به کار بر کیفیت زندگی کاری تاثیر مثبت و معنادار دارد اما بر بهداشت شغلی دارای تاثیر منفی است.

حوادث و بحران های طبیعی و صنعتی از جمله تهدیدهای جدی بخش صنعت به شمار می آیند. در صورت بروز حادثه ای در صنعت پتروشیمی، علاوه بر این که قسمت عمده ای از اقتصاد کشور دچار زیان می شود، آلودگی شدید محیطی نیز به دلیل خطر بالای عملیات پتروشیمی ایجاد می گردد. بنابراین مدیریت بحران امری بسیار مهم و ضروری به شمار می رود . هدف اصلی پژوهش حاضر تبیین شاخص ها و ارائه الگوی عملیاتی مدیریت بحران با مطالعه ای در صنعت پتروشیمی استان مرکزی بوده است. این پژوهش از لحاظ هدف، از نوع تحقیقات توسعه ای-کاربردی بوده و از لحاظ جمع آوری اطلاعات نیز می توان آن را توصیفی از نوع پیمایشی-تحلیلی قلمداد کرد. جامعه مورد پژوهش در این تحقیق، مدیران و کارشناسان صنعت پتروشیمی استان مرکزی بودند و نمونه گیری به شیوه تصادفی و با استفاده از فرمول کوکران انجام شد. ابزار جمع آوری داده ها پرسش نامه محقق ساخته بود که اعتبار و روایی آن مورد تایید قرار گرفت. پس از شناسایی شاخص های مدیریت بحران در صنعت پتروشیمی و استخراج شاخص های موثر با تکنیک تحلیل عاملی اکتشافی و ارائه الگوی مفهومی با استفاده از تکنیک تحلیل عاملی تاییدی مناسب بودن این الگو مورد آزمون قرار گرفت. به منظور تحلیل داده ها نیز از نرم افزارهای SPSS و LISREL استفاده شد. از نتایج تحلیل عاملی اکتشافی برای ابعاد پیشگیری، آمادگی، واکنش و پسا واکنش به ترتیب دو، هشت، چهار و یازده عامل استخراج گردید. نتایج تحلیل عاملی تاییدی نیز وجود رابطه معنی دار بین متغیرهای آشکار و سازه های نهفته را تایید نمود و نشان داد که مدل از برازش خوبی برخوردار است.

هدف این پژوهش بررسی ارتباط میان توانمندسازهای مدیریت دانش با عملکرد سازمانی در شرکت پتروشیمی نوری بوده است. روش این پژوهشِ کاربردی از نوع توصیفی-پیمایشی وجامعه آماری شامل 340 نفر از کارکنان رسمی این سازمان بود که با نمونه گیری تصادفی تعداد 181 نفر مورد ارزیابی قرار گرفت . تجزیه و تحلیل داده ها با نرم افزارهای SPSS و LISREL در دو سطح توصیفی و استنباطی صورت پذیرفت. نتایج نشان داد که در حوزه توانمندسازهای مدیریت دانش در شرکت پتروشیمی نوری، فناوری اطلاعات، فرهنگ و کارکنان با ضریب معناداری0/405 ، 0/373 و 0/135 به ترتیب بیشترین میزان ارتباط و تاثیر را بر فرآیند خلق دانش دارند ولی ساختار سازمانی در این رابطه تاثیرگذار نبود. همچنین، از بین ابعاد فرآیند خلق دانش در این شرکت نیز درونی سازی، برونی سازی و اجتماعی سازی به ترتیب با ضریب معناداری 0/325 ، 0/268 و 0/176 بیشترین میزان ارتباط و تاثیر را بر خلاقیت سازمانی نشان دادند ولی بُعد ترکیب با ضریب معناداری 0/081 تاثیرگذار نبود. نتایج همچنین حاکی از وجود ارتباط و تاثیر خلاقیت سازمانی با ضریب معناداری 0/610 بر عملکرد سازمانی و تایید فرض اصلی پژوهش بوده است.

هدف از این پژوهش بررسی رابطه بین رهبری پدرسالارانه و سکوت کارکنان با تاکید بر نقش تعدیل کننده عدالت سازمانی است. روش پژوهش توصیفی از نوع همبستگی و جامعه آماری تحقیق، کارکنان شرکت گاز استان چهارمحال و بختیاری به تعداد 230 نفر بوده است. نمونه آماری با استفاده از جدول کرجسی و مورگان و به روش نمونه گیری تصادفی140 نفر به دست آمد. برای جمع آوری داده ها از سه پرسشنامه استاندارد رهبری پدرسالارانه چنگ و همکاران ( 2004 )، سکوت سازمانی واکولا و بوراداس ( 2005 ) و عدالت سازمانی نیهوف و مورمن ( 1993 ) استفاده شد. پایایی پرسشنامه ها با استفاده از ضرایب آلفای کرونباخ به ترتیب 0/86، 0/73و0/79 ب دست آمد. برای تجزیه و تحلیل داده ها ، از نرم افزارهای SPSS و AMOS استفاده گردید. یافته ها ی تحقیق نشان می دهد که بین رهبری پدرسالارانه، رهبری مستبدانه، رهبری خیرخواهانه و رهبری اخلاقی با سکوت سازمانی با در نظرگرفتن نقش تعدیل کننده عدالت سازمانی رابطه وجود دارد. با توجه به این که مقدار سطح معناداری کمتر از میزان خطای 0/05 و مقدار بحرانی بیشتر از محدوده قابل قبول یعنی 1/96 می باشد، تمامی فرضیات پژوهش تایید شد.

یکی از تکنیک های مورد استفاده در مدیریت، برون سپاری فعالیت هاست که به دلیل عدم انتخاب صحیح پیمانکار الزاماً با موفقیت همراه نیست. از آنجا که این تکنیک در بخش عمده ای از فعالیت های پژوهشگاه صنعت نفت اجرا می شود، در این مطالعه به بررسی این موضوع پرداخته شد . این پژوهش با رویکردی کاربردی- توسعه ای با بهره گیری از دیدگاه گروه خبرگان به مدل سازی ریاضی گزینش پیمانکاران در پژوهشگاه صنعت نفت با مدل برناردو پرداخت . نتایج نشان داد که پژوهشگاه صنعت نفت در ارزیابی پیمانکاران باید از مدل دومرحله ای استفاده نماید. همچنین از دید گروه خبره در فاز اول گزینش، هرچه تعداد معیارهای گزینشی افزایش یابد، میزان مطلوبیت نهایی در توافق گروه خبره کاهش می یابد که این موضوع در فاز دوم گزینش دقیقاً نتایج عکس را نشان داد. بر اساس نتایج به دست آمده از این پژوهش، پیشنهاداتی در جهت افزایش رضایت پیمانکاران و ذی نفعان این صنعت به مدیریت ارائه گردید.