درخت حوزه‌های تخصصی

تاریخ اسلام و سیره

حوزه‌های تخصصی
ادبیات اقتصاد تاریخ تربیت بدنی جغرافیا حقوق روانشناسی زبان شناسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی علوم اجتماعی علوم اسلامی علوم انسانی علوم تربیتی علوم سیاسی فلسفه و منطق مدیریت مطالعات زنان هنر و معماری
اخلاق و تعلیم و تربیت اسلامی ادبیات عرب تاریخ اسلام و سیره تصوف و عرفان اسلامی تفسیر و علوم قرآن حدیث و علوم حدیث علوم غریبه فقه و اصول گروه های ویژه منطق، فلسفه و کلام اسلامی
تاریخ و سیره شناسی کلیات
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدیدترین
فیلترهای جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۶۱ تا ۸۰ مورد از کل ۷٬۷۰۹ مورد.
۶۱.

کارکردهای سیاسی رشوه در مناسبات درونی عصر صفوی و پیامدهای آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۶ پاییز ۱۴۰۳ شماره ۶۲ ۵۲-۲۹

کلیدواژه‌ها: عصر صفوی شاهان رشوه حاکمان محلی اقلیت های مذهبی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۸ تعداد دانلود : ۴۸
یکی از مهم ترین تقدیمی ها در ادوار مختلف تاریخ ایران که دامنه آن به دوره صفویه کشیده شد، رشوه است. درواقع، استفاده از رشوه در مناسبات سیاسی درونی حکومت صفوی، از آغاز تا پایان عمر این سلسله تداوم داشت. در این پژوهش به دنبال پاسخ گویی به این پرسش هستیم که: کارکردهای سیاسی رشوه در مناسبات سیاسی درون حکومتی عصر صفوی چه بود؟ و چه پیامدهایی به دنبال داشت؟ این پژوهش با رویکرد توصیفی-تحلیلی انجام شده و یافته های آن نشان می دهد که رشوه در آغاز قدرت گیری صفویان نقش مهمی در پذیرش اطاعت حکام، تثبیت جایگاه شاه و تمرکز حاکمیت داشت. سپس در مناسبات شاهان صفوی با زیردستان نقش بسزایی در تصاحب مناصب، مشاغل و حفظ آنها ایفا می کرد که اقلیت های مذهبی ساکن در ایران، به ویژه ارامنه نیز از این قضیه مستثنی نبودند. در مقابل نیز شاهان صفوی از رشوه های تقدیمی حکام با شیوه هایی متنوع و متفاوت برای نمایش قدرت و ثروت خود در انظار عموم و همچنین سفرای خارجی بهره می بردند که این مسائل پیامدهایی از نظر اجتماعی و اقتصادی به دنبال داشت.
۶۲.

بررسی مصادیق جرم و مجازات مجرمان از ابتدای خلافت عباسی تا دوره متوکل(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۶ پاییز ۱۴۰۳ شماره ۶۲ ۱۳۲-۱۰۷

کلیدواژه‌ها: حکومت عباسیان ساختار قضایی مصادیق جرم مجازات مجرمان متوکل عباسی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۰ تعداد دانلود : ۶۹
با سرنگونی حکومت اموی و استقرار حکومت عباسیان بر جهان اسلام، ساختار قضاء به صورت محسوسی تغییر کرد؛ به طوری که به گفته بسیاری از پژوهشگران تاریخ، ساختار حقوقی و قضائی در دوره عباسیان شکل منظم تر و نوتری نسبت به گذشته به خود گرفت و مصادیق جرم و انواع مجازاتی که برای جرم های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در نظر گرفته می شد، به شکل مشخص در این دوره تدوین گردید. بر همین اساس، پژوهش حاضر کوشیده است با تکیه بر شواهد تاریخی ارائه شده در منابع کتابخانه ای و با رویکرد توصیفی-تحلیلی، به بررسی مروری ساختار قضاء در دوره عباسیان و مصادیق جرم و مجازاتی که برای انواع جرم ها در نظر گرفته شده بود، بپردازد. نتایج پژوهش نشان می دهد که انواع جرم های معیّن مانند قتل، زنا، ارتداد، دزدی و غیره که از زمان پیامبر و خلفای پیشین تعیین شده بود، کم وبیش و گاه مستقیماً مورد حکم قرار می گرفت، اما مصادیق جرم های سیاسی و مجازاتی که برای آن در نظر گرفته شده بود، از شدت و قدرت بیشتری برخوردار بودند. در این راستا ارتباط با علویان، پوشیدن لباس مسلمان توسط اهل ذمه، جاسوسی و پناه دادن به مغضوبان خلیفه، پنهان کردن سلاح در خانه، زیارت قبور اهل بیت و برخی جرایم اقتصادی که در اصل سیاسی نیز بودند، موجب مجازاتی چون حبس، شکنجه، برکناری از قدرت، پرداخت دیه، تبعید، اخراج از سرزمین مسلمانان و گاه قتل و کشتار قبیله ای می شد. بر همین اساس، فقهای دینی و قضات مورد وثوق خلیفه نیز مشروعیت مجازات ها را تعیین می کردند.
۶۳.

بازشناسی کتاب «مقاتل الطالبیین»، انگیزه ها و منابع مؤلف در تدوین آن(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش سال ۲۱ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۱ (پیاپی ۵۶) 107 - 129

کلیدواژه‌ها: ابوالفرج اصفهانی مقاتل الطالبیین طالبیان شیعه زیدیه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۸ تعداد دانلود : ۷۳
«مقاتل الطالبیین»، تألیف ابوالفرج اصفهانی (م 356ق) از منابع متقدم است. هدف کتاب معرفی قیام کنندگان از نسل ابوطالب در ایام حکومت امویان و عباسیان بوده است. قدمت این منبع در تاریخ تشیع و مؤلف اموی نسب آن، توجه مورخان را به خود برانگیخته است. مسئله این است که آیا وی گرایش های مذهبی و خانوادگی را در نگارش کتاب دخالت داده و قابل اعتماد است؟ نیز مؤلف در نقل اخبار، از چه افراد و منابعی بهره برده است؟ تحقیق پیش رو با مطالعه منابع کتابخانه ای و تحلیل آنها سامان یافته است. نتیجه آنکه ابوالفرج اصفهانی شخصی با علایق شیعی و پیرو مذهب زیدیه بوده است. نقش مذهب وی در کتاب مشهود است. کتاب به سبب نقل اخباری که منابع اصلی آنها امروزه از بین رفته، اهمیت ویژه دارد. نیز توجه مؤلف به نقل دقیق و ذکر بیشتر اسناد و استفاده از منابع و استادان متعدد در تألیف این کتاب، آن را به اثری قابل اعتماد تبدیل کرده است.
۶۴.

نقش باورهای احمد بن حنبل در مواجهه او با روایات تاریخی مربوط به خلفای نخستین(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۵ بهار ۱۴۰۳ شماره ۱ (پیاپی ۹۷) 75 - 100

کلیدواژه‌ها: علی احمد بن حنبل خلفای نخستین تاریخ نگاری اسلامی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۹ تعداد دانلود : ۱۱۴
روایات نقل شده از احمد بن حنبل (241ق) در مورد خلفای نخستین، در آثار او و محدثان قابل دسترسی است. پژوهش حاضر، با تکیه بر این آثار، باورهای او در مورد خلفای نخستین را در چهار محور: صحابه بودن، ترتیب فضل، خلافت و چگونگی یادکرد آنان بررسی می کند. برای رسیدن به این هدف، داده ها با روش کتابخانه ای گردآوری شده و سپس، با روش توصیفی تحلیلی تبیین گردیده است. این پژوهش، نشان می دهد احمد بن حنبل در صحابه بودن خلفای نخستین به جایگاه ویژه آنها، در ترتیب فضل به افضلیت سه خلیفه نخست بر امیرالمؤمنین علی، در بیان رویدادهای ای ام خلافت به ترتیب وقوع تاریخی رویدادها، و در یادکرد خلفا به نقل فضایل و پرهیز از بدگویی، پایبند است.
۶۵.

مقایسه عملکرد امام علی(ع) و معاویه در برقراری امنیت در خلافت اسلامی

نویسنده:
منبع: سیره پژوهی اهل بیت سال ۱۰ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۱۹ 67 - 82

کلیدواژه‌ها: امام علی (ع) امنیت جامعه اسلامی خلافت اسلامی معاویه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰ تعداد دانلود : ۳۶
امنیت در ابعاد نظامی، اقتصادی، اجتماعی و فردی حق طبیعی افراد جامعه است. حکومت ها باید با روش های صحیح امنیت را در ممالک خود تحقق ببخشند. در طول تاریخ برخی حاکمان چون معاویه تلاش کردند تا برای حفظ منافع شخصی و صرفاً در بعد نظامی امنیت ایجاد کنند. برخی حاکمان چون امام علی(ع) نیز تلاش کردند تا امنیت جامعه را در همه ابعاد برقرار کنند. مسئله اصلی پژوهش این است که شباهت ها و تمایزهای برقراری امنیت در عصر امام علی(ع) و معاویه چه بوده است؟ به نظر می رسد شباهت میان دو حاکم مانع از تجاوز دشمنان خارجی به سرزمین های اسلامی بوده است. امام علی(ع) امنیت را بر مبنای الگوبرداری از قوانین الهی برای حراست از مردم و جامعه اسلامی در همه ابعاد آن ایجاد کرده بود در حالی که معاویه با انجام فتوحات، ایجاد رعب و وحشت و زورگویی اولویت اصلی خود را حفظ امنیت امویان در نظر گرفته بود. این مقاله با بهره گیری از روش مقایسه ای ابعاد گوناگون موضوع را مورد تحلیل قرار داده و نشان داده است که امام علی(ع) با نگرش قرآنی توأم با عدالت و به رغم مخالفت های اشراف، ادامه دهنده راه پیامبر اکرم(ص) درصدد تأمین امنیت تمام مسلمانان بود؛ درحالی که امنیت در نظر معاویه تنها  نگهداری قدرت و پایداری بنی امیه بود.
۶۶.

نقش و جایگاه کلبعلی خان کنگرلو نخجوانی در جنگ های دوره اول ایران و روس در قفقاز(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۶ بهار ۱۴۰۳ شماره ۶۰ 83 - 108

کلیدواژه‌ها: آذربایجان کلبعلی خان کنگرلو نخجوان قفقاز روسیه ایران

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۵ تعداد دانلود : ۱۱۶
دوره دوم حکمرانی کلبعلی خان از امرای متنفذ خاندان کنگرلو بر نخجوان (حک: 1219-1235ق/ 1804-1820م)، مقارن با جنگ های اول ایران و روسیه بود. او در آغاز این جنگ ها، به همکاری با سرداران نظامی روس پرداخت، اما در اثنای جنگ ایروان (1219ق/1804م)، به حکومت قاجاریه گرایش یافت. این سؤال مطرح است که: علل گرایش کلبعلی خان در آغاز جنگ به روس ها و سپس چرخش او به ایران و در ادامه تردید در همکاری با حکومت قاجاریه چه بود؟ این مسئله با تکیه بر مجموعه نسخ خطی مکاتبات خاندان کنگرلو و منابع تاریخی قاجار و اسناد روسی بررسی شده است. نتیجه آنکه کلبعلی خان برای مقابله با سیاست حذف و ادغام نخبگان محلی در ساختار حکومت یکپارچه ایران با هدف بقای سیاسی خود، به روس ها گرایش یافت که برآیند آن عزل او توسط آقامحمدخان از حکمرانی نخجوان بود. در مقابل، سیاست ملایم فتحعلی شاه توأم با وعده حکمرانی نخجوان و حضور گروگانی از خانواده او در دربار قاجار، به گرایش کلبعلی خان به حکومت ایران منتهی شد. البته این همکاری به علت رفتار مذبذب کلبعلی خان با بدگمانی متقابل استمرار داشت.
۶۷.

تقابل وهابیت سنتی و وهابیت دولتی در عربستان سعودی (از 1920 تا 1980 میلادی)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش سال ۲۱ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۲ (پیاپی ۵۷) 87 - 100

کلیدواژه‌ها: محمد بن عبدالوهاب وهابیت سنتی وهابیت دولتی اخوان قدیم اخوان جدید مسجدالحرام

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۸ تعداد دانلود : ۴۲
با ظهور محمد بن عبدالوهاب و اتحاد او با محمد بن سعود جد خاندان آل سعود، ایدئولوژی وهابیت با قدرت شمشیر به تدریج در شبه جزیره ی عربستان منتشر و فراگیر شد. پس از جنگ جهانی اول و تشکیل دولت سوم سعودی توسط ملک عبدالعزیز، سران قبایل نجد که از پیروان سنتی و بنیادگرای وهابیت بودند، تحت عنوان «جمعیت اخوان» در تحکیم قدرت او نقش مهمی داشتند. اما پس از مدتی با مشاهده ی دگرگونی و انحراف عبدالعزیز از معیارهای وهابیت، به مقابله با او پرداختند. این تقابل منجر به رویارویی و سرکوب «جمعیت اخوان» گردید. گرچه در ظاهر، عبدالعزیز فتنه را خاموش کرد، اما این تفکر در قلب ها و سینه ها نهفته ماند تا بار دیگر در سال 1979 «جمعیت اخوان جدید» به رهبری جهیمان با تسخیر مسجدالحرام در برابر حکومت و بدعت های موجود به قیام پرداخت. بررسی علل و چگونگی این کشمکش که ریشه در تقابل وهابیت سنتی و وهابیت دولتی دارد، موضوع محوری این جستار است که با روش «تاریخی» و رویکرد توصیفی تحلیلی به آن پرداخته است.
۶۸.

ترجمه و نقد مقاله «حسین بن علی» در ویراست سوم دایرهالمعارف اسلام چاپ بریل (EI3)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف حسینی سال ۹ زمستان ۱۴۰۳ شماره ۳۶ 7 - 24

کلیدواژه‌ها: حسین بن علی دایره المعارف اسلام عاشورا مطالعات اسلامی در غرب نجم حیدر

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۴ تعداد دانلود : ۷۱
مقاله «حسین بن علی» در ویرایش سوم دایرهالمعارف اسلام (Encyclopedia of Islam) چاپ بریل به قلم نَجَم حیدر نگاشته شده است. حیدر این مدخل را با تأکید بر قیام عاشورا نوشته است و به سایر وجوه و مراحل زندگانی امام حسین(ع) به طور بسیار مختصر پرداخته یا اصلاً ذکری از آن به میان نیاورده است. در مقاله حاضر ضمن ترجمه، به نقد و ارزیابی محتوای این مقاله توجه شده است. این بررسی نشان داد که برخی از گزاره های مقاله «حسین بن علی» از حیث اعتبار تاریخی محل تردید جدی است و حیدر نیز احتمالاً بر اساس همین روایت ها، برداشت نادرستی از برخی وجوه شخصیتی امام حسین(ع) ارائه کرده است. همچنین توجه نویسنده به قیام عاشورا سبب شده تا او از سایر وجوه زندگی امام حسین(ع) همچون ادعای حضور ایشان در فتوحات دوره عثمان، ازدواج با شهربانو و مانند اینها غافل شود.
۶۹.

سیاست های امام علی(ع) در برقراری عدالت اقتصای با تأکید بر نهج البلاغه

نویسنده:
منبع: سیره پژوهی اهل بیت سال ۱۰ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۱۹ 33 - 48

کلیدواژه‌ها: امام علی (ع) سیاست اقتصادی عدالت اقتصادی نهج البلاغه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۴ تعداد دانلود : ۳۳
حکومت امام علی(ع) از نظر اقتصادی دوره عدالت ورزی بود. پس از 25 سال از رحلت پیامبر(ص) دریچه ای جدید در حکومت اسلامی و تلاشی سترگ در مبازره با تبعیض ها و بازگشت به دوره رسول خدا گشوده شد. برخی دیدگاه های اقتصادی امام در نهج البلاغه بیان شده است. ایشان در مورد توسعه اقتصادی و ایجاد رفاه در جامعه، سیاست های مختلفی در پیش گرفتند. مهم ترین اقدام اقتصادی ایشان، چگونگی پرداخت عطاهای مسلمین بود. سیاست ایشان در دادن عطا بر توزیع بدون تبعیض، منجر به گسترش عدالت اقتصادی در جامعه و کاهش فاصله طبقاتی می شد. پژوهش حاضر که با روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر منابع دست اول و تحقیقات تاریخی و با تأکید بر نهج البلاغه نوشته شده، درصدد بررسی سیاست های اقتصادی امام علی(ع) از نظر درآمد و هزینه است. یافته های این مقاله نشان می دهد که سیاست های اقتصادی امیرالمؤمنین علی(ع) بر پایه عدالت محوری و در امتداد سیاست های اقتصادی پیامبر(ص) و در جهت افزایش رفاه عمومی و کاهش شکاف اقتصادی بوده است.
۷۰.

عوامل بنیادین مؤثر در موفقیت جعفربن ابی طالب(ع) در عرصه تکامل معنوی

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخ اسلام سال ۴ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۷ 51-64

کلیدواژه‌ها: واکاوی عوامل بنیادین تکامل معنوی تقرب به خداوند جعفربن ابی طالب (ع)

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۲ تعداد دانلود : ۶۷
با تأمل در مفاد پاره ای از آیات و روایات ناظر به شخصیت والای جعفربن ابی طالب(ع)، به وضوح می یابیم که وی از معدود صحابه نبوی موفق در عرصه «قوس صعودی» (تقرب به پروردگار کریم) بوده است. همین حیثیت معنوی او موجب گردیده است تا دانشوران مسلمان، در قالب نگاشته هایی مستقل و غیرمستقل، به شناسایی و تبیین کارکردهای نیک ایشان در این راستا بپردازند؛ اما در هیچ یک از آنها شناسایی و بررسی تحلیلی عوامل مؤثّر در دستیابی او به چنین موفقیت ارجمند، مورد توجه قرار نگرفته است. بدین جهت این مقاله، به شیوه توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای و نرم افزاری، پاسخ گوی این پرسش است که: «عوامل بنیادین مؤثر در دستیابی جعفربن ابی طالب به تکامل معنوی چیست؟». بر اساس یافته های پژوهش، این موارد در دو دسته معرفتی– شناختی، و رفتاری– عملی جای می گیرند. اموری همچون: معرفت به خداوند و ایمان راستین به او، معرفت و باور درست به نبوت رسول اکرم(ص) و رهروی کامل از آن بزرگوار، معرفت به قیامت و ایمان واقعی به آن و عبودیت خالصانه، از موارد معرفتی- شناختی است و اموری مانند بخشش در راه خدا، صبر همه جانبه در طریق بندگی خدا، مهاجرت برای حفظ دین، شهادت در جهت حفظ دین و بقای آموزه های قرآن و اهل بیت((ع)) و... از موارد رفتاری- عملی است.
۷۱.

مسئولیت یزید در واقعه کربلا از نگاه ابن سعد، نویسنده «الطبقات الکبری»(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش سال ۲۱ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۱ (پیاپی ۵۶) 29 - 46

کلیدواژه‌ها: تطهیر یزید الطبقات الکبری عاملان واقعه عاشورا امام حسین (ع)

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۲ تعداد دانلود : ۸۵
برخلاف اصل وقوع عاشورا که همگان در آن اتفاق دارند، محتوا، حواشی و درون مایه های این واقعه در طول تاریخ دستخوش تأییدها و تکذیب ها قرار گرفته است. سرچشمه این تأییدها و تکذیب ها، طرح یا عدم طرح و کیفیت طرح آن مباحث در متون تاریخی و کلامی است. «الطبقات الکبری» از متون متقدم تاریخی، نوشته محمد بن سعد بن منیع، معروف به «ابن سعد» از تأثیرگذارترین مورخان و محدثان اهل سنت است که این واقعه را که در دهم محرم سال 61ق واقع شده، آورده است. این کتاب که از لحاظ قدمت، جزو کهن ترین و موثق ترین آثار به شمار می آید، علاوه بر نقل مطالب خاص، در چینش، اضافه، حذف، انتخاب و حجم دهی مطالب، به گونه ای عمل نموده است تا مخاطب را با مفهومی از قبل اراده شده از واقعه روبه رو نماید. موضوع نقش یزید در شکل دهی واقعه کربلا از این جمله است. او به طور مشخص در این باره درصدد تطهیر یزید و کتمان نقش او در ایجاد فاجعه عاشوراست و قالب کلی مطالب را به گونه ای ارائه می کند که اتهام عاملیت از یزید نفی و به سوی امام حسین (ع)، اهالی کوفه و در نهایت، امرای لشکر ابن زیاد معطوف گردد. به نظر می رسد تلاش ابن سعد برای حفظ و اثبات عقیده «لزوم اطاعت از خلفا» که در میان اهل حدیث عقیده ای پذیرفته شده و بنیادین بوده او را واداشته است تا به هر قیمتی دامن یزید را به منزله خلیفه مسلمانان از این ماجرا پاک سازد و گناه این کار را به دوش دیگران بیفکند. این پژوهش با استفاده از روش «کتابخانه ای» و با رویکرد «تحلیلی و انتقادی» به ریشه یابی این ادعا و جوانب آن پرداخته است.
۷۲.

تأثیر اندیشه اخباریگری در افول و سقوط تمدن شیعی ایرانی صفویه(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش سال ۲۱ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۱ (پیاپی ۵۶) 47 - 66

کلیدواژه‌ها: صفویه علوم عقلی اخباریگری خرافات تمدن ایرانی اسلامی افول تمدنی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۶ تعداد دانلود : ۷۲
دوره صفویه یکی از دوره های تمدنی ایران است که هویت و فرهنگ کنونی ایران یادگار آن عصر تمدنی است. این تمدن باشکوه و قدرتمند توسط تعدادی از سربازان افغان که از سلاح های ابتدایی برخوردار بودند، از بین رفت. آیا هیچ انسان اندیشمندی می تواند باور کند که تمدن عظیم صفوی به آسانی و تنها با قدرت نظامی از بین رفته باشد؟ یا علل دیگری دارد که این تمدن را به یک طبل توخالی تبدیل کرده بود؟ سؤال اصلی مقاله حاضر آن است چه علتی سبب شد که دولت صفوی اقتدار خود را از دست بدهد و با کوچک ترین ضربه از هم بپاشد؟ فرضیه مقاله بر این است که گسترش اخباریگری و کم رنگ شدن علوم عقلی در حوزه علوم عصر صفویه سبب شد عقلانیت و تفکر و نیروسازی انسان متفکر از جامعه حذف شود. طبیعی است هنگامی که علوم عقلی تضعیف شود و غلبه علمی با علوم نقلی و رویکرد اخباری باشد، سبب می شود علم قابل توجهی تولید نگردد و تفکر و عقل گرایی در جامعه کم گردد و به تبع آن نگاه های خرافی در جامعه گسترش یابد. برای اثبات این فرضیه از طریق مراجعه به منابع دست اول و گزارش های نویسندگان داخلی و خارجی از دوره صفویه، وضعیت مراکز علمی و روش مدیریتی دوران اوج و افول تمدن صفوی بررسی گردید. یافته های تحقیق نشان می دهد در دورانی که صفویه از لحاظ قدرت سیاسی، معماری، هنر، شهرسازی و غیر آن در اوج بود، نگاه حاکمیت و شخصیت هایی که در ساختار قدرت بودند و برنامه درسی مدارس و مراکز علمی نگاه های عقلانی و فلسفی بود و بعد از اینکه این نگاه ها و رویکردها در مراکز علمی و در بین شخصیت های سیاسی کم رنگ شد و رویکرد اخباری و نگاه های غیرعقلی و به تبع آن، خرافات گسترش یافت، صفویه رو به افول رفت و در نهایت، دولت صفوی سقوط کرد.
۷۳.

خوانشی نو از صلح نامه صفین با تکیه بر رویکرد بینامتنیت(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۵ تابستان ۱۴۰۳ شماره ۲ (پیاپی ۹۸) 69 - 96

کلیدواژه‌ها: قرآن علی بینامتنیت صلح نامه صفین نفی متوازی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۹ تعداد دانلود : ۱۰۹
 پیوندهای بین متون مختلف با یکدیگر که در زبان فارسی رابطه بینامتنیت خوانده می شود، در بلاغت عربی از آن با عنوان هایی مانند: تناص، تلمیح و تضمین یاد می شود. آثار و متون اسلامی، از عصر نزول تاکنون، در شکل گیری و تدوین خود، همواره تحت تأثیر قرآن و سیره معصومین:قرار داشته است. با توجه به اهمیت معاهدات سیاسی در هر دوره و نقش مهمّ آنها در سرنوشت سیاسی و تاریخی مردم، این نوشتار با روش وصفی تحلیلی و بر اساس رهیافت بینامتنی، در پی پاسخ به این سؤال است که آیا صلح نامه صفین بین امیر مؤمنان امام علی7و معاویه، متأثر از آیات قرآن و روایات بوده است یا خیر؟این خوانش از صلح نامه صفین، می تواند بازتابی از گفتمان فکری و اعتقادی حضرت علی7به عنوان گوینده این داده ها را بنمایاند و اف زون بر آن، با توج ه به نق ش مت ون برای انتقال دهندگی معانی از این طریق، می توان لایه های پنهان معنایی این سند تاریخی را آشکار ساخت. گردآوری و واکاوی شواهد قرآنی و روایی در متن صلح نامه، نشان می دهد که این عهدنامه دارای روابط بینامتنیت با قرآنی و روایات است و تناص موجود در آن، به جز یک مورد که نفی جزئی است، از نوع نفی متوازی است.
۷۵.

همگرایی اخلاقی در سیره نبوی؛ از بسترسازی تا فرهنگ سازی

نویسنده:
منبع: سیره پژوهی اهل بیت سال ۱۰ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۱۸ 5 - 22

کلیدواژه‌ها: سیره اخلاقی پیامبر (ص) فرهنگ سازی اخلاقی همگرایی اجتماعی همگرایی اخلاقی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۸ تعداد دانلود : ۷۴
بعد از ظهور اسلام، به موازات گسترش تبلیغات رسول خدا، جامعه اسلامی نوعی همگرایی اخلاقی را تجربه کرد. این همگرایی در آغاز بر پایه هدف مشترک و دشمن مشترک شکل گرفت و سپس به یک فرهنگ اجتماعی تبدیل شد. این همگرایی به یکپارچگی اجتماعی انجامید. رسول خدا با تغییر مؤلفه های اجتماعی عصر جاهلی، جامعه جدید اسلامی را تشکیل داد. پرسش پژوهش حاضر این است که آن حضرت چگونه و طی چه مراحلی، همگرایی اخلاقی را در جامعه پدید آورد؟ این پژوهش برای مستندسازی همگرایی اخلاقی در سیره نبوی به تبیین نقش اخلاق در همگرایی اجتماعی پرداخت و با استفاده از نظریه «همگرایی اخلاقی جامعه»، مدیریت اخلاق اجتماعی آن حضرت را بررسی و تبیین کرد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که آن حضرت در سه مرحله: هویت سازی، ترویج همگرایی و تثبیت، موفق به ترسیم جامعه ای با مؤلفه همگرایی اخلاقی شد.
۷۶.

حافظه تاریخی و کارکرد آن در جنگ شناختی امویان علیه اهل بیت(ع)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش سال ۲۱ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۲ (پیاپی ۵۷) 27 - 43

کلیدواژه‌ها: حافظه تاریخی شناخت جنگ شناختی امویان اهل بیت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۲ تعداد دانلود : ۵۰
«حافظه ی تاریخی» به معنای بازنمایی گذشته ی مشترک یک گروه یا جامعه، در ایجاد وحدت اجتماعی و هویت بخشی به یک ملت ایفای نقش می کند. علاوه بر این، همچون نیرویی مؤثر در عرصه ی اجتماع، نقش مهمی در تأمین نیازهای سیاسی دولت ها و کمک به حفظ هویت مطلوب و شکل دهی مجدد گذشته در جهت اهداف مد نظر حکومت ها و جریان ها دارد. ازاین رو هر نظامی لاجرم برای دستیابی به مشروعیت و پایداری ارتباط خود با ملت، از سیاست های حافظه ای بهره می برد. این پژوهش با روش «توصیفی تحلیلی»، به دنبال بررسی بهره برداری امویان از ظرفیت حافظه ی تاریخی در کارزار شناختی علیه اهل بیت است و با عنایت به داده های تاریخی و توصیف و تحلیل آنها، به شناسایی و استخراج اقدامات امویان در این زمینه پرداخته است. امویان که نزد افکار عمومی جامعه ی اسلامی فاقد منزلت بودند، تلاش بسیاری در جهت کسب مشروعیت از طریق دست یازیدن به ظرفیت سیاست حافظه نمودند. از نتایج این پژوهش آگاهی از اقداماتی است که رهبران جبهه ی اموی در جهت تغییر حافظه ی جمعی و شناخت مردم جامعه انجام دادند. اهم این اقدامات مهار و مدیریت انتشار اطلاعات و داده ها، بی توجهی به میراث فرهنگی و تمدنی و کم رنگ سازی سنت های دینی بوده که محور اصلی این پژوهش بررسی زوایای این مسائل است.
۷۷.

گونه شناسی حظیره های مقابر خراسان بزرگ از سده های اولیه تا قرن چهارده قمری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۶ تابستان ۱۴۰۳ شماره ۶۱ ۱۶۲-۱۳۵

کلیدواژه‌ها: مقبره حظیره گونه شناسی خراسان بزرگ آسیای مرکزی خراسان افغانستان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۰ تعداد دانلود : ۵۱
مقابر حظیره ای خراسان بزرگ از نمودهای برجسته معماری در سده های مختلف اسلامی است. حظیره مزاری در فضای آزاد و محصور با چوب، آجر یا سنگ است تا به تأکید پیامبر اسلام(ص) مبنی بر تدفین در محل غیرمسقف عمل شود. هدف از پژوهش حاضر، گونه شناسی معماری حظیره های نواحی خراسان بزرگ برای شناساندن سیر تحول ساخت آنها از نظر فرم، تحلیل موقعیت فضایی، نوع مصالح، تزئینات، وجوه افتراق و اشتراک هر یک است. یافته های تحقیق حاکی است که حظیره های مطالعه شده، در سه گونه ساده (سده های سوم تا چهارم قمری)، ترکیبی ساده (سده های پنجم و ششم تا چهاردهم قمری) و ترکیبی پیچیده (سده های هشتم تا چهاردهم قمری) قابل دسته بندی است. در هر دوره تاریخی، تغییرات قابل توجهی در ساختار، موقعیت مکانی و تزئینات حظیره ها روی داده است. رویکرد نظری مقاله، مطالعات تاریخ فرهنگی با ابزار گردآوری اطلاعات از طریق مطالعات کتابخانه ای و بازدید میدانی است.
۷۸.

عوامل مؤثر در مهاجرت صوفیان از ایران به آناتولی دوره سلاجقه روم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۶ بهار ۱۴۰۳ شماره ۶۰ 53 - 82

کلیدواژه‌ها: متصوفان عارفان مهاجرت ایران آناتولی سلاجقه روم نظریه جاذبه و دافعه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۳ تعداد دانلود : ۱۳۲
در فاصله زمانی قرون پنجم تا هفتم قمری، شماری از افراد جامعه نخبگانی از جمله متصوفان و عارفان مسلمان، ایران را به قصد آناتولی ترک کردند. در پژوهش پیش رو تلاش شده است با روش تاریخی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای، چرایی مهاجرت صوفیان بررسی و تبیین شود. با الهام از نظریه جاذبه و دافعه «اورت. اس. لی» و با تکیه بر شواهد تاریخی، مشخص گردید برخلاف باور رایج که بر تأثیر حمله مغول بر مهاجرت متصوفان به عنوان اصلی ترین عامل مهاجرت مبتنی است، سلسله عوامل رانشی همچون افزایش روزافزون جمعیت مهاجران ترکمن، رواج تعصبات اعتقادی و تقویت آن توسط اهالی سیاست، جنگ ها، منازعات و بلایای طبیعی و مجموعه ای از عوامل کششی از جمله فعالیت های تبلیغی، آموزشی و دفاع از مرزهای اسلام، اقامه دین، محترم شمردن متصوفان توسط سلاطین سلجوقی و تساهل و تسامح آنان و همچنین دوری آناتولی از مناطق پرآشوب، به عنوان مهم ترین عوامل مؤثر در تحقق پدیده مهاجرت صوفیان و عارفان به آناتولی قابل بررسی می باشند.
۷۹.

مقوله بندی مفهوم «تحول» در سیره فرهنگی پیامبر(ص) در قالب نظریه زمینه ای

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخ اسلام سال ۴ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۷ 99-119

کلیدواژه‌ها: تحول فرهنگی سیره نبوی خانواده جامعه نظریه زمینه ای

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۸ تعداد دانلود : ۷۱
تحول در راستای سعادت، از نیازهای اساسی جوامع بشری است که با طراحی خط مشی مناسب محقق می شود. جوامع مسلمان نیز به این تحول نیاز دارند و می توانند با الهام از سیره پیامبر اکرم(ص) به این هدف دست یابند. این نوشتار به بررسی مفهوم تحول در سیره فرهنگی پیامبر(ص) پرداخته است و تلاش دارد تا ابعاد و مصادیق آن را تبیین کند. براین اساس، با استفاده از روش شناسی تحقیقات کیفی و نظریه زمینه ای، مفاهیم مرتبط با سیره فرهنگی پیامبر(ص) استخراج و روابط آنها تحلیل شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که مفهوم تحول در سیره پیامبر(ص)، در دو حیطه خانواده و جامعه عصر نبوی قابل مشاهده است. این تحول به عنوان یک تغییر مثبت تفسیر می شود که برخی مقولات آن به شکل تأیید و برخی به شکل اصلاح، پذیرفته شده اند. همچنین گونه های مختلف مفهوم تحول شامل تبدیل، تکامل و اضمحلال نیز شناسایی شده اند.
۸۰.

نقش عرف و مقتضیات زمانه در صدور احکام غیرعبادی عصر حضور؛ مطالعه موردی فرایند صدور حکم ازدواج موقت(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۵ بهار ۱۴۰۳ شماره ۱ (پیاپی ۹۷) 43 - 74

کلیدواژه‌ها: عصر حضور معصومان ازدواج موقت احکام شرعی غیرعبادی زمینه اجتماعی حکم شرعی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۶ تعداد دانلود : ۱۱۷
وجه به نقش عرف و مقتضیات زمان در صدور احکام غیرعبادی، می تواند زوایا و مسیرهای تازه ای را پیش روی محققان علوم اسلامی بگشاید. با وجود انجام تحقیقات متعدد درباره «ازدواج موقت» و تلاش صورت گرفته برای واکاوی ابعاد فقهی، کلامی و اجتماعی آن، به نظر می رسد همچنان بستر صدور این احکام، آنچنان که باید، مورد بررسی قرار نگرفته است. این در حالی است که احکام متعه از همان سال های نخست هجری، مورد مناقشه صادرکنندگان حکم و از چالش برانگیزترین مسائل میان عامه و امامی مذهبان بوده است. نوشته حاضر، با روش توصیفی و نگاهی فرایندی به شواهد، می کوشد تا روند و سازوکار صدور این احکام را در عصر پیامبر، خلفا و ائمه:، به تصویر درآورد. نتایج تحقیق، نشان از تأثیر جدی قواعد رایج در میان مردم، و همچنین شرایط سیاسی و اجتماعی عصرائمه در صدور احکام تکلیفی الزامی و ترجیحی ازدواج موقت دارد.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

زبان