نسخه شناسی مصاحف قرآنی (19): یحیی بن هبة الله حسینی در بیهق، و کتابت قرآنی برای وقف بر حرم امام رضا علیه السلام در قرن ششم
آرشیو
چکیده
عماد الدین ابومحمد یحیی بن هبه الله حسینی، از عالمان و رجال شیعه در قرن پنجم و ششم هجری و از سادات بسیار خوشنام، متمکّن و دانشمند بوده، و منصب نقابت شیعیان را در منطقه بیهق بر عهده داشته است. منابع کهن او را عالم و شاعری زبردست در دو زبان فارسی و عربی دانسته اند و علاوه بر این وی را «صاحب القرآن» خوانده اند که نشان از انس و الفت او با قرآن کریم دارد. از سوی دیگر، جستجو در میان آثار وقفی کتابخانه آستان قدس رضوی نشان می دهد که یحیی بن هبه الله حسینی، و نوه اش ابوالحسن علی بن محمد بن یحیی بن هبه الله الحسینی دو اثر مهم قرآنی را در سده ششم هجری بر آستان امام رضا (ع) وقف کرده اند که تاکنون شناسایی و در جایی معرفی نشده اند. قرآن یحیی بن هبه الله حسینی نمونه ای از زیباترین کتابت های قرآنی در ایران قرن ششم هجری است که به دست عالمی شیعی از سادات حسینی در شهر بیهق کتابت شده و در سال 535 هجری بر حرم رضوی وقف شده است. درواقع کاتب این اثر را از آغاز، به نیت وقف بر حرم مولایش، امام رضا علیه السلام کتابت و به زیبایی تمام تزیین و تذهیب و تجلید کرده است. سایر ویژگی های متنی این اثر، از جمله اختلاف قرائات (و عدم تطابق با یک قرائت معیّن)، تبعیّت از رسم املایی و قیاسی در کتابت کلمات قرآن، به کارگیری عدّ الآی بصْری، و مانند آن، هیچ تفاوتی با قرآن نویسی اهل سنت طی این قرون در ایران مرکزی و خراسان بزرگ ندارد. دو ویژگی مهم و مختص در قرآن یحیی بن هبه الله حسینی هست: نخست آنکه وی از آغاز این 30 جزء را به نیت وقف بر حرم امام رضا علیه السلام کتابت کرده و لذا در آغاز و انتهای جزوات خود، به خطی زیبا به این امر اشاره کرده است. دوم استفاده وی از عناصر تزیینی و تذهیبی زیبا و چشمگیر در جای جای نسخه است.Codicology of the Qurʾānic Manuscripts (19): Yaḥyā b. Hibatullāh al-Ḥusaynī in Bayhaq: Transcribing and Endowment of a Qurʾānic Manuscript at the Shrine of Imām al-Riḍā in the Sixth/Twelfth Century
ʿImād al-Dīn Abū Muhammad Yaḥyā b. Hibatullāh al-Ḥusaynī was a renowned Shia scholar and a well-respected, well-to-do member of the Sādāt who lived in the fifth and sixth centuries AH. He was a prominent figure in the Bayhaq region, holding the position of leadership among Shia. Ancient sources praised him as a brilliant scholar and poet in both Persian and Arabic languages, earning him the title “Ṣāḥib al-Qurʾān” due to his deep attachment to the Holy Qurʾan. Yet, a thorough search of the Āstān Quds Library’s endowment records reveals that Yaḥyā ibn Hibatullāh al-Ḥusaynī and his grandson, Abū al-Ḥasan ʿAlī b. Muḥammad b. Yaḥyā b. Hibatullāh al-Ḥusaynī, endowed two significant Qurʾānic manuscripts to the Shrine of Imām al-Riḍā in the sixth century, which has hitherto remained unknown and unreported. The Qurʾān of Yaḥyā b. Hibatullāh Ḥusaynī is a masterpiece of Qurʾānic writing in Iran during the sixth century AH, beautifully crafted by a Shia scholar from the Ḥusaynī Sādāt in Bayhaq and dedicated to the Shrine of Imām al-Riḍā in 535 AH/ 1140 AD. In fact, the scribe originally meant to create a work of art for dedication to the Shrine, and lavished it with exquisite decorative and illuminative elements throughout its entirety. The manuscript’s textual features, including its reading variants (which does not conform to a specific reading tradition), adherence to analogical orthography in writing Qurʾānic words, use of the Basra system of verse counting, and similar characteristics, are consistent with Sunni Qurʾānic writing in central Iran and Greater Khorasan during this period. Two distinctive features of this manuscript stand out: the scribe’s explicit intention to dedicate the work to the Shrine of Imām al-Riḍā, marked by beautiful calligraphy at the beginning and end of each part, and the use of striking decorative and illuminative elements throughout the manuscript.
تبلیغات
