بررسی کتاب مستند فاطمة الزهرا (س)

1ـ معرفى اجمالى
جلال الدین سیوطى1 در این کتاب بیش از آنکه مسندى عرضه کرده باشد, جُنگى از روایات متعلقه به سیده زنان عالم را فراهم آورده است. و مشتمل بر 284 روایت است که گاه تکرارى یا متشابه مى نمایند و نظمى نیز در ذکر روایات به چشم نمى خورد. 24روایت آن از قول حضرت فاطمه(س) نقل شده است (مؤلف تعداد مرویات از ایشان را در کتب احادیث 18حدیث مى داند. مقدمه کتاب, ص22) و باقى شامل روایات مربوط به رابطه پیامبر(ص) و فاطمه(س) یا پیامبر(ص) و اهل بیت(ع), اعمال و خصوصیات ویژه حضرت فاطمه(س), چندین روایت حاشیه اى (مربوط اما غیرمستقیم) و روایاتى غیرمربوط یا جعلى است. منابع مسند بجز صحاح سته بیش از نوزده مورد است که مشهورترین آنها المستدرک حاکم نیشابورى, حلیة الاولیاء ابونعیم, الکامل ابن عدى, التاریخ خطیب بغدادى, الکبیر طبرانى, السنن دار قطنى, کنز العمال کراجکى, مجمع الزوائد هیثمى, دلائل النبوة بیهقى, المصنف عبدالرزاق, الضعفاء عقیلى و السنن الکبرى بیهقى است.
2ـ بررسى محتوایى و مضمونى
در این بخش دسته بندى روایات 284گانه براساس ردیف آنها عرضه مى شود, شماره در دو کمانک قید مى گردد: (ترتیب موارد براساس شماره اولین روایت است نه موضوع)
2ـ1ـ روایت از حضرت شامل 24حدیث:
ـ ذکر ثواب قرائت چند سوره (2)
ـ ذکر شرار امت(10)
ـ دعاى ورود به مسجد (36, 37و49)
ـ ساعت خاص دعا در جمعه (47)
ـ بیدارى بین الطلوعین (48و258)
ـ روایتى درخصوص حق فردى (52 و53 و نیز 56 در تکمیل 53)
ـ عرضه قرآن و وعده پیامبر(ص) به فاطمه(س) (95 و نیز 116 و192 در وعده اول لاحق به رسول الله(ص))
ـ در خصوص سرورى زنان عالم (97 و111)
ـ روایتى در مورد على(ع) (155)
ـ روایتى در مورد عیسى(ع) (226)
ـ دعاى وقت خواب (232 ونیز 257)
ـ روایتى از پیامبر(ص) (240)
ـ روایتى در خصوص اخلاق مؤمن (261)
ـ بهشت زیر پاى مادران است (272)
ـ ذکر خاطره اى از برخورد مشرکان با پیامبر(ص) (279).
2ـ2ـ روایات مربوط به پیامبر(ص) و حضرت فاطمه(س) شامل 67 مورد:
ـ دیدار با فاطمه پس از هر غزوه و سفر (1و38و60)
ـ دعاى صبح و شام (3و4)
ـ پنج کلمه جبرئیلى (6و7و33)
ـ نهى فاطمه(س) از زیورآلات (8و9)
ـ فاطمه(س) و قربانى حج تمتع (14و15 و16 و17 و18)
ـ تسبیحات و دعا عوض خادم (34, 231, 233, 241, 242, 243, 245, 246, 247,248, 249, 250, 251, 252, 253, 254, 255, 256)
ـ بوسیدن فاطمه(س) (39و190)
ـ فاطمه(س) در عزاى پدر(ص) (41, 43و44)
ـ فاطمه(س) و سخنان پیش از رحلت پدر(ص) (42, 46, 191, 193, 194, 195 و283)
ـ فاطمه(س) و فرزندان در حضور پدر(ص) (45, 134, 135, 138, 183 و184)
ـ رابطه مدت تبلیغ هر پیامبر با پیامبر پیش از خود (61و62)
ـ ازدواج فاطمه(س) و على(ع) و موارد مربوطه شامل:
ـ ازدواج به امر خداست (63, 69و214)
ـ على(ع) محبوبترین اهل بیت (64)
ـ على(ع) وصى امت (65)
ـ على(ع) بهترین زوج (66, 67, 68 و70)
ـ فاطمه(س) محبوتر و على(ع) عزیزتر است (99و106)
ـ على(ع) یکى از دو مرد برگزیده خداست (151)
ـ على(ع) اعلم و افضل مردان است (152).
2ـ3ـ اعمال و خصوصیات ویژه فاطمه(س) شامل 88مورد:
ـ تنبیه کنیز (19)
ـ فاطمه(س) و ابوبکر شامل:
ـ مطالبه میراث (21, 22, 25, 26, 29, 30 و40)
ـ سهم ذوى القربى (27)
ـ عیادت ابوبکر از حضرت در بستر بیمارى (23)
ـ فاطمه(س) وعمر (تهدید عمر به آتش زدن درب خانه, 31 و نیز 185)
ـ فاطمه(س) در قیامت شامل:
ـ سواره بر قصواء (72 و73)
ـ عبور فاطمه(س) از صراط و فروهشتن چشمها (91, 92, 93, 100 و110)
ـ آتش بر او حرام است (101 و120)
ـ اولین زنى که به بهشت مى رود (115)
ـ بهترین زنان و سرور زنان بهشت (139, 140, 141, 142, 143, 144 و145)
ـ بشارت فرشته اى به سیادت فاطمه(س) و حسنین(ع) (74, 86, 98, 112, 128, 136, 169 و189)
ـ پیامبر(ص) پدر فرزندان فاطمه(س) است (79, 129, 130, 132, 133 و165)
ـ حکم سد ابواب به مسجد بجز براى پیامبر(ص) و على(ع) و فاطمه(س) (81, 82 و83)
ـ مهدى (عج) فرزند فاطمه(س) است (90, 222, 223, 224 و225)
ـ فاطمه(س) پاره تن پیامبر(ص) است (96, 103, 104, 121, 122, 124 و125)
ـ فاطمه(س) نخستین میهمان پدر پس از رحلت (102و220)
ـ فاطمه(س) سرور زنان است (105, 113 و114)
ـ فاطمه(س) حوراء اومید است (107)
ـ معناى فاطمه(108)
ـ فاطمه(س) میوه اى از بهشت (109)
ـ غضب و رضایت خدا براى غضب و رضایت فاطمه(س) (118, 119 و186)
ـ عدم عذاب فرزندان او (117)
ـ فاطمه(س) در خانه (146)
ـ فاطمه(س) و على(ع) محبوبترین افراد نزد پیامبر(ص) (از قول عایشه: 154)
ـ فاطمه(س) را نیکوکار و بدکار دوست دارند اما على(ع) را فقط مؤمن دوست دارد و منافق دشمنش مى دارد (157)
ـ زایمان فاطمه(س) (178)
ـ فرزندان او سرور جوانان اهل بهشتند (180 و188)
ـ فاطمه(س) یکى از دو رکن زندگى على(ع) (181)
ـ نخستین زنى که نعش برگزید (217)
ـ خواب فاطمه(س) (234)
ـ صدقه براى موى تراشیدن و عقیقه فرزند (271, 274 و275)
ـ بهترین چیز براى زن آن است که مرد او را نبیند و او مردان را نبیند (276 و277)
ـ یک روایت (278)
ـ فاطمه(س) حامى پدر(ص) (280 و284)
ـ امام حسن(ع) به پیامبر(ص) شبیه تر است تا پدرش على(ع) (281).
2ـ4ـ روایات مربوط به پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) شامل 25 مورد:
ـ مباهله(5)
ـ دوستى پیامبر(ص) با دوستان اهل بیت و دشمنى با دشمنان ایشان (75 و170)
ـ مجتمع در قیامت (76, 166 و171)
ـ نخستین کسانى که به بهشت مى روند (77 و167)
ـ در حضیرة القدس (78 در بعضى روایات خطیرة القدس)
ـ در قبه اى تحت عرش در قیامت (80)
ـ آل ابراهیم(ع) و صلوات بر آنان (84 و164)
ـ بهترین مردان على(ع) و جوانان حسنین و زنان فاطمه(س) (85)
ـ حب محبان اهل بیت (87)
ـ ساکنان در درجه وسیله (88 و168)
ـ حسنین(ع) سرور جوانان و فاطمه(س) سرور زنان (131)
ـ حدیث کساء و اهل بیت (156,163, 173, 174, 175, 176 و177)
ـ سلام بر اهل بیت (172).
2ـ 5 ـ روایات حاشیه اى که غیر مستقیم به حضرت فاطمه(س) مربوط است, شامل 62 مورد:
ـ ذکر تسبیح فاطمه(س) (12)
ـ احادیثى از على(ع):
ـ درخواست از پیامبر(ص) (13)
ـ على(ع) و فرزند حمزه (20)
ـ ذکر فضایل خود از جمله همسرى فاطمه(س) در شوراى منصوب عمر (32)
ـ صدقه على(ع) و پاسخ به همسر (35)
ـ بیدار کردن على(ع) و فاطمه(س) توسط پیامبر(ص) (50و51)
ـ پیوند برادرى على(ع) با پیامبر(ص) (54, 55 و150)
ـ پرسش شرعى على(ع) (57)
ـ على(ع) پس از احد شمشیر به دست فاطمه(س) مى دهد (58)
ـ خدیج که پرورش یافته او و فاطمه(س) است دشمنترین افراد با على(ع) است (59)
ـ خطاب پیامبر(ص) به على(ع) (71)
ـ شعرى منسوب به على(ع) و یادى از همسر (153)
ـ على(ع) و پول یافته شده (227, 228, 229 و230)
ـ نهى رسول خدا(ص) از طلا و… خطاب به على(ع) (235)
ـ هدیه به فاطمه(س) (236, 237, 238 و239)
ـ خواستگارى ابوبکر (126 و127)
ـ توصیف ابن عباس در مورد حسنین(ع) (137)
ـ چه کسى محبوبتر است؟ (159 ونیز 160)
ـ خاطره اى از عبدالله بن جعفر (161)
ـ هدیه عمر براى حسنین(ع) (179)
ـ پیامبر و مهر حسنین(ع) (182)
ـ کنیز اهدائى به فاطمه(س) (199)
ـ احادیثى مربوط به مهریه فاطمه(س) (200 تا 204)
ـ ولیمه عروسى فاطمه(س) (205, 206, 208 و209)
ـ ازدواج على(ع) (207, 210, 211, 212, 213, 215, 216, 269, 270 و273)
ـ ذکر اولاد خدیجه(س) (219 و282)
ـ روایتى از پیامبر(ص) (221)
ـ هرکس ضامن عمل خود است پس عمل باید (262تا268)
2ـ6 ـ روایات غیرمربوط یا مجعول شامل 18 مورد:
بجز حدیث 55 که حدیثى مفصل در مؤاخاة است و در آن عشره مبشره معروف یاد شده است موارد ذیل یاد مى شود:
ـ پیامبر(ص) در قضیه قطع دست زن دزدى از بنى مخزوم لزوم اجراى حکم را یادآور مى شوند حتى اگر فاطمه دخترشان باشد (11) و معلوم است که روایت ربطى به شخص حضرت ندارد.
ـ ضمن ذکر محاجه و میراث خواهى حضرت مدعى است ایشان تسلیم نظر ابوبکر مى شود (24); بدیهى است مفاد سایر روایات میراث خواهى (بخش 2ـ3) نیز جعلى است.
ـ ابوبکر به هنگام مرک مى گوید کاش حرمت خانه فاطمه نمى شکست (28)
ـ روایتى در مورد عدم امکان جمع نبوت و خلافت در یک خانواده (89) که البته جعلى است.
ـ روایاتى در مورد قصه جعلى قصد ازدواج على(ع) با دختر ابوجهل و نهى پیامبر(ص) از این عمل (94, 123, 162, 187, 196, 197 و198) که یقیناً دروغ و بافته امویان است.2
ـ روایاتى در خصوص نماز ابوبکر بر پیکر فاطمه(س) (147, 218, 259 و260) که جعلى است.
ـ پاسخ پیامبر(ص) به پرسش ام کلثوم که زوج او ـ عثمان ـ بهتر است یا همسر فاطمه(س) (148 و149)
ـ روایتى از عمر در مورد افراد شورا (158).
3ـ جمع بندى
با آنکه در کتاب حاضر روایات عدیده به سود اهل بیت(ع) و روشنگر حقیقت موجود است, اما مع الاسف آمیختگى روایات اصلى با موارد گوناگون و نامربوط یا جعلى به تلبیس ابلیس یا التباس حق به باطل از اتقان متن کاسته است.
مقایسه اى سریع بین روایات مسند و نرم افزار نور براى بحارالانوار حاکى از شباهت و تفاوتها بین برخى از روایات است.3 امید است اهل تحقیق بتوانند مسندى کامل و مقایسه اى را تقدیم اهل نظر کنند.
پاورقی:
1. سیوطى چهره اى آشناست, اصل او ایرانى است, پدرش قاضى و از اعلام شافعیه بود, در 849هجرى زاده و در 911 درگذشته است. او در علوم مختلف از حدیث و تفسیر و فقه و لغت تا طب دست داشته و حدود 725 کتاب و رساله به او نسبت داده شده است, که خود نشان پرکارى و وسعت علم و آگاهى اوست, و به همین سبب او را ابن الکتب نامیده اند (نک مقدمه کتاب).
2. البته در روایات ما نیز از حرام بودن زنان بر على(ع) مادام که فاطمه(س) زنده بوده است یاد شده نک مجموعه کتب اربعه 7/475 به 36 روایت 116 (نرم افزار نور).
3. براى نمونه روایات ذیل در بحارالانوار نیز موجود است: (شماره روایت= ج بحار/ص) 6:43/152 و93 و272; 9:43/86; 15:99/300; 37:84/22; 42:24/263; 48:8/53; 96:27/62; 103:37/66; 132:36/307 و….