مطالب مرتبط با کلیدواژه

کلام

۴۱.

دانش کلمه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: الهه دفتری نژاد

منبع: زبانشناخت سال چهارم بهار و تابستان ۱۳۹۲ شماره ۱ (پیاپی ۷)

کلیدواژه‌ها: اسم فعل کلام حرف کلمه سیبویه الکتاب

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی ادبیات حوزه های ویژه ادبیات تطبیقی دستور تطبیقی

تعداد بازدید : ۱۲۷۳ تعداد دانلود : ۶۷۶

در این مقاله فصل اول الکتاب، اثر سیبویه، در مطالعة دانش زبان بررسی می شود. در این بررسی، نخست ترجمة فارسی این فصل ارائه می شود. پس از آن، برخی از مطالب این فصل، با تمرکز بر اصطلاح های به کار رفته در متن اثر و با بهره گیری از ابزارهای نظری زبان شناسی معاصر، به روش تجزیه و تحلیل مفهومی شرح داده می شود. در این پژوهش، مقایسه ای میان مفاهیم این فصل از الکتاب و مفاهیم دستور نقش گرای نظام مند هلیدی انجام می شود. همچنین مفاهیم این فصل از الکتاب با برخی از نظریات ابونصر فارابی و ابن سینا سنجیده می شود. حاصل این بررسی تطبیقی دست یابی به مؤلفه هایی است که شاید بتواند معرف سنت فکری دانشمندان ایرانی در حوزة مطالعة دانش زبان باشد.

۴۲.

نقش فلسفه در تمدن اسلامی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: مهدی نصرتیان اهور

منبع: تاریخ در آیینه پژوهش سال دهم بهار و تابستان ۱۳۹۲ شماره ۱ (پیاپی ۳۴)

کلیدواژه‌ها: فلسفه دین فرهنگ اخلاق سیاست کلام تمدن

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۳۶۲۱ تعداد دانلود : ۱۴۷۴

فلسفه با ورود خود به عالم اسلام، دست خوش تغییر و تحوّل و تکامل گردید و پس از آن، بر عرصه های گوناگون فرهنگ و تمدن اسلامی تأثیر گذاشت. ازجمله نقش های فلسفه در تمدن اسلامی را می توان نیازمندی تمدن به فلسفه در تمییز حقیقت از غیرحقیقت، تأثیر فلسفه در دین، تأثیر فلسفه در اخلاق، تأثیر فلسفه در سیاست و تبیین مدینة فاضله و تأثیر فلسفه در کلام دانست. در این نوشتار، پس از معناشناسی فرهنگ، تمدن، دین، اخلاق و سیاست، به سیر اجمالی فلسفه در عالم اسلام اشاره شده،و در ادامه به تبیین نقش فلسفه در تمدن اسلامی پرداخته شده است.

۴۳.

خواجه نصیرالدین طوسی و سطوح سه گانة کلامی، فلسفی و عرفانی در اندیشة او

نویسنده: سید یدالله یزدان پناه سایر: رضا درگاهی

منبع: حکمت عرفانی سال اول بهار ۱۳۹۱ شماره ۳

کلیدواژه‌ها: عرفان فلسفه فاعل عقول حدوث معاد کلام

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی فلسفه اسلامی کلیات تاریخ فلسفه

تعداد بازدید : ۲۵۲۹ تعداد دانلود : ۳۱۳۱

خواجه نصیرالدین طوسی در زمرة بزرگ ترین و پرنفوذترین عالمان مسلمان سدة هفتم هجری به شمار می رود. بخش عمده ای آثار وی ناظر به آثار و آراء فخرالدین رازی و در دفاع از فلسفه و ارائة کلامی درست و متین تدوین شده است. خواجه علاوه بر کلام و فلسفه، آثار عرفانی نیز دارد. مشکل مطالة آثار وی این است که گاه وی در کلام به مطالبی معتقد شده و در فلسفه از آنها دست برداشته است. وی همچنین با پذیرش محوری ترین آموزة عرفان اسلامی، از سطح فلسفة رایج نیز گذشته است. برخی معتقدند که خواجه نصیر نیز مانند عده ای دیگر از اندیشمندان، دچار تحوّل فکری شده و این اختلاف ها مربوط به دوران های گوناگون فعالیت علمی و معرفتی وی بوده است. این مقاله نشان می دهد که خواجه نصیر هم زمان همة این سطوح اندیشه را داشته است و نمی توان او را دچار تحوّل فکری دانست. درحقیقت، سه سطح طولی اندیشه خواجه، به ترتیب عبارتند از: کلام، فلسفه و عرفان. در این مقاله، با ارائة نمونه هایی، وجود این سه سطح در کار وی، اثبات شده است.

۴۴.

سه روایت عاشقانه از دو سرزمین زال و رودابه، بیژن و منیژه، رومئو و ژولیت بررسی روایت شناختی و تحلیل گفتمان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: علی محمدی نوشین بهرامی پور

منبع: زبان و ادبیات فارسی (دانشگاه خوارزمی) سال بیست و دوم بهار و تابستان ۱۳۹۳ شماره ۲۱ (پیاپی ۷۶)

کلیدواژه‌ها: کلام روایت بیژن و منیژه زال و رودابه رومئو و ژولیت

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۳۸۳ تعداد دانلود : ۱۳۴۹

روایت شناسی که از دستاوردهای ساخت گرایی برای ادبیات است، به منتقد یاری می رساند تا با بررسی نقش هر کارکرد و کنش در ساختار روایت، داستان های گوناگون را در دو سطح داستان و کلام تحلیل کند. در سطح داستانی منتقد می تواند با کنارنهادن تفاوت های تاریخی، فرهنگی و اجتماعی به کشف همانندی ازنظر رویدادها، شخصیت ها و زمینه ها دست یابد. داستان های شاهنامه: «زال و رودابه» و «بیژن و منیژه» با نمایش نامة «رومئو و ژولیت» اثر شکسپیر ازاین منظر درخور مقایسه و ارزیابی است. هرسه روایت دلدادگی عاشقانی را بیان می کنند که از دو خاندانِ غیردوست هستند و دشواری هایی در راه وصال آنها وجود دارد. با استفاده از این سطحِ تحلیل می توان پی برد که سرنوشت قهرمانان این سه روایت معلول چه کنش ها و کارکردهایی است. در سطح کلامِ روایت (گفتمان) می توان موقعیت فردوسی و شکسپیر را در جایگاه راوی مشخص کرد و با تحلیل زبان در بافت، جهان نگری آنان را در متن جست وجو کرد. بنابر روش تحلیل گفتمان و رمزگانِ روایت می توان به ارزش ها، باورها و فرهنگ نهفته در روایات پیش گفته رسید.

۴۵.

تصویر خدا در اندیشه دو حکیم مسلمان (ناصرخسرو و سنایی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: مجتبی مجرد عبدالله رادمرد

منبع: حکمت و فلسفه سال دهم تابستان ۱۳۹۳ شماره ۲ (پیاپی ۳۸)

کلیدواژه‌ها: فلسفه رؤیت الهی کلام سنایی ناصرخسرو تنزیه و تقدیس

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۳۳۸ تعداد دانلود : ۶۶۶

سیمای خداوند در هر فرهنگ و تمدنی به گونه ای خاص ترسیم شده است. این تصویر از خدا که زاییده باورها و عقاید خاص یک مکتب یا اندیشه است به صورتی مستقیم در افکار و اعمال افراد و نیز ساخت ایدئولوژی و جهان بینی آنها تأثیر گذار است. تلاش ما در این نوشتار بر این خواهد بود تا به بررسی و مقایسه تصویر خداوند در نگاه دو حکیم مسلمان یعنی ""ناصرخسرو قبادیانی"" و ""سنایی غزنوی"" بپردازیم تا از این رهگذر بتوانیم نقاط افتراق و اشتراک این دو اندیشمند را دریابیم و آنگاه به تجزیه و تحلیل عوامل مؤثر بر این طرز تلقی ها بپردازیم.

۴۶.

آداب معاشرت در کلام امام حسن مجتبی علیه السلام(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: نرگس محمدنیا گالشکلامی فیض الله اکبری دستک

منبع: معرفت سال بیست و یکم خرداد ۱۳۹۱ شماره ۱۷۶ «ویژهعلوم تربیتی»

کلیدواژه‌ها: اخلاق اجتماعی کلام آداب معاشرت امام مجتبی علیه السلام ائمه اطهار علیهم السلام

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی حدیث و علوم حدیث حدیث معارف حدیثی اخلاق و تربیت در روایات

تعداد بازدید : ۱۵۹۸ تعداد دانلود : ۸۴۴

از آن رو که توجه و بررسی در زندگی ائمّه اطهار علیهم السلام به عنوان پیشتازان مسیر کمال و سالکان حقیقی راه دوست، برای شیعیان متأسی بسیار حایز اهمیت است و نیز به دلیل آنکه انسان موجودی اجتماعی است و علم به آداب معاشرت در حسن معاشرت او بی تأثیر نمی باشد، بررسی کلام آن بزرگواران پیرامون این مبحث لازم و ضروری به نظر می رسد. تحلیل مجموعه گفتار امام حسن مجتبی علیه السلام، به عنوان نمونه تمام عیار انسان کامل در باب آداب معاشرت، به طور قطع چراغ فروزانی برای دوست داران وصول به صراط مستقیم می باشد. هدف پژوهش، آشنایی با آداب معاشرت و سازوکارهای آن در متون دینی با تأکید بر کلام امام مجتبی علیه السلام است. تلاش در جهت کاربردی کردن آثار و دستاوردهای حاصل این تحقیق برای نسل جوان و آگاهی ایشان از «اندیشه ناب امام حسن علیه السلام» به عنوان دومین راهبر دینی این مقاله می باشد.

۴۷.

رسالة علمای اسلام؛ یک متن و چند روایت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: حمیدرضا دالوند

منبع: کهن نامه ادب پارسی سال پنجم تابستان ۱۳۹۳ شماره ۲ (پیاپی ۱۲)

کلیدواژه‌ها: کلام ادبیات فارسی زردشتیان رسالة علمای اسلام کلام زردشتی

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی ادبیات ادبیات و مطالعات بین رشته ای ادیان زرتشتی گری

تعداد بازدید : ۲۲۴۰ تعداد دانلود : ۷۹۳

میراث مکتوب زردشتیان به فارسی نوگنجینه ای از آثار دینی ادبیات فارسی است که کم تر بدان توجه شده است. این متون به تدریج از سده های چهارم از بازتولید متون اوستایی و پهلوی پدید آمدند. امروزه، صدها رساله در حوزه های فقه، آیین، تفسیر، اسطوره، تاریخ، کلام، ادبیات، روایت، زبان شناسی، نجوم، و ... از دستوران کیش زردشتی برجای مانده است. کلام و مباحث کلامی، به ضرورت روابط زردشتیان و جامعة اسلامی، از دیرینه ترین موضوعات ادبیات فارسی زردشتی است. مهم ترین متن کلامی زردشتی به فارسی نو رسالة علمای اسلام است. هرچند از نخستین دهه های سدة نوزدهم پژوهشگران به این اثر توجه کرده اند، تا کنون شناخت درستی از بازمانده های آن صورت نگرفته است. آن چه شهرت دارد، از این رساله دو تحریر موجود است. این گفتار، با سنجش آن چه از رسالة یادشده برجای مانده، در پی آن است تا بر مبنای شواهد متنی و موضوعی برای بازسازی و تدوین مجدد قطعات پراکنده و گزیده های مختلف آن پیشنهادی به دست دهد.

۴۸.

عقل و عقل گرایی در مدرسة کلامی کوفه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: رضا برنجکار ام البنین خالقیان

منبع: پژوهش های علم و دین سال پنجم پاییز و زمستان ۱۳۹۳ شماره ۲ (پیاپی ۱۰)

کلیدواژه‌ها: عقل وحی حجیت کلام اصحاب ائمه مکتب کوفه

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۶۳۴ تعداد دانلود : ۷۸۸

از آن جا که در مکاتب و مدارس گوناگون، عقل و به کارگیری آن مورد اختلاف است، در این جستار، به معرفی دیدگاه مدرسة کوفه دربارة عقل و عقل گرایی بزرگان این مکتب پرداخته ایم. این تحقیق در دو بخش معرفی عقل و رویکردهای عقل گرایانة مکتب کوفه سامان یافته است. در بخش اول، مواردی هم چون جای گاه، حجیت، آثار، موانع، و قلمرو عقل بررسی شده است. در بخش دوم، شاخص های عقل گرایی که تجلی عقل در میان ائمه و اصحابشان در مدرسة کوفه است، در سه قسمت ائمه، ائمه و اصحاب آنان، اصحاب ائمه تبیین گردیده است. مواردی هم چون مناظره، پرسش و بررسی مطالب دینی، اخذ فروع از اصول، بررسی منقولات خلاف عقل و ردیه نویسی از جملة این شاخص هاست. این جستار به شیوة کتاب خانه ای و عمدتاً با احصا و استقرای روایات صورت گرفته است. گویای اهمیت عقل و اهتمام خاص به آن در عین خط قرمز داشتن و نیز گستردگی عملکرد عقل و شاخص های عقل گرایی در تعامل با وحی و در پرتو امامت پذیری اصحاب در مکتب کوفه است.

۴۹.

نخستین قرآن چاپ سربی و نخستین قرآن چاپ سنگی در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: علی بوذری

منبع: سفینه سال دوازدهم بهار ۱۳۹۴ شماره ۴۶ «ویژه قرآن»

کلیدواژه‌ها: کلام علوم ادبی تفسیر سوره حمد حسینی تهرانی سید هاشم قرآن - واژه شناسی

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن علوم قرآنی کلیات کتاب شناسی و ماخذ شناسی قرآن و علوم دیگر

تعداد بازدید : ۱۷۵۰ تعداد دانلود : ۱۲۴۰

این گفتار به معرفی دو قرآن می پردازد، یکی چاپ شده در سال 1242ق. (1827م.)، که نخستین قرآن چاپ سربی در ایران است، و دیگری که منتشر شده در سال 1249ق. (1834م.)، که نه تنها اولین قرآن چاپ سنگی ایران، بلکه اولین کتاب چاپ شده به شیوه چاپ سنگی در ایران نیز هست. قرآن مذکور، پس از پژوهش های بسیار و با وجود اختلاف نظرهای متعدد، به تازگی یافته شده است. این مقاله با مختصری درباره کتاب های چاپ سربی و سنگی همراه است تا جایگاه و اهمیت این دو نسخه معلوم گردد.

۵۰.

کارآمدی راه حل های فیلسوفان و متکلمان مسلمان در پاسخگویی به مسأله عملی شر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: سید رضا (زهیر) حسینی لواسانی محمد سعیدی مهر

منبع: فلسفه دین سال دوازدهم بهار ۱۳۹۴ شماره ۱ (پیاپی ۲۲)

کلیدواژه‌ها: شر شهود فلسفه اسلامی کلام نظریه عوض مسأله عملی شر

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۵۲۰ تعداد دانلود : ۷۷۸

مسأله شر که به عنوان مسأله ای علیه وجود خداوند ادیان مطرح بوده است، هم از بعد نظری قابل طرح است هم از بعد عملی. در مسأله عملی شر، بعد عملی و کاربردی شرور درزندگی و تأثیر آنها بر ایمان انسانها مد نظر قرار می گیرد و این سوال پاسخ داده می شود که در مواقع رسیدن شرور، چطور ایمانمان را حفظ کنیم؟ در این مقاله، پس از شرح راه حل های فیلسوفان و متکلمان مسلمان به مسأله شر،کارآمدی راه حل های هریک بررسی شده است. مهم ترین یافته این مقاله این است که با آنکه در ابتدای امر به نظر می رسد تنها راه حل متکلمان پاسخگوی مناسبی برای مسأله عملی شر است، اما با نگاه دقیقتر در می یابیم که راه حل های ارائه شده توسط فیلسوفان اسلامی افزون بر آنکه پاسخگوی مسأله نظری شر است، بدلیل استفاده از روش کشف و شهود برای دستیابی به آنها ، قادر به پاسخگویی به مسأله عملی شر نیز بوده و از کارایی بالایی برخوردارند.

۵۱.

تقدم فرآیندهای شناختی بر زبان، در فلسفه زبان ملاصدرا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: نرگس زرگر

منبع: نشریه فلسفه سال ۴۲ پاییز و زمستان ۱۳۹۳ شماره ۲

کلیدواژه‌ها: کلام نفس ناطقه قیام صدوری متکلم اظهارِ باطن نفس متکلم فرآیند زبان

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۰۰۸ تعداد دانلود : ۵۱۰

در قلمرو بحث «زبان و شناخت» ملاصدرا در خصوص چگونگی کسب علم و حصول شناخت، قائل به یک فرآیند و جریان است، که نفس انسانی در این فرآیند فاعلِ فعال و خلاق است. زبان یا کلام، اظهار و اعلانِ باطن متکلم است. قیام کلام به متکلم قیام صدوری است و نه قیام حلولی. فرآیند معرفتی زبان، در یک قوس نزولی، توسط نفس ناطقه انجام می شود. در جهت گسترش نظریه زبانی ملاصدرا، از تحلیل تقریر او نسبت به فرآیند زبان غیر دینی انسان به دست می آید: اگر چه او قائل است به این که شناخت پیش از زبان اتفاق می افتد، اما معنای آن چنین نیست که این شناخت چارچوب و ساختاری معین و ثابت باشد که به متکلم از پیش تزریق و القاء شود، یا این که زبان فرآیندی درونی با قطع نظر از جهان خارج و اجتماع بشری باشد. افزون بر این، تفسیر صدرالمتألهین از ادراک عقلی به گونه ای نیست که عقل به عنوان پدیده ای متعالی حاکم بر زبان تلقی شود، و این که انسان را منفعل تصور نماید.

۵۲.

تقدّم کلام شیعه بر معتزله(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: حبیب کارکن بیرق طوبی کرمانی

منبع: الهیات تطبیقی سال ششم بهار و تابستان ۱۳۹۴ شماره ۱۳

کلیدواژه‌ها: شیعه معتزله کلام اصول امیرالمؤمنین (ع)

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۲۴۱ تعداد دانلود : ۱۰۱۰

شیعه در طول تاریخ حیات خود، به اخذ اصول خویش از معتزله، متّهم شده است. در این مقاله، که به روش توصیفی- تحلیلی، تطبیقی و استنباطی نوشته شده است، با بیان ادلّه متعدّدی به ردّ اتّهام مذکور پرداخته شده است. دلیل شیعه دانستن معتزله و بالعکس، با عنایتِ موردی به ابن ابی الحدید معتزلی، موضوع دیگر این نوشتار است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که چهار عامل مشابهت شیعه و معتزله در برخی اصول، تلمّذ زید بن علی نزد واصل بن عطا، این که معتزله خود را شیعه دانسته اند، و تقیّه شیعه موجب شده است تا برخی شیعه را همان معتزله بدانند. پس از اثبات مغایرت کلام شیعه و معتزله، با استناد به اقوال امیرالمؤمنین(ع) در مسائلی هم چون عدل، اختیار، عدم رؤیت خداوند، نفی تشبیه و مستقلّات عقلیه -که میان شیعه و معتزله مشترک است -تقدّم کلام شیعه بر معتزله به اثبات رسیده است؛ زیرارئیس معتزله، واصل بن عطا سال ها پس از شهادت ایشان متولد شده است.

۵۳.

امام صادق(ع) و نهضت علمى جهان اسلام

نویسنده: سید محمدمهدی میرجلیلى

منبع: حبل المتین سال چهارم پاییز ۱۳۹۴ شماره ۱۲

کلیدواژه‌ها: اختیار فقه علوم حدیث کلام نجوم مرجئه امام صادق غلو کیمیا امر بین الامرین نهضت علمى جبرگرایى

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تاریخ اسلام و سیره تاریخ و سیره شناسی تاریخ و سیره اهل بیت(ع)

تعداد بازدید : ۹۱۷ تعداد دانلود : ۴۵۵

امام صادق(ع) در طلیعه حرکت و نهضت علمى اسلام، همزمان با انتقال خلافت، از سلسله بنی امیه به آل عباس، یکى از چهره هاى درخشان و مورد توجه و محل رجوع علماى اسلام بوده است. کاوش و بررسى ابعاد وجودى و علمى آن امام، بسیارى از حقایق پنهان، در کیفیت رشد و گسترش و شکل گیرى فرهنگ و علوم اسلامى را، روشن مى نماید. امام صادق(ع) در این حرکت عظیم در ابعاد مختلف علمی چون فقه، حدیث، کلام، تفسیر و علوم بشرى دیگر و... نقش داشته است. ایشان شاگردانی تربیت کرده است که در دانش هاى گوناگون تبحر داشته اند. از دیگر فعالیت هاى امام صادق(ع) مبارزات علمى ایشان با جریان ها و فرقه هاى مختلف که در جامعه اسلامى آن زمان در پى تساهل و تسامح بوده اند و از سوى حاکمیت وقت حمایت می شده اند.

۵۴.

تحلیل بلاغی عوامل مؤثر در ساختار کلامی «کوثر» قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محبوبه همتیان

منبع: پژوهش های ادبی - قرآنی سال سوم پاییز ۱۳۹۴ شماره ۳ (پیاپی ۱۱)

کلیدواژه‌ها: کلام مخاطب بافت موقعیتی متکلم اعجاز بلاغی قرآن سورة کوثر اقتضای حال

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی ادبیات عرب علوم بلاغه معانی

تعداد بازدید : ۱۸۰۴ تعداد دانلود : ۷۲۳

سورة کوثر، موجزترین و در عین حال، یکی از تأثیرگذارترین سوره های قرآن است که در عین ایجاز، می توان همه جنبه های کامل بلاغی یک کلام را در آن یافت؛ به طوری که پیام رسانی که وظیفه اصلی کلام است، در آن به حد نهایت رعایت شده است. این سوره که در شرایط خاص و متناسب با موقعیت ویژه ای نازل شده است، مضمون و محتوایی واحد دارد که وحدت و یکپارچگی خاصی بین آیات سه گانه آن برقرار کرده است. به طورکلی برای اثبات اعجاز لفظی قرآن، بررسی و تحلیل زبان قرآن و تحلیل ویژگی های ساختاری گفتارهای آن، نیز تبیین ویژگی ها و وجوه بلاغی این کلام ضروری است. در این راستا، همواره یکی از مهمترین دغدغه های دانشمندان، زبان شناسان و نحویون اسلامی، کوشش برای اثبات اعجاز لفظی قرآن بوده است. یکی از روش هادر این زمینه، بررسی وجوه بلاغی این کلام، تبیین بلیغ بودن متکلم و کلام آن و انطباق و تناسبش با ویژگی های مخاطبان و سیاق حالیه است. در کتاب های بلاغی، معیار سنجش ویژگی بلاغت در کلام و متکلم، مطابقت آنها با اقتضای حال تعریف شده است. با بررسی این معیار مشخص می شود که احوال گوناگونی شرایط شکل گیری یک کلام را متأثر می کند. عوامل چهارگانة متکلم، مخاطب، کلام و بافت موقعیتی در سطوح مختلف ساختار ظاهری و مفاهیم و معانی کلام را متأثر می کند. در این پژوهش با تمرکز بر موجزترین واحد کلام در قرآن، یعنی سورة کوثر و با بررسی احوال گوناگون این عوامل چهارگانه و مقتضیات متنوع آنها انطباق این کلام با اقسام احوال و مقتضیات، تبیین و تحلیل شده است.

۵۵.

واکاوی رابطة کلام و تاریخ فکر در مطالعات شیعه شناسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: سید محمدهادی گرامی محمد قندهاری

منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال پنجم پاییز ۱۳۹۲ شماره ۱۸

کلیدواژه‌ها: پدیدارشناسی رویکرد تاریخی تعارض کلام خاورشناسان تاریخ اندیشه تاریخ فکر

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۵۶۶ تعداد دانلود : ۱۰۴۱

سنّت شرق شناسی به تحلیل تاریخی عقاید شیعه پرداخته است و پیروان چندی از این سنّت نیز در میان باورمندان به تشیع ظهور کرده اند؛ اما این مطالعات در مواردی روشمند نبوده و در برخی موارد، نتایج تأمل برانگیزی را به خصوص در حوزة شیعه شناسی به همراه داشته اند. این در حالی است که به دلیل نیاز به اتّخاذ رویکرد تاریخی در مطالعة عقاید اسلامی از چنین گرایشی در مطالعات اسلامی نمی توان صرف نظر کرد. به نظر می رسد برای بالاترین بهره وری از این نوع مطالعات، باید تلاش کرد تا رویکرد تاریخ فکر غربی را براساس نیازها و دغدغه های بومی، در حوزة شیعه شناسی به کار بست. با توجّه به این که مهم ترین دغدغه و چالش پیش روی مطالعات تاریخ فکر به خصوص در محافل سنتیتر تعارض آن با عقاید کلامی اولیة شیعه است، به نظر می رسد نخستین گام در مسیر سامان دادن و بومی سازی این حیطة مطالعاتی، تلاش برای بررسی و سنجش نسبت تاریخ فکر با کلام از زاویه های مختلف باشد؛ مقالة پیش رو نخستین تلاش در جهت این مهمّ است. در این مقاله پس از بیان مباحث مقدماتی، نخست کنکاشی در جهت تبیین دقیق تر مرزهای کلام و تاریخ فکر صورت می گیرد. در مرحلة بعد تأثیر پیش فرض های کلامی بر تاریخ فکر بررسی می شود. در مرحلة سوم دربارة تعارض کلام با تاریخ سخن به میان می آید و تلاش می شود ماهیت این تعارض و بازگشت آن به تاریخ و سپس وظیفة مورّخ در مواجهة با آن بازنمایی شود.

۵۶.

تعیّن معرفتی فلسفة ملاّصدرا و نقددو دیدگاه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: عبدالله صلواتی

منبع: حکمت و فلسفه سال یازدهم تابستان ۱۳۹۴ شماره ۲ (پیاپی ۴۲)

کلیدواژه‌ها: شهود حکمت متعالیه کلام برهان ملاصدرا

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۵۶۶ تعداد دانلود : ۳۲۷

قرائت درست از مختصّات حکمت صدرایی و تعیّن معرفتی آن می تواند نقش مهمّی در فهم و تفسیر مباحث حکمت متعالیه ایفا نماید؛ فارغ از نگاه التقاطی به فلسفة ملاّصدرا و تردید دربارة آن به عنوان مکتب فکری مستقل، نظریّه هایی وجود دارند که از تعیّن معرفتی فلسفة ملاّصدرا سخن می گویند. این جستار، در گام نخست، مختصّات حکمت صدرایی را مطرح می کند و در آن، فلسفة به عنوان دیسپلین و رشتة علمی با هویّتی هندسی و ماهیّتی شبکه ای مشتمل بر رهیافت، مبانی، روش و اهداف معرّفی می شود، نه صرفاً یک سلسله مسائل. در گام بعدی، دو نگاه تقلیل گرا به فلسفة ملاّصدرا مورد بررسی و نقد واقع می شود. در نگاه نخست، کلامی انگاری تفکّر ملاّصدرا، فلسفة او به مجموعه ای از دلایل نقلی در اثبات امور یا مجموعه ای از آرای اثبات شده به مدد براهین فلسفی با رویکرد کلامی فروکاست می شود و در نگاه دوم، از حضور انحصاری برهان در مقام داوری فلسفة صدرایی سخن گفته می شود. در پایان نیز فلسفة صدرایی به عنوان پارادایمی نوین و متنوّع در روش و منابع، فراتر از محدودة دانش کلام و رویکرد کلامی و برتر از حصرگرایی روشی و حضورانحصاری برهان، در بر دارندة تحلیل، برهان، برهان کشفی و شهود معرّفی می شود.

۵۷.

هرمنوتیک انتولوژیک صدرایی و مسئله زبان دین(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محمد بیدهندی مهدی دسترنج

منبع: الهیات تطبیقی سال هفتم بهار و تابستان ۱۳۹۵ شماره ۱۵

کلیدواژه‌ها: زبان قرآن ملاصدرا تأویل هرمنوتیک کلام زبان دین

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۱۰۶ تعداد دانلود : ۵۶۴

از مسائل اساسی زبان دین، بررسی وجه معناداری و گستره معرفت بخشی متن مقدّس است. در این ساحت، ملاصدرا ابتدا در قوس نزول، به تطبیق میان «معرفت»، «کلام» و «وجود» می پردازد تا از تطابق این سه، برای تبیین فلسفی نحوه تجلّی یافتن حقایقِ وحیانی در قالب الفاظ متن مقدّس بهره ببرد و در قوس صعود، فرایندی را برای فهم متن مقدّس ارائه داده است که بازسازی آن، الگوی هرمنوتیک انتولوژیک وی را شکل می دهد. مسئله اصلی این مقاله، تبیین وجه معناداری زبان دین و گستره شناختاری آن در الگوی هرمنوتیک صدرایی است که فهم متن مقدّس از بررسی این الگو و عوامل مؤثر در فرایند، به دست می آید. مهم ترین یافته های این پژوهش، ترسیم نقش سه گانه فرد، متن و مؤلّف در نسبت با هم در الگوی هرمنوتیکی صدرا و استفاده از این الگو در تبیین گستره شناختاری زبان دین در ساحت متن و همچنین از متن به فرامتن است. این یافته ها با محوریَت کتاب مفاتیح الغیب و شرح مبانی فلسفی لازم از حکمت متعالیّه به دست آمده است.

۵۸.

بررسی تطبیقی معاد در عرفان، فلسفه و کلام(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: علیرضا کرمانی

منبع: معرفت کلامی سال ششم پاییز و زمستان ۱۳۹۴ شماره ۲ (پیاپی ۱۵)

کلیدواژه‌ها: عرفان فلسفه معاد روحانی معاد جسمانی معاد کلام

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۷۹۷ تعداد دانلود : ۷۱۳

به تبع جایگاه برجسته آموزة معاد در متون دینی، متفکران مسلمان نیز با هدفی هستی شناسانه و یا به منظور اثبات یا دفاع از تعالیم دینی به بررسی و تحلیل معاد پرداخته اند. در این میان گروهی از متکلمان و فیلسوفان مبتنی بر برخی مبانی، به انحصار معاد در جسمانی یا روحانی معتقد شده اند؛ اما عارفان همگام با بسیاری از متفکران مسلمان این انحصار را کامل ندانستند و معاد را در کیفیت جسمانی و روحانی آن پذیرفتند. عارفان در تبیین و تقریر این دیدگاه عمدتاً از متفکران دیگر فاصله می گیرند و مبتنی بر مبانی ای همچون نظام مظهریت، حقیقت انسان، مرگ و معاد با اعتقاد به تفاوت نشئات مختلف قیامت، برای انسان در هنگام حشر لزوماً بدن طبیعی عنصری قایل هستند و در مواطن استقراریه بهشت و جهنم، جهنمیان را دارای بدن طبیعی عنصری و بهشتیان را دارای بدنی طبیعی و لطیف می دانند.

۵۹.

بررسی ویژگی های کلام ترانه سنت گرا و ترانه نوین فارسی از تأسیس رادیو (1319) تا 1357(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: فرشته محمدیان عمران محمدرضا ترکی

منبع: ادبیات پارسی معاصر سال پنجم زمستان ۱۳۹۴ شماره ۴ (پیاپی ۱۶)

کلیدواژه‌ها: کلام رادیو ترانه ترانه سنت گرا ترانه نوین

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی ادبیات قالب های شعر معاصر تصنیف و ترانه

تعداد بازدید : ۱۴۳۲ تعداد دانلود : ۶۹۴

در میان جریان های گوناگون ترانه سرایی فارسی در فاصله تأسیس رادیو (1319) تا 1357، دو جریان ترانه سنت گرا و ترانه نوین بیش از سایر جریان ها به کلام ترانه اهمیت داده اند. از این رو، محور اصلی این پژوهش بررسی تطوّر کلام ترانه فارسی از طریق تحلیل ترانه های ده ترانه سرای شاخص این دو جریان است. نتیجه پژوهش نشان می دهد که ترانه های سنت گرای رادیویی، به ویژه ترانه های گلها به دلیل وجود ضوابط خاص حاکم بر رادیو، تا مدت ها بر شیوه و اسلوبی واحد سروده شده و به نوعی ادامه دهنده سنت های شعر فارسی در قالب ترانه اند؛ این در حالی است که ترانه های نوین با تأثیرپذیری از شعر معاصر فارسی و تحولات سیاسی اجتماعی زمان خود به مرور تغییرات سبکی مهمی را در ترانه ایجاد کرده اند.

۶۰.

نقش خواجه نصیرالدین طوسی در فلسفی کردن کلام(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده: محمدمهدی فریدونی

منبع: نسیم خرد سال دوم پاییز و زمستان ۱۳۹۵ شماره ۳

کلیدواژه‌ها: فلسفه علوم انسانی کلام برهان خواجه نصیر کلام فلسفی فلسفة صدرایی حکمت نوین

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق

تعداد بازدید : ۱۴۷۶ تعداد دانلود : ۹۴۳

از میان روش های کلامی، (نص گرایی، عقل گرایی تأویلی و عقل گرایی فلسفی) باید خواجه نصیر الدین طوسی را تابع روش عقل گرایی فلسفی به شمار آورد و گرچه قبل از ایشان، افراد دیگری نیز برای اثبات مدعیات کلامی از مبانی فلسفی بهره می گرفتند، ولی از این جهت یا دچار افراط می شوند و یا از آن، استفاده جدلی می کردند؛ همان طور که این مبانی نظم خاصی نداشتند. اما خواجه نصیر، راه اعتدال را در پیش گرفت و ضمن مقید بودن به روش برهانی، مبانی فلسفی را به صورت نظام مند و سامان یافته در علم کلام به خدمت گرفت؛ زیرا قبل از خواجه نصیر، علم کلام حتی در میان شیعه، نظم مشخص و چینش منطقی نداشت. او توانست با چینش و تنظیم جامع و تا حدی نو و ابتکاری و با استفاده از اصول و قواعد فلسفی، کلام را به اوج تحول و تکامل برساند و از آن پس، اکثر دانشمندان اسلامی شیعه و سنی سبک او را دنبال کردند.