مطالب مرتبط با کلیدواژه

انسان شناسی


۴۱.

رویکرد ایدئولوژی های سیاسی به مقوله انسان شناسی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: اِگزیستانسیالیسم اسلام انسان شناسی لیبرالیسم مارکسیسم فاشیسم انسان شناسی سیاسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴۲۱ تعداد دانلود : ۸۷۹
یکی از مؤلفه های اصلی هر ایدئولوژی انسان شناسی آن است. ایدئولوژی های سیاسی از حیث این که مجموعه ای از آموزه های سیاسی معطوف به عمل و بر مبنای عقل اند که به منظور ایجاد تغییر و تصرف در اجتماع و ارکان آن در ارادة نفسانی بشر شکل گرفته اند قسمت عمده ای از مباحث خود را بر انسان شناسی سیاسی متمرکز کرده اند، خاصه در دنیای معاصر که علاوه بر گسترده شدن ابعاد آن، صبغة استراتژیک نیز پیدا کرده است. امروزه انسان شناسی شاخه ای علمی است که به تمام مسائل انسان، از رفتار اجتماعی گرفته تا هنر، مذهب و اخلاق، می پردازد و مهم تر از آن ـ آنچه در این جا مد نظر ماست ـ نگاه و رویکرد فلسفه یا ایدئولوژیِ سیاسی به انسان به عنوان اشرف موجودات در کرة خاکی است. از منظر سیاست، در کنار مؤلفه هایی چون هستی شناسی، معرفت شناسی و فرجام شناسی، هر مکتب سیاسی باید تکلیف خود را با «انسان» و ماهیت او مشخص کند تا بر مبنای این شناخت بتواند رابطة انسان و سیاست را در نیل به کارویژه ای که ایدئولوژی آن را تجویز کرده است تبیین و تشریح کند. در این مقاله سعی شده است تا با تبیین مبانی مکاتب و ایدئولوژی های عمدة سیاسی معاصر و افزودن رویکرد الهی و فرامادی اسلام به ایدئولوژی های مادی و دنیامدار یادشده، ابعاد گوناگون رابطة شناخت انسان با سیاست از منظرِ این ایدئولوژی ها به بحث گذاشته شود و گامی در حوزة مطالعات نظری تطبیقی برداشته شود.
۴۲.

راهکارهای صدرالمتالهین در تلفیق عقل و وحی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: عقل انسان شناسی وحدت وجود وحی تأویل معقول محسوس کشف و شهود تجرد علم احکام عقلی منطق عقلانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۱۰ تعداد دانلود : ۶۷۹
عقل و وحی دو مقوله یی هستند که همواره مورد توجه متفکران و اندیشمندان بوده اند و شاید از مهمترین کارهایی که در کارنامه صدرالمتالهین میتوان به ثبت رسانید مسئله تلفیقی است که وی میان عقل و وحی به انجام رسانده است. بازشناسایی روش وی در این امر مهم، مشعل فروزانی است برای بسیاری از رهپویان طریق حقیقت. آنچه در این مقال مورد بررسی قرار گرفته است دو راهکار مهمی است که این حکیم متأله در پیش گرفته است؛ راهکار اول تبیین مسئله تأویل و معادل دانستن آن با تفسیر استکمالی و راهکار دوم بازیافت احکام عقلی از احکام وهمی و خیالی که هر دو روش در ساختار تفکر صدرایی نقش بسزایی داشته و سبب تلفیق بین شریعت و عقل و عرفان شده است.
۴۳.

گونه شناسی نظریات عدالت مبتنی بر ابعاد فلسفی؛ روشی در تبیین ماهیت مفهومی عدالت(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: عدالت معرفت شناسی انسان شناسی گونه شناسی ارزش شناسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۰۸ تعداد دانلود : ۹۳۸
مفهوم عدالت به دلیل پیچیدگی و گستردگی دلالت آن همواره از موضوعات مورد توجه و چالش برانگیز اندیشمندان در طی اعصار مختلف بوده و هریک سعی در تبیین این مفهوم با استفاده از دیدگاه­های گوناگون داشته­اند. حاصل این تلاش­ها مجموعه­ای عظیم از نظریات مختلف و متنوع در این حوزه است. نوشته حاضر با بهره­گیری از مدل «مبانی، مفاهیم، اقتضائات، سیاست­ها، شاخص­ها» در عرصه عدالت­پژوهی، به دنبال تبیین مفهوم عدالت در بخش مبانی و چیستی آن با بهره گیری از نگاه اسلامی و مبتنی بر تنقیح و دسته­بندی جدید نظریات گذشته می­باشد. این امر می­تواند علاوه بر مشخص نمودن چارچوبی برای حرکت، زمینه را برای نظریه­پردازی در این عرصه نیز فراهم ­آورد. سوال اصلی این تحقیق «چگونگی تبیین ماهیت مفهومی عدالت» خواهد بود. در این راستا از روش کیفی به عنوان روش تحقیق پژوهش و از روش­های کتابخانه­ای و گونه شناسی به منظور جمع­آوری و تجزیه تحلیل داده­ها استفاده شده است. انتخاب مقسم مناسب گونه شناسی می­تواند ضمن تبیین بهتر نظریات عدالت، ما را در کشف اشتراکات و افتراقات آن­ها یاری رساند. بدین منظور پس از بررسی ادبیات گونه شناسی ، برخی از گونه شناسی­های مهم مدّ نظر قرار گرفته و از مسیر نقد و ارزیابی آن­ها سعی شده است تا در حوزه نظریات، گونه شناسی جدیدی مبتنی بر 3 بُعد فلسفیِ معرفت شناسی، انسان شناسی و ارزش شناسی ارائه گردد که ضمن رفع نقاط ضعف دیگر گونه­ها، مبتنی بر مبانی اسلامی نیز باشد. همچنین به عنوان نمونه نظریه عدالت جان رالز نیز مبتنی بر گونه شناسی فلسفی مورد تحلیل قرار گرفته است. این تلاش نقطه­ای آغازین در جهت بسط نگاه فلسفی و دینی در حوزه گونه شناسی ادبیات عدالت­پژوهی خواهد بود
۴۴.

نقد و بررسی نظریه انسان شناسانه «مازلو» با رویکردی بر آیات قرآن کریم

کلیدواژه‌ها: انسان شناسی قرآن کریم مازلو کمال انسانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۵۶ تعداد دانلود : ۸۴۴
نظریه انسان­شناسانه «آبراهام مازلو» که به نظریه «انگیزه های انسانی» معروف است، اثر بخشی ویژه ای در حوزه های نظری و عملی این علم داشته است. هر چند که این نظریه از جنبه های مختلفی مورد بررسی قرار گرفته است، اما بازخوانی آن با تکیه بر آموزه های دینی بالاخص آیات قرآن کریم، اقدامی نوین در این زمینه می باشد. پژوهش حاضر در صدد است تا نظریه مذکور را از نگاه درون دینی مورد نقد و بررسی قرار داده و با استناد به آیات قرآن کریم، نقاط ضعف و قوت آن را در ارتباط با ماهیت انسان و کمال انسانی تبیین نماید. نتایج این پژوهش نشان می دهد که بخش هایی از نظریه مذکور مورد تأیید قرآن کریم می باشد، اما هرگز هم عرض با آن نیست، چرا که امتیاز خاصی که قرآن کریم برای کمال بشریت ذکر کرده، در هیچ نظریه بشری نیامده و آن عبارت است از امکان دستیابی به کمال مطلق و ضرورت آن به منظور نیل به آرامش حقیقی و سعادت نهایی.
۴۵.

مقایسه اجمالی «انسان شناسی» تومائی و صدرایی با تأکید بر ساختار تألیفیِ «جامع الهیات» و «اسفار»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: انسان شناسی ملاصدرا توماس آکویناس اسفار جامع الهیات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۲۶ تعداد دانلود : ۵۳۲
انسان شناسی جایگاهی بنیادین در نظام فلسفی- الهیاتیِ توماس آکویناس ) (Thomas Aquinas و ملاصدرا دارد؛ به گونه ای که نقش برجسته و مؤثر آن را در ساختار تألیفیِِ دو اثر اصلی «جامع الهیاتِ»(Summa Theologiae) آکویناس و «اسفارِ» ملاصدرا به روشنی می توان دید و دریافت. بررسی تطبیقی نقش انسان شناسی با تأکید بر این دو اثر نشان می دهد که هر یک به طور مشابهی می کوشند تا آراء انسان شناختی را در چارچوب مجموعه ای از آراء متافیزیکی و در پیوند با دیگر حوزه های دانش ترسیم نمایند. در چنین منظومه معرفتی ای است که هم وجه هستی شناختیِ انسان به عنوان معلول/مخلوق تبیین شده است، هم مقام و موقعیت معرفت شناختی او در نسبت با خدا، خود و جهان. با این وصف، در مسأله «سلوکِ» انسان به سوی خدا، هر دو فیلسوف و الهیدان به تبیین های مختلفی دست زده اند که حاصلش شکل گیریِ ساختار تألیفی متفاوت است، هر چند در نهایت و از منظری کل نگر مقصد و مقصودی یکسان را معرفی می نمایند. این اختلاف و اشتراک را در نحوه نفوذ و نقش مفاهیم و آموزه های بنیادین سنت مسیحی و اسلامی در نظام اندیشه آن دو می بایست جستجو کرد.
۴۶.

انعکاس آرای میشل فوکو در اندیشه اجتماعی– سیاسی متفکران مسلمان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: روش شناسی انسان شناسی هستی شناسی رویکرد انتقادی میشل فوکو مبانی اندیشه

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اجتماعی جامعه شناسی
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اجتماعی جامعه شناسی جامعه شناسی سیاسی و انقلاب و جنگ جامعه شناسی سیاسی
تعداد بازدید : ۲۰۶۱ تعداد دانلود : ۱۲۰۰
امروزه، اندیشه میشل فوکو به دلیل تازگی روش و نگاه واژگونه به مسائل اجتماعی، با استقبال چشم گیری روبه رو شده؛ به­نحوی­که پژوهشگران علوم انسانی ایران و سایر کشورهای جهان، در مطالعات و بررسی­های خود تحت تأثیر مبانی و اندیشه فوکو قرار گرفته­اند. امّا مسئله عمده­ای در بهره­گیری متفکران مسلمان وجود دارد، بی توجهی به اقتضائات و فضاهای فکری- فرهنگی جامعه اسلامی ایران است که این امر انحراف از مسیر مناسبِ فضاهای فکری- فرهنگی در تبیین مسائل اجتماعی- سیاسی را به دنبال خواهد داشت. بنابراین، در این نوشتار با توجه به رویکرد انتقادی جامعه شناسی، مهم ترین و اصلی ترین هدف، ارائه فهمی صحیح و درخور شأن پژوهشگران علوم انسانی با توجه به اقتضائات و فضاهای فکری- فرهنگی جامعه اسلامی ایران است و برای دستیابی به این مهم، از یک­سو، به بررسی و ارزیابی انتقادی مبانی اندیشه فوکو و از سوی دیگر، مطالعه موردی آرای چندتن از متأثرینش پرداختیم. در آخر، آنچه این پژوهش انتقادی و بررسی توصیفی- تحلیلی بدان دست یافت آن بود که انطباق یا تلفیق آرای فوکو، به دلیل مبانی نسبی گرایانه و رد معنا و حقیقت ثابت، با مبانی اندیشه ای دین سازگار نیست، امّا از آن جهت که ما را متوجه امری بیرونی می نماید مطلوب است و می تواند مورد توجه ما باشد، امّا باید دقت کنیم که اسیر زمینه ها و تاریخی­گرایی نشویم.
۴۷.

تحلیل انسان شناختی اسطورة فر و کارکرد های آن در شاهنامة فردوسی و اساطیر ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: انسان شناسی مشروعیت فره فرّ کیانی شاه- موبد (شاه- پریستار) گسستن فر از شاه

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی ادبیات ادبیات و مطالعات بین رشته ای اسطوره شناسی
  2. حوزه‌های تخصصی ادبیات حوزه های ویژه شاهنامه پژوهی
  3. حوزه‌های تخصصی ادبیات علوم ادبی رویکردهای نقد ادبی نقد روانشناختی
  4. حوزه‌های تخصصی ادبیات ادبیات و مطالعات بین رشته ای ادیان زرتشتی گری
تعداد بازدید : ۲۷۰۱ تعداد دانلود : ۱۵۱۲
فر در شاهنامه، یکی از مهم ترین و پربسامدترین مفاهیم این متن حماسی است. مفهوم مینوی فر با نشانه هایی چون هالة نور، توانایی خرق عادت، تسلط بر طبیعت، ارتباط با بخت و شناسه های مادی ای چون جانوران و ابزار های مقدس بر شخصیت فرهمند نمایان می شود. این اسطوره، با شکل گیری اجتماع، مفهوم طبقه و دو نوع مشروعیت فرهمندانه و خونی در ارتباط است و انواعی دارد که مهم ترین آن فرّ کیانی است؛ فرّی که مشروعیت شاه را در راستای تفویض حق الهی حکومت به او توجیه می کند و از منظر انسان شناختی، می توان آن را از جلوه های نیای مقدس بشر یا قهرمان فرهنگی مدنیّت دانست که به شکل گیری الگوی شاه- موبد که در شاهنامه الگویی بنیادین است می انجامد. در این الگو، فرّ کیانی، مستلزم داشتن گوهر نژادی و نمادی از حمایت الهی مشروطی است که در صورت عدم پایبندی به خویشکاری از شاه می گسلد. در این جستار، ضمن بررسی خویشکاری ها و کارکرد های فر در شاهنامه، با رویکرد انسان شناختی، علت اهمیت دینی- سیاسی این مفهوم را بررسی و آن را با نمونه های هم ارز خود در اساطیر ملل چون مانا، کاریزما و توپو مقایسه کرده ایم. از منظر روان شناسی تحلیلی، شکل گیری الگوی شاه- موبد بر مبنای شبیه سازی فرد با کهن الگوی مانا و تجسم شخصیت مانایی یا فرهمند و لغزش و گسستن فرّه از او، با نظریات جنون شیدایی، تورم روانی و قانون وحدت روحی توده بررسی شده است.
۴۸.

زیبایی شناسی ابزار های سنگی عصر پارینه سنگی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: انسان شناسی زیبایی شناسی عصر پارینه سنگی ابزارهای عصر پارینه سنگی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۴۸ تعداد دانلود : ۹۶۷
هدف ما در این پژوهش بررسی احتمال انطباق قوانین زیبایی شناسی بر ابزارهای عصر پارینه سنگی و پرسش از کیفیت زیبایی آن هاست. به کارگیری حساسیت های زیبا یی شناسانه انسان معاصر برای توصیف مصنوعات پیش از تاریخ دشوار نیست؛ اما در مقاله حاضر رویِ این موضوع تمرکز خواهیم داشت که آیا اساساً می توانیم حساسیت های سازندگان این ابزارها را در مورد امر زیبا آشکار سازیم و نیز، آیا بررسی زیبایی شناسانه ابزارهای پیش از تاریخ بر مبنای نظریات انسان امروزی امکان پذیر است. ما در این مقاله، با بهره گیری از شیوه توصیف مستندات موجود، سنگ ابزار های عصر پارینه سنگی مربوط به حدود پانصد تا یازده هزار سال پیش را که در موزه ویلسون امریکا، موزه آرمیتاژ و موزه بریتانیا نگهداری می شوند، بررسی کردیم. نتایج این بررسی نشان می دهد مجموعه های موزه ها به گونه ای قرار گرفته اند که تمرکز را بر یک شیء و ماده یا تکنیک آن متمرکز می سازند و این امر موجب شده بیشتر از حساسیت های زیبایی شناسانه خود استفاده کنیم و به محیط و سازندگان اشیا توجهی نداشته باشیم؛ در حالی که، می توان ادعا کرد که در ساخت و استفاده از ابزار ها، حسی حضور داشته که از فرهنگ منشأ می گرفته است.
۴۹.

انسان شناسی از دیدگاه سیّد حسین نصر

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: تجدد انسان شناسی سنت گرایی سید حسین نصر خلیفه الله

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۹۵
نسبت بین سنت و تجدد و پاسخ به چالش هایی که تجدد برانگیخته است، از دغدغه های فکری دکتر نصر است. به اعتقاد وی، بدون فهم صحیح مبانی تجدد نمی توان در خصوص نسبت آن با سنت سخنی گفت و درک و فهم از انسان، یکی از مبانی مهم تجدد و در تعارض اساسی با سنت است. در مقاله حاضر، رویکرد وی به انسان شناسی مابعدالطبیعی با گرایش سنت گرایی پرداخته می شود. اهمیت این مبحث بدان جهت است که انسان شناسی مدرن و حتی پسا مدرن عواقب سوئی به همراه داشته است که برخی از پیامد های آن همچون بحران محیط زیست، کل نوع بشر را تحت الشعاع قرار داده است. دکتر نصر با نقد و بررسی انسان گرایی و نه انسان شناسی مسیحی به تحلیل تغییر گرایش از خدا محوری به انسان محوری در تاریخ تفکر غربی می پردازد. وی با ذکر ویژگی های اساسی انسان متجدد و انسان سنتی بر آن است که بین این دو گونه انسان شناسی تقابل برقرار است. او در نهایت پیامد های سوء انسان شناسی متجددانه را تحلیل می کند و راه غلبه بر چالش های این حوزه را منوط به بازگشت به انسان شناسی سنتی می داند.
۵۰.

جسم، روح و نفس از دیدگاه امام محمد غزالی و توماس آکویناس(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: نفس انسان شناسی غزالی خداشناسی جسم روح آکویناس

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق فلسفه غرب رویکرد تاریخی قرون وسطی قرون وسطی میانه (قرون 12 و 13)
  2. حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق گروه های ویژه فلسفه تطبیقی
  3. حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق فلسفه غرب رویکرد موضوعی انسان شناسی فلسفی
  4. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام کلیات متکلمین
تعداد بازدید : ۵۸۳۹ تعداد دانلود : ۱۷۰۱
انسان شناسی یکی از مهمترین مباحث در مکاتب فلسفی ـ تربیتی است. هدف از انجام این پژوهش شناسایی وجوه تفاوت و همانندی جسم و روح و نفس از دیدگاه غزالی و آکویناس است. روش پژوهش، تجزیه و تحلیل نظری ـ مروری و کتابخانه ای بوده است. این دو اندیشور دارای وجوه تفاوت و همانندی در زمینه ی جسم و روح و نفسند که وجوه همانندی بیش از وجوه تفاوت بوده است. از نظر هر دو، وجود انسان صرفاً مادی نبوده و ترکیبی از جسم و روح است. جسم و روح لازم و ملزوم یکدیگرند. روح جاودانه، ملکوتی و عقلانی است. سرانجام روح در روز رستاخیز به بدن باز می گردد. جسم مادی و روح غیرمادی است. نفس اصالت دارد. عقل، غضب و شهوت مهمترین نیروهای باطنی نفس هستند. بین نفس و بدن رابطه ی مستقیم وجود دارد. اما غزالی برخلاف توماس، به آفرینش مرحله ای باور دارد. تقسیم بندی نفس از نگرگاه این دو اندیشور، متفاوت است. روح از نظر غزالی برخلاف توماس، ملکوتی و حیوانی است. غزالی برخلاف توماس شناخت نفس را لازمه ی تعالی می داند. ازین رو، وجوه اشتراک می تواند مقدمه ای برای طراحی یک مدل مشترک فلسفه ی تربیتی اسلام و مسیحیت قرار گیرد.
۵۱.

روش شناخت اجتماعیدر قرآن(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: معرفت شناسی انسان شناسی هستی شناسی رئالیسم انتقادی روش اثباتی روش شناسی بنیادین روش تفهمی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اجتماعی جامعه شناسی جامعه شناسی دین
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن معارف قرآن انسان و جامعه در قرآن جامعه در قرآن
تعداد بازدید : ۱۶۸۰ تعداد دانلود : ۶۷۰
چکیده: شناخت و روش شناخت اجتماعی، از موضوعات مهم و اساسی در حوزة علوم اجتماعی است که در دوره های مختلف تاریخی از گذشته تاکنون رویکردهای مختلفی دربارة آن وجود داشته است. یکی از دسته بندی های روش شناختی، تقسیم روش به روش شناسی بنیادین و روش شناسی کاربردی است که انواع مختلف روش شناخت اجتماعی را می توان در ذیل آن قرار داد. در این گونه شناسی، روش شناسی بنیادین، که به مبانی هستی شناسی، انسان شناسی و معرفت شناسی ناظر بوده و به صورت بنیادین روش شناسی اجتماعی را مد نظر قرار می دهد، مبنای بحث در این مقاله واقع می شود. در علوم اجتماعی با سه روش بنیادین اثباتی، تفهمی و رئالیسم انتقادی سروکار داریم. هر یک از این روش ها از مبانی هستی شناختی، انسان شناختی و معرفت شناختی خاصی بهره گرفته، با یکدیگر در تقابلند. قرآن نیز به علت برخورداری از مبادی هستی شناختی، انسان شناختی و معرفت شناختی ویژة خویش از یک روش بنیادین «رئالیسم توحیدی» بهره می گیرد. ویژگی های خاص اندیشة قرآن، روش شناسی قرآنی را از مکاتب روش شناختی مدرن متمایز می سازد. قرآن هستی را دارای دو بعد مادی و معنوی دانسته، آن را یک پارچه و با محوریت خداوند حکیم معرفی می کند. همچنین سرنوشت انسان و کمال نهایی وی را در میزان قرب الهی می داند. قرآن به همة ابزارهای حسی، عقلی و وحیانی مرجعیت می بخشد؛ اما مرجعیت آنها را در چارچوب مبانی خویش می پذیرد. همه چیز در اندیشة قرآن، به خداوند ارتباط پیدا می کند. قرآن از همة رویکردهای تبیینی و توصیفی، خرد و کلان، تجربی، تفهمی و انتقادی برخوردار می شود؛ اما آنها را در چارچوب توحید و مبتنی بر یک عقبة الهیاتی بازتعریف می کند. این، ویژگی ممتاز روش شناسی قرآن است که روش های سکولار از آن بهره ای نمی برند و به علت چنین فقر معرفتی، با تکیه بر یک ابزار، سایر ابزارها را نفی می کنند. همچنین روش شناسی قرآن، به علت بهره گیری از ابزار وحی، قابلیت های افزون تری را نسبت به روش های مدرن دارد؛ از جمله، امکان فهم و درک عمیق تر واقعیت اجتماعی و دست یابی به ضرورت ها و باید و نبایدهای اجتماعی بیشتری در آن.
۵۲.

مبانی هستی شناسانة جامعه شناسی اسلامی(مقاله پژوهشی حوزه)

کلیدواژه‌ها: جامعه شناسی انسان شناسی انسان فطرت جامعه هستی شناسی اجتماع اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۸۹۷ تعداد دانلود : ۱۳۲۵
در این مقاله درصدد بررسی مبانی هستی شناسانة جامعه شناسی از دیدگاهی قرآنی هستیم. با استفاده از آیات قرآن، چهار عنصر «خدا»، «انسان»، «زمین» و «پیوند میان انسان با این عناصر و انسان های دیگر»، پایه های اصلی (و البته حداقلی)، برای تشکیل جامعه انسانی تشخیص داده شد. با محور قرار دادن دو عنصر «انسان» و «پیوند»، ماهیت هر یک را تحلیل کرده، سپس به عناصر دیگر و نحوه اثرگذاری آنها بر این دو عنصر پرداخته ایم. چنین نگاهی، جامعه شناسیِ موجودِ انسان ‐ محور را به یک جامعه شناسیِ خدا ‐ محور تبدیل کرده، انسان را فقط امانتدار تلقی می کند. در این نگاه قرآنی، انسان موجودی دوبُعدی است: حیوانی ‐ ملکوتی؛ یعنی میلی بی نهایت، هم به پستی ها و هم به فضیلت ها دارد. همین وضعیت در جامعة انسانی که محصول گرایش ها، روحیه ها، اخلاقیات، افکار و اندیشة افراد است، نیز رخ می دهد و درجه ای از هویت پست یا متعالی را در صحنة اجتماعی از خود به نمایش می گذارد. در این رویکرد، وجود سه عنصر قدرت، معرفت و گرایش های متضاد، میدانی برای ظهور متمایزترین ویژگی انسان، یعنی اختیار دانسته شده است. این ویژگی، خود را در سطوح مختلف فردی، گروهی و اجتماعی نشان می دهد. از دیدگاه قرآنی، مشغولیت زیاد انسان و جامعة انسانی به گرایش های حیوانی و نیز امور خارج از وی (طبیعت و زمین)، از یک سو و فراموشی و بی توجهی به خود ملکوتی و نیز خداوند، از سوی دیگر، باعث بیگانگی فردی و جمعی انسان ها می شود. مهم ترین عامل برای برطرف کردن این حالت، توجه به خدا و خود واقعی است. با توجه به این رویکرد، برای اینکه تحلیل کاملی از جامعة انسانی داشته باشیم، همواره باید به دو عنصر اصلی جامعه (فرد و جمع)، توجه داشته باشیم. همچنین، توجه به نوع رابطة این دو با خداوند و هستی (طبیعت و زمین) نیز تأثیر بسزایی در فهم رفتار فردی و اجتماعی انسان دارد.
۵۳.

بررسی و تحلیل ماهیت درد و رنج در مثنوی معنوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: معرفت شناسی انسان شناسی مثنوی مولوی درد و رنج

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۸۹ تعداد دانلود : ۵۶۶۴
بررسی اجمالی اندیشه مولوی نشان می دهد انسان شناسی به نسبت حوزه های دیگر معرفت شناسی همچون خداشناسی، هستی شناسی و... مهم ترین لایه از لایه های معرفتی مثنوی معنوی است. از میان مجموعه ساحت های انسان شناسی نیز می توان ساحت مربوط به روان شناسی انسان راـ در لایه های عقیدتی ـ معرفتی، احساسی ـ عاطفی، ارادی(نیازها و خواسته ها)، گفتاری و کرداری ـ مهم ترین ساحت از ساحت های انسان شناسی مثنوی تلقی کرد. با توجه به این اصل، یکی از مهم ترین ساحت های روان شناختی انسانی در همه لایه ها به ویژه لایه احساسی ـ عاطفی و عقیدتی ـ معرفتی مسئله درد و رنج انسان است که یکی از مهم ترین وجوه تراژیک زندگی انسان هاست. در این مقاله، نویسنده سعی کرده است بعد از بررسی ابعاد مختلف این مسئله و ماهیت و مفهوم درد و رنج در نظام حاکم بر اندیشه و زبان مولوی، مجموعه دیدگاه او را در مثنوی در چهار حوزه معناشناسی، وجودشناسی، غایت شناسی و شأن اخلاقی درد و رنج، طبقه بندی، بررسی و تحلیل کند. بررسی این حوزه ها نشان می دهد که مولوی به همه حوزه های یاد شده اهتمام ورزیده است؛ اگرچه در عمل و در مقام تبیین و تفسیر مسئله به وجودشناسی درد و رنج توجه بیشتری کرده است.
۵۴.

بررسی ماهیت انسان از دیدگاه مکاتب روان شناسی و قرآن کریم

کلیدواژه‌ها: انسان شناسی ماهیت انسان انسان شناسی علمی انسان شناسیدینی ماهیت انسان در قرآن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲۸۸
شناخت انسان یک تلاش ضروری و از شرایط مهم تأمین سعادت فردی و اجتماعی اوست. این کار با وجود فایده و ضرورت مسلم آن، همواره با دشواری ها و تعارض های بسیاری روبه رو بوده است. دلایل این دشواری ها و تعارض ها از یک سو، پیچیدگی و غموض هستی آدمی و از سوی دیگر، آشکار نبودن روش پژوهش های مربوط به انسان و بی ثباتی و تنوع و تعدد آنهاست. در این مقاله، دیدگاه یکی از رشته های علمی، یعنی روان شناسی با رویکردهای مختلف آن (رفتارگرایی، روان تحلیل گری، شناخت گرایی و وجودگرایی) در مورد ماهیت انسان طرح و ارزیابی شده است. این دیدگاه با روش های مختلف کمّی و کیفی، مانند روش مشاهده عینی، تاریخی و تأویلی و فنون مختلف، مانند مصاحبه، پرسش نامه و فنون آماری، دستاوردهایی برای بشریت داشته است. همچنین تلاش شده تا در این میان دیدگاه اندیشمندان اسلامی که دستاوردهای آنان برگرفته از متون دینی و روش های عقلانی است، طرح و یک جمع بندی کلی از این دیدگاه ها ارائه شود.
۵۵.

بررسی انسان شناسی اسلامی و انسان شناسی وجودگرا و مقایسهی آنها

کلیدواژه‌ها: اسلام انسان شناسی آزادی مسئولیت انتخاب خودآگاهی وجودگرا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۲۴ تعداد دانلود : ۱۱۷۰
در این پژوهش، انسان از بعد ماهیت، آزادی و اختیار، مسئولیت، خودآگاهی و انسان کامل از دیدگاه دو مکتب اسلام و وجودگرا بررسی شده است. اسلام انسان را موجودی دوبعدی با فطریات و سرشت مشترک و آزادی و اختیار در انتخاب سرنوشت خویش معرفی می کند؛ اما مکتب وجودگرا برای انسان هیچ گونه سرشت مشترکی قایل نیست و آن را مغایر با آزادی فردی می داند. مکتب وجودگرا آزادی را حق انسان دانسته، با داشتن همین آزادی، او می تواند سرنوشت خود را آن طور که می خواهد، بدون هیچ معیار خاصی تعیین کند و در نتیجه، او فقط در مقابل خود مسئول است؛ در حالی که مکتب اسلام آزادی را حق انسان می داند تا با انتخاب های خویش و بر اساس الگوی معرفی شده (انسان کامل) سرنوشت خود را تعیین کند و در نتیجه، در مقابل خدا، خود و خلق مسئول و پاسخگوست. مکتب اسلام به اجتماع توجه دارد و توجه به فرد در بطن جامعه است و با تک روی و خودمحوری مخالف است؛ در حالی که وجودگرایان ملحد فردگرا بوده، تأمین منافع فردی را اصل می دانند و در واقع فردپرور هستند و به کل و منافع جمعی کمتر توجه دارند.
۵۶.

جهان بینی «رگ وده»، جهان بینی متناقض!(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: خدا جهان شناسی انسان شناسی خدایان رگ وده

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۳۲ تعداد دانلود : ۸۵۶
این مقاله، جهان بینی آیین هندو را بر اساس آموزه های «رگ وده» در سه مسئلة خداشناسی، جهان شناسی و چگونگی پیدایش آن، و انسان شناسی بررسی می کند. رگ وده در باب خداشناسی مشرکانه می اندیشد؛ اگرچه در برخی از سرودها، اعتقاد به یک خدا و اعتقاد به وحدت وجود فلسفی نیز مشهود است. شناخت جهان هستی و چگونگی پیدایش آن نیز بسته به نوع شناخت سرایندگان سرودها، متعدد بیان شده است: بر طبق یک بیان، خدایان جهان را آفریده اند و مطابق دیدگاه دیگر، خدایان به واسطة جهان هستی تولد یافته اند. رگ وده در زمینة انسان شناسی معتقد است افراد طبقات عالی دارای ارزش و کرامت ذاتی، و انسان های طبقات زیرین بی ارزش و دون پایه اند. انسان باید در این جهان مطابق با قانون ریتا زندگی کند؛ هم به اخلاق پایبند باشد و هم با نیایش و تقدیم نذورات و قربانی به درگاه خدایان، ارتباط خوبی با آنها برقرار نماید. انسان با مرگ خود نابود نمی شود، بلکه به دنیایی جاوید قدم می گذارد. در ادامه، پس از بیان تناقضات و اختلافات موجود در این جهان بینی، استدلال به سوره نساء آیه 82 اثبات می شود که جهان بینی «رگ وده»، الهی نیست؛ بلکه ساخته و پرداختة اندیشه های انسان های برجستة روزگار کهن است.
۵۷.

اندیشه سعدی

کلیدواژه‌ها: انسان شناسی اندیشه سعدی تهاجم فرهنگی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۴۱ تعداد دانلود : ۷۰۲
نویسنده مقاله با نگاهی به تحولات جهان و اتفاقات روزمره، انسانها را نیازمند به کلام سعدی میداند. چرا که مطلبی نیست که سعدی در رابطه با آن سخنی نگفته باشد. وی اثر سعدی را در انسانشناسی موثر میبیند که برای هر اتفاق میتوان از کلام سعدی بهره گرفت. به گفته ایشان کلام سعدی باید در تمام محافل مورد استفاده قرار گیرد تا بتوان به وسیله آن تهاجم فرهنگی غرب را عقب راند و با آن مقابله کرد.
۵۹.

بررسی انتقادی روش شناسی فمینیستی از منظر رئالیسم صدرایی(مقاله پژوهشی حوزه)

کلیدواژه‌ها: فمینیسم روش شناسی معرفت شناسی انسان شناسی هستی شناسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۹۵ تعداد دانلود : ۱۴۹۱
بی شک فهم دقیق و درست درون مایة نظریه های اجتماعی، بدون شناخت مبانی فکری و فلسفی آنها ناممکن یا دست کم بسیار دشوار است. نظریة فمینیسم به مثابة یک جریان ـ نظریة اجتماعی، اندیشه های خود را وام دار مبانی فکری و فلسفی خویش است. هدف این پژوهش تحلیل روش شناسی فمینیستی ـ با تأکید بر فمینیست های رادیکال و پست مدرن و چالش های پیش روی آن است. که با استفاده از روش توصیفی و تبیینی به پرسش های ذیل پاسخ داده ایم: روش شناسی فمینیستی چیست؟ مبانی معرفت شناختی و هستی شناختی و انسان شناسی آن کدام است؟ از منظر رئالیسم حکمت صدرایی کاستی های روش شناسی فمینیستی کدامند. یافته های تحقیق حکایت دارد که خرد و عقلانیت شاخصه ای انسانی است و جنسیت فاعل شناسا دخالتی در معرفت بشری ندارد. غفلت فمینیست ها از هویت عقلانی انسان موجب شده است که معرفت را جنسیت بردار تصور کنند و در دام نسبیت گرایی گرفتار آیند که سر از شکاکیت درمی آورد.
۶۰.

روش شناسی انتقادی اندیشة اجتماعی دکتر سروش(مقاله پژوهشی حوزه)

کلیدواژه‌ها: روش شناسی معرفت شناسی انسان شناسی هستی شناسی روشنفکری سروش اندیشة اجتماعی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق گروه های ویژه اندیشه های فلسفی در ایران معاصر
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اجتماعی جامعه شناسی جامعه شناسی نظری فلسفه علوم اجتماعی
تعداد بازدید : ۳۲۴۵ تعداد دانلود : ۲۲۳۴
اندیشة اجتماعی همواره در بستری تاریخی و مرتبط با فرهنگی خاص شکل می گیرد و این زمینه ها هریک به سهم خود در شکل گیری اندیشة اجتماعی هر متفکر نقش بسزایی دارد. در این نوشتار، اندیشة اجتماعی دکتر عبدالکریم سروش را از ابعاد مبانی معرفت شناختی، هستی شناختی و انسان شناختی پی خواهیم گرفت و خواهیم کوشید اندیشة اجتماعی او را در بستر اجتماعی، فرهنگی و سیاسی به تصویر کشیم. دکتر سروش از اندیشوران و روشن فکران معاصر ایران است. بنابراین، اندیشه های وی را باید در جریان روشنفکری پی گرفت. او از لحاظ معرفت شناسی نسبی گراست و در مبانی انسان شناسی اش به انسان شناسی لیبرال متمایل است و در برخی نوشته هایش انسان شناسی ای رمانتیک ارائه می کند. سروش در اندیشة خود به ایده آلیسم آلمانی(عینی) می گراید. اگرچه در اندیشه های او دوره های مختلفی به چشم می خورد، زمینة روشنفکری در تمام آنها وجود دارد.