مطالعات راهبردی در صنعت نفت و انرژی (مدیریت منابع انسانی در صنعت نفت سابق)

یکی از رویکردهایی که امروزه نه تنها در ایران بلکه در جهان مطرح است مسئله ترسیم چشم انداز و تدوین استراتژی است. در این رابطه، نقش و اهمیت وجود استراتژیست ها در سازمان بر کسی پوشیده نیست. از این روست که "طراحی الگوی پرورش استراتژیست در شرکت ملی نفت ایران" به عنوان هدف اصلی از انجام این پژوهش کیفی بر اساس رویکرد نظریه داده بنیاد در نظر گرفته شده است. اهداف فرعی این پژوهش، شناسایی ابعاد (مقولات اصلی)، شرایط علّی، عوامل مداخله گر (پیش برنده و بازدارنده)، راهبردها و پیامدهای اثرگذار بر پرورش استراتژیست در شرکت ملی نفت و نیز شناسایی مهم ترین مؤلفه های موردنظر در مقوله ی مرکزی یا همان تفکر استراتژیک، بوده است . این پژوهش از نظر هدف در دسته ی پژوهش های کاربردی، از نظر سطح در دسته پژوهش های اکتشافی و از منظر روش شناختی در دسته ی پژوهش های کیفی با رویکرد نظریه داده بنیاد -طرح نظام مند- قرار دارد. داده های پژوهش توسط مصاحبه های عمیق نیمه ساختاریافته از نمونه ی پژوهش (24 نفر از خبرگان صنعت و دانشگاه) گرداوری شده، سپس با کدگذاری اقدام به شناسایی ابعاد، مقولات اصلی و زیر مقوله ها و مفاهیم مرتبط با هر یک از کدهای به دست آمده نمودیم. پس از به دست آمدن جدول کدگذاری محوری و گزینشی، مدل پارادایمی پژوهش کشف شد و نوع ارتباط ابعاد و مؤلفه های پرورش استراتژیست به دست آمد. نتایج تحقیق نشان دهنده 11 مقوله اصلی و 24 مقوله فرعی و 98 مفهوم بود، که در قالب مدل پارادایمی شامل: شرایط علّی ( عوامل فردی، عوامل سازمانی و گفتمان سازی)، مقوله ی مرکزی تفکر استراتژیک (دید سیستمی، تفکر مفهومی، آینده نگری و نگرش فلسفی)، عوامل مداخله گر (محیطی برون و درون سازمانی)، عوامل زمینه ای (بستر فرهنگی، زمینه یادگیری، عوامل روان شناختی و استقلال سازمانی، راهبردهای استعدادیابی و جذب و نگهداشت) و پیامدها (توسعه تفکر استراتژیک و استقرار نظام دیده بانی) در شرکت ملی نفت پدیدار شد و روابط بین ابعاد مختلف آن را نشان داد. در نهایت، یافته های حاصل از این پژوهش منجر به کاوش الگویی برای پرورش استراتژیست در شرکت ملی نفت ایران شد.

با توجه به اهمیت فزاینده سرمایه انسانی در صنعت نفت، نقش انکارناپذیر رهبری در هدایت، حفظ و انگیزش کارکنان، همچنین؛ افزایش نتایج مثبت و بهبود عملکرد سازمان و اهمیت روبه رشد و درحال تنیده شدن مطالعه عدالت سازمانی در تحقیقات رهبری، هدف این پژوهش؛ ارائه مدل رهبری عدالت محور در صنعت نفت با بهره گیری از روش تحقیق کیفی و مبتنی بر نظریه داده بنیاد می باشد. شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران بعنوان جامعه آماری انتخاب و برای شناسایی رهبران عدالت محور، با استفاده از پرسشنامه عدالت سازمانی و از طریق روش نمونه گیری هدفمند و گلوله برفی، 16 مدیر یا سرپرست با بیشترین امتیاز، برای مصاحبه برگزیده شدند. پس از انجام مصاحبه و با استفاده از روش نظریه پردازی داده بنیاد؛ با تأکید بر فرآیند رهبری، از 104 کد نهایی مستخرج در قالب 29 مفهوم و 7 مقوله فرعی و 6 مقوله، مدل مفهومی فرآیندی رهبری عدالت محور طراحی گردید.

رهبران خدمتگزار روی خدمت رسانی به دیگران تأکید می کنند و منافع شخصی را فدای منافع دیگران می کنند تا افراد از درایت و اختیار و سلامت بیشتری برخوردار شوند و خودشان تبدیل به رهبرانی خدمتگزار شوند. پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر رهبری خدمتگزار بر ادارک کارکنان از عدالت سازمانی انجام شده است. روش پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر روش همبستگی بوده است. جامعه آماری شامل کلیه کارکنان ستاد وزارت نفت است به تعداد 800 نفر بود که از طریق جدول مورگان حجم نمونه 260 نفر برآورد شده است که با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. برای گردآوری داده ها از پرسشنامه های استاندارد رهبری خدمتگزار باربوتو و ویلیر (2006) و عدالت سازمانی نیهوف و مورمن (1993) استفاده شد که روایی آنها به ترتیب از طریق آلفای کرونباخ79/0 و 84/0 محاسبه شده است. آزمون فرضیه ها با استفاده از آزمون رگرسیون چندگانه، روش مدل سازی معادلات ساختاری و به کمک نرم افزار پی ال اس در دو بخش مدل اندازه گیری و بخش ساختاری انجام پذیرفت. نتایج تحقیق حاکی از آن بود که رهبری خدمتگزار بر ادارک کارکنان از عدالت سازمانی تأثیر دارند. همچنین هر یک از ابعاد رهبری خدمتگزار(خردمندی، ایثارگری، بازنمایی اقناعی، التیام بخشی عاطفی، مباشرت و پیشکاری) بر عدالت سازمانی تأثیر دارد که به ترتیب گرایش ارزشی به ایثارگری و فداکاری، التیام بخشی عاطفی، مباشرت و پیشکاری، بازنمایی اقناعی و خردمندی بیشترین تاثیر را بر عدالت سازمانی داشته اند.

با توجه به نقش و اهمیت فرهنگ سازمانی بعنوان یکی از عوامل زمینه ای موثر بر ارتباطات سازمانی و عملکرد کارکنان، هدف تحقیق حاضر، تحلیل خرده فرهنگ های سازمان و شکاف میان آنها با استفاده از مدلی بومی مبتنی بر سنت های کاری بوده است. برای انجام این کار ابتدا بر اساس مدل طراحی شده توسط محقق، وجود خرده فرهنگ های وظیفه ای و سلسله مراتبی با انجام آزمون های کروسکال والیس و من ویتنی در سازمان مورد مطالعه مورد بررسی و تایید قرار گرفت و سپس، فاصله خرده فرهنگ ها محاسبه شد. تحلیل در محیط SPSS بر روی پاسخ های 255 نفر به پرسشنامه تحقیق در سازمان مرکزی شرکت خطوط لوله و مخابرات انجام شد. مطابق نتایج، بیشترین فاصله میان خرده فرهنگ های واحدهای کاری در بعد توسعه و کمترین میزان در بعد بوروکراسی بود. همچنین، بیشترین فاصله میان خرده فرهنگ های مدیران و کارکنان در بعد مشارکت و کمترین آن در بعد استرس مشاهده شد. آگاهی از خرده فرهنگ ها و فاصله میان آنها، امکان اصلاح سنت های فرهنگی جهت سازگاری بهترسازمان با محیط، کاهش سوء ادراک میان خرده فرهنگ ها بخصوص بین خرده فرهنگ های مدیران و کارکنان و نیز اتخاذ تصمیم های اثربخش تر مدیران را فراهم می آورد.

این پژوهش با هدف تبیین تاثیر تضاد کار- خانواده و حمایت کار- خانواده بر رضایت شغلی و عملکرد شغلی کارکنان شرکت ملی حفاری ایران انجام شد. روش تحقیق از نظر هدف، کاربردی و به لحاظ ماهیت و روش توصیفی- پیمایشی انتخاب شد. جامعه آماری پژوهش را 5817 نفر از کارکنان شرکت ملی حفاری ایران تشکیل داده بودند که با استفاده از جدول تعیین حجم نمونه مورگان 361 نفر به دو روش ترکیبی نمونه گیری تصادفی طبقه ای نسبی و نمونه گیری غیراحتمالی در دسترس به عنوان نمونه انتخاب شدند. برای گردآوری داده ها از ابزار پرسش نامه های استاندارد تضاد کار- خانواده بولز و همکاران(2001)، عملکرد شغلی بابین و همکاران(1998)، رضایت شغلی هارت لاین و فرل(1996) و حمایت کار- خانواده گراوژ و مارکس(2000) به ترتیب با ضرایب پایایی 84/0، 81/0 ، 83/0 و 79/0 بر حسب آلفای کرونباخ استفاده شد. نتایج تحلیل داده ها از طریق آزمون رگرسیون خطی ساده و مدلسازی معادلات ساختاری به کمک نرم افزار Spss و با بهره گیری از تکنیک Amos نشان داد که تضاد کار- خانواده و تضاد خانواده- کار بر رضایت شغلی اثر منفی و حمایت کار- خانواده و حمایت خانواده - کار بر رضایت شغلی تاثیر مثبت دارند. همچنین رضایت شغلی بر عملکرد شغلی موثر می باشد.

هدف پژوهش حاضر مقایسه ی تعارض کار- خانواده در افراد دارای الگوهای رفتار کاری سالم ( G : الگوی سلامت و S : الگوی صرفه جو) و ناسالم ( A : الگوی جاه طلب و B : الگوی فرسوده شغلی) است. بدین منظور 137 نفر از کارکنان شرکت پالایشگاه نفت امام خمینی شا زند به صورت تصادفی طبقه ای انتخاب شدند و به ابزارهای پژوهش پاسخ دادند. ابزارها عبارت بودند از: مقیاس تعارض کار خانواده و پرسشنامه رفتارها و الگوهای تجربی مرتبط با کار ( AVEM ). داده ها با روش تحلیل واریانس تجزیه و تحلیل شد. یافته ها نشان داد 45 نفر از افراد نمونه دارای الگوی G ، 48 نفر الگوی S ، 21 نفر الگوی A و 23 نفر الگوی B بودند و الگوهای G و S میانگین تعارض کار-خانواده کمتری نسبت به الگوهای A و B دارند. بر اساس این نتایج، سبک مقابله ای کارکنان با استرس ها و تنش های شغلی شان، میزان تجربه ی تعارض کار- خانواده در آنان را تحت تأثیر قرار می دهد .

با توجه به اهمیت بهره وری منابع انسانی به ویژه در شرکت ملی نفت ایران و شرکت های وابسته به آن و ارتباط مستقیم آن با رشد اقتصادی کشور، پژوهش حاضر به بررسی عوامل اثرگذار (سرمایه اجتماعی، فرهنگ سازمانی و مدیریت دانش) بر آن در شرکت پخش فراورده های نفتی استان قزوین پرداخته است. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه کارکنان این شرکت در سال 1394 می باشد که با استفاده از فرمول کوکران، حجم نمونه 153 نفر برآورد شده است. همچنین به منظور گردآوری داده ها از پرسشنامه و روش نمونه گیری طبقه ای استفاده گردیده است. به منظور آزمون مدل و فرضیه های پژوهش نیز روش مدل سازی معادلات ساختاری ( SEM ) با کمک نرم افزار ایموس بکار گرفته شده است. نتایج تجزیه و تحلیل، حاکی از تاثیر مستقیم و معنادار سرمایه اجتماعی بر متغیرهای فرهنگ سازمانی، مدیریت دانش و بهره وری منابع انسانی است. همچنین نتایج نشان داد که مدیریت دانش نقش واسط مثبتی در تاثیرگذاری سرمایه اجتماعی و فرهنگ سازمانی بر بهره وری نیروی انسانی داشته و فرهنگ سازمانی نیز می تواند تاثیر سرمایه اجتماعی بر بهره وری نیروی انسانی را افزایش دهد. پژوهش حاضر با تمرکز بر نقش متقاوت متغیرهای واسط فرهنگ سازمانی و مدیریت دانش در ارتقاء بهره وری منابع انسانی در بین اعضای جامعه مورد مطالعه که تاکنون از چشم پژوهشگران نادیده گرفته شده است، نوآور بوده و می تواند با پر کردن خلاء موجود نقش بسزایی در حوزه مدیریت ایفا کند.

این پژوهش با هدف بررسی و مقایسه رضایتمندی کارکنان شرکت ملی نفت از دوره های آموزشی مجازی و حضوری، به روش توصیفی - مقایسه ای با دو گروه مطالعه و مقایسه انجام شده است. نمونه تحقیق، 108 نفر از کارکنان شرکت نفت که در سال 94 در دوره های آموزش مجازی شرکت کرده بودند به عنوان گروه مطالعه و به همین تعداد نیز از بین شرکت کنندگان در دوره های آموزش حضوری به عنوان گروه مقایسه از 5 استان کشور انتخاب شدند. میزان رضایتمندی از دوره های آموزشی، طی پرسشنامه محقق ساخته مورد سنجش قرار گرفت. داده ها با استفاده از روش های آمار توصیفی (میانگین، انحراف معیار، نمودار) و آمار استنباطی (آزمون های کالموگورف اسمیرانف و یومان – ویتنی) مورد تحلیل قرار گرفتند. نتایج آزمون ها نشان داد که بین رضایتمندی از آموزش های مجازی و حضوری در سطح اطمینان 99/0 تفاوت معنی داری وجود دارد. بنابراین، می توان نتیجه گرفت که «رضایتمندی از دوره های آموزشی مجازی بیشتر از دوره های آموزش حضوری است». همچنین، بررسی ابعاد سه گانه رضایتمندی از آموزش (محتوا، شیوه ارائه و بازخورد) نشان داد که «رضایتمندی از محتوای دوره، شیوه ارائه و بازخورد دوره های آموزش مجازی بیشتر از دوره های آموزش حضوری است».