احمد فلاح زاده

احمد فلاح زاده

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدیدترین

فیلترهای جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۲۲ مورد.
۱.

سبک شناسی تاریخی احادیث قوم گرایانه؛ رویکرد قوم گرایی عربی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم قرآن و حدیث سال ۵۶ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۱۱۳ 103 - 129

کلیدواژه‌ها: قومگرایی مقدس روایتهای قوم گرایانه احادیث قومی سبک شناسی جعل حدیث فضایل شهرها ادبیات قوم گرایانه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۹ تعداد دانلود : ۹۸
اعراب مسلمان با گذشت چند دهه از آغاز فتوحات، به قدرت فراگیری در جهان آن روز تبدیل شدند. این موضوع سبب شکل گیری هویت عربی به مثابهٔ هویتی برتر از دیگر ملل و اقوام شد و به ویژه در عصر امویان با نگاه قوم گرایانه آمیخت و به مرور زمان به رویارویی جوامع اسلامی غیرعرب با الگوی قوم گرایی دینی عربی انجامید. جریان فاتح کوشید با ابزارهای مشروعیت ساز نگاهی تقدس آمیز به تبار عرب ببخشد و در این میان، احادیث اسلامی نقش بسیار پررنگی را ایفا کردند. دایرهٔ عملکرد ادبیات عربی نیز با تقدسی که از عربی بودن زبان قرآن یافته بود، توانست ضمن دفاع از هویت عربی به مقابله با سایر هویت های نژادی برخیزد. پژوهش حاضر با توصیف و تحلیل داده های کتابخانه ای و در راستای دستیابی به فرایند قوم گرایی، به سبک شناسی احادیث و استفادهٔ ابزاری از ادبیات پرداخته است. یافته های پژوهش از این قرار است که قوم گرایی عربی طی فرایندی چندمرحله ای با استفاده از ابزارهای مشروعیت ساز و ساخت مفاهیم جدید تقدس آمیز، از رویهٔ تقدس حدیث در قالب های مختلفی بهره برده است تا برتری قومیت خود را در میان جامعهٔ مسلمانان جا بیندازد. در این زمنیه از ابزارهای ادبی و زبانی مانند ضرب المثل و... نیز بهره گرفته شد.
۲.

همگرایی اخلاقی در سیره نبوی؛ از بسترسازی تا فرهنگ سازی

نویسنده:
منبع: سیره پژوهی اهل بیت سال ۱۰ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۱۸ 5 - 22

کلیدواژه‌ها: سیره اخلاقی پیامبر (ص) فرهنگ سازی اخلاقی همگرایی اجتماعی همگرایی اخلاقی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۹ تعداد دانلود : ۱۱۴
بعد از ظهور اسلام، به موازات گسترش تبلیغات رسول خدا، جامعه اسلامی نوعی همگرایی اخلاقی را تجربه کرد. این همگرایی در آغاز بر پایه هدف مشترک و دشمن مشترک شکل گرفت و سپس به یک فرهنگ اجتماعی تبدیل شد. این همگرایی به یکپارچگی اجتماعی انجامید. رسول خدا با تغییر مؤلفه های اجتماعی عصر جاهلی، جامعه جدید اسلامی را تشکیل داد. پرسش پژوهش حاضر این است که آن حضرت چگونه و طی چه مراحلی، همگرایی اخلاقی را در جامعه پدید آورد؟ این پژوهش برای مستندسازی همگرایی اخلاقی در سیره نبوی به تبیین نقش اخلاق در همگرایی اجتماعی پرداخت و با استفاده از نظریه «همگرایی اخلاقی جامعه»، مدیریت اخلاق اجتماعی آن حضرت را بررسی و تبیین کرد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که آن حضرت در سه مرحله: هویت سازی، ترویج همگرایی و تثبیت، موفق به ترسیم جامعه ای با مؤلفه همگرایی اخلاقی شد.
۳.

واکاوی منازعات اهل حدیث با امامیه در مقوله «جامعه سازی»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی ایران و اسلام بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۳۲ 23 - 52

کلیدواژه‌ها: اهل حدیث امامیه کارکرد حدیث جامعه سازی خلفای عباسی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۳ تعداد دانلود : ۲۶۲
متوکل (232-247 ق) دو سال پس احراز مسند خلافت، از اندیشه معتزله رخ برتافت و روی به اهل حدیث نهاد و تمامی امور دینی حکومت را به اهل حدیث واگذار کرد. با این رویداد، ضمن حکومتی شدن اندیشه اهل حدیث و سلطه آنان بر ساختار اندیشه دینی، نوعی از داد و ستد فکری- سیاسی میان خلیفه و اهل حدیث شکل گرفت. در این شرایط، امامیه که با انتقال کانون امامت به سامرا مواجه شده بود، در برابر خود شبکه محدثان نقل گرایی را می دید که ضمن شکل دهی به جامعه ی جدید دینی، اعتقاداتشان، پهلو به معارف شیعه می زد. این مقاله در پی پاسخ به چگونگی این رخداد و بازکاوی آن در مفهوم «جامعه سازی» و به عبارتی ساخت جامعه ای نو، آن هم متناسب با فهم خود از آموزه های دینی است. کوشش تحقیق پیش رو، واکاوی تعامل و نزاع های اهل حدیث و امامیه با روش توصیف و تبیین داده های حدیثی-تاریخی و بر اساس نظریه ی «تعامل سیاسی-فرهنگیِ دین و قدرت در عصر دوم عباسی» می باشد. یافته های پژوهش حکایت از تکاپوی جریان اهل حدیث برای جامعه سازی، با تعابیر جدید از مفاهیمی مانند «سواد اعظم»، «جامعه اسلامی» و «دین حداکثری» دارد که اندیشه اهل حدیث را پشتیبانی و تایید می کرد. امامیه نیز با بهره گیری از پردازش حدیث، تبیین حدیث و شرح شبکه امامت شیعی، به کارزار این رویداد فرهنگی رفت. 
۴.

تطور تاریخ نگاری مکتب حوزوی قم و مکتب دانشگاهی تهران در عصر پهلوی دوم (1357- 1320)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش سال نوزدهم بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۱ (پیاپی ۵۲) 51-76

کلیدواژه‌ها: مکتب های تاریخ نگاری عصر پهلوی دوم مکتب تاریخ نگاری حوزوی قم مکتب تاریخ نگاری دانشگاهی تهران تاریخ نگاری انسان گرایانه تاریخ نگاری مذهبی

تعداد بازدید : ۲۴۹ تعداد دانلود : ۲۰۲
مکتب های تاریخ نگاری در هر دوره ای برآمده از وضعیت سیاسی اجتماعی آن عصر و بیانگر آزادی های سیاسی فرهنگی آن دوره به شمار می روند. چون تاریخ نگاری به صورت مستقیم تحت تأثیر آزادی نوشتار و سطح دسترسی به داده هاست، گونه های تفکر و پردازش اندیشه نیز در مواجهه با همین گزاره ها شکل می گیرد. در این باره، عصر پهلوی دوم (1357 1320ش) چند نوع تجربه تاریخ نگاری را به خود دید که در بازه زمانی پیش و پس از کودتای 1332 خورشیدی دچار دگرگونی شد. «مکتب تاریخ نگاری دانشگاهی تهران»، تحت تأثیر سیاست های وزارت علوم قرار داشت و «مکتب حوزوی قم» برگرفته از منش حاکم بر حوزه علمیه و اندیشه رایج دینی آن دوره بود. این مقاله براساس روش «توصیف و تحلیل» گزاره های تاریخی و مطالعات کتابخانه ای، براساس نظریه «نقش زمانه در تاریخ نگاری» در پی پاسخ به تفاوت های دو سبک تاریخ نگاری مکتب تهران و مکتب قم با یکدیگر است. یافته های پژوهش نشان می دهد مکتب تاریخ نگاری تهران متأثر از مکاتب غربی که از عصر پهلوی اول در ایران رواج یافته بودند، ضمن ستایش تاج و تخت، به عنصر انسان گرایی، برنتافتن ماورا، آسیب شناسی های سیاسی اجتماعی، خرافات ستیزی، و باستان ستایی دست می زد و در برابر، مکتب تاریخ نگاری قم ضمن قرار دادن تاریخ به مثابه ابزاری برای خدمت به دین، به تاریخی کردن معنویت، رویدادهای اسلامی، امور فرامادی و اخلاقی کردن تاریخ روی می نمود.
۵.

غالیان در عصر امام حسن عسکری (ع)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال ۱۲ زمستان ۱۴۰۱ شماره ۴۸ 27 - 48

کلیدواژه‌ها: امام حسن عسکری (ع) عصر غیبت غالیان غلو

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹۹ تعداد دانلود : ۲۲۶
با رشد مذاهب انحرافی در سده سوم هجری، غالیان شیعی نیز سازمان یافته تر و اثرگذارتر عمل کردند. غلو در عصر امام حسن عسکری(ع) رشد محسوسی داشت. این مقاله با هدف دستیابی به چرایی و چگونگی فعالیت غالیان در عصر امام حسن عسکری(ع)، به بررسی وضع غلو در آن عصر و نوع برخورد امام با آن می پردازد. این پژوهش برای تبیین داده های کتابخانه ای، بر اساس نظریه شکل گیری فِرَق از روش تحلیل تاریخی- حدیثی بهره برده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که مسائل ناشی از ناباوری گروهی از شیعیان نسبت به امامت آن حضرت، بی ثباتی خلافت عباسی و تلاش عباسیان برای به انحراف کشاندن امامیه و قرار گرفتن شیعه در شرایط غیبت امام دوازدهم شرایط را برای گسترش غلو فراهم کرد.
۶.

تفکر عثمانیه و انگیزه های احمد بن حنبل در ارائه گفتمان تربیع(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی ایران و اسلام پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۳۱ 75 - 107

کلیدواژه‌ها: احمد بن حنبل تربیع اهل حدیث حب اهلبیت امویان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۲۰ تعداد دانلود : ۳۵۵
 با کشته شدن خلیفه سوم در سال 35 هجری، بنی امیه در کنار شماری از صحابه با طرح خونخواهی وی، در نخستین واکنش به این ماجرا، با راه اندازی نزاع و جنگ داخلی، زمینه های شکل گیری «جریان عثمانیه» را بوجود آوردند. این جریان، علی (ع) را در خونخواهی خلیفه سوم مقصر می دانست و خلافتِ پس از پیامبر (ص) را تنها درباره سه خلیفه نخست می پذیرفت. تلاش های امویان برای به حاشیه بردن فضایل علی (ع) از طریق شبکه راویانش، در نهادینه کردن این اندیشه موثر بود و بعدها مبارزات سیاسی عباسیان – برای پررنگ تر کردن نقش عباس عموی پیامبر نسبت به ابوطالب (ع) پدر علی (ع) - با علویان، در ماندگاری این نظریه نقش بسزایی داشت. پس از سقوط امویان و برآمدن عباسیان، تلاش های احمد بن حنبل (164-241 ق) در طرح اندیشه تربیع یعنی پذیرش امام علی (ع) به عنوان خلیفه چهارم، گامی اساسی در ایجاد وحدت اسلامی بود. پژوهش حاضر قصد دارد  پاسخ این پرسش را بیابد که:زمینه های ابعاد مختلف اندیشه تربیع در بینش ابن حنبل چه بود؟ دستاوردهای پژوهشی نشان می دهد که ابن حنبل با در نظر داشتن فضای دوستی اهل بیت (ع) در سده سوم، در پی پاسخگویی به دل بستگی های فکری عصر خود، و برای پایان دادن به تنش های کلامی به بسط نظریه تربیع کمک کرد. این پژوهش بر پایه نگره «تناسب حاکمیت و باور سازی مذهبی» واکاوی تحولات حدیث گرایی در سده سوم، به واکاوی اندیشه تربیع در بینش احمد بن حنبل با روش توصیف و تحلیل داده های تاریخی و حدیثی در این قرن می پردازد.
۷.

وا کاوی مؤلفه های «تهدید » در جوامع اسلامی غرب آسیا

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخ اسلام سال ۱ بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ 75 - 88

کلیدواژه‌ها: مولفه های تهدید تهدید سیاسی تهدید فرهنگی تهدید اقتصادی کشورهای اسلامی غرب آسیا

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۱۵
 غرب آسیا به مثابه خاستگاه اسلام، همواره با گونه هایی از تهدیدهای سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و مانند آن دست و پنجه نرم کرده است. تهدید، یک مفهوم انتزاعی است که درهم تنیدگی عمیقی با مفهوم امنیت ملی در این کشورها دارد؛ زیرا بخش های سیاسی، فرهنگی و اقتصادی، از تهدیدپذیرترین بخش های این کشورها به شمار می روند. ازاین رو، جستار حاضر، در پی واکاوی گونه های تهدید در بخش سیاست، اقتصاد و فرهنگ در این جوامع است. روش این تحقیق، بررسی داده های مطالعاتی-کتابخانه ای با روش توصیف و تحلیل گزاره هاست. یافته ها نشان می دهد سطح تهدید در هر سه مقوله ذکرشده، دارای مولفه های وابستگی است. چنانکه گرچه برخی از کشورهای اسلامی در صورت ظاهر، استقلال خود را حفظ کرده اند، اما از نظر سیاسی، اقتصادی و نظامی، به ابرقدرت ها وابسته شده اند. این وابستگی، در بخش فرهنگ، شامل تحریف گرایش های مذهبی و تضعیف و نفی هویت ارزشی کشور های اسلامی است. در بخش اقتصادی، توزیع ناعادلانه منابع و امکانات، تمدن گریزی و وابستگی اقتصادی، عمده ترین شناسه تهدید در این دولت ها به شمار می روند. در بعد فرهنگی، وابستگی علمی و فرهنگی به غرب، ترویج باورهای سکولار و دین گریزی با عنوان روشنفکری، شاخصه تهدید به شمار می روند.
۸.

نقد مدخل «امام حسن عسکری (ع)» دائرهالمعارف بزرگ اسلامی براساس شیوه های «نقد محتوایی»، «نقد تحلیلی» و « نقد برآیندی»(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: مشرق موعود سال پانزدهم زمستان ۱۴۰۰ شماره ۶۰ 43 - 64

کلیدواژه‌ها: پیشوای یازدهم نقد مدخل دائره المعارفی نقد متن عصر دوم عباسی احمد پاکتچی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۱ تعداد دانلود : ۲۵۰
مدخل «حسن عسکری؟ع؟ مطالعه ای نو و چند لایه، در سبکِ دائرهالمعارف نگاری است. تکاپوی نویسنده در ارائه تصویری تاریخی از امام و زمانه ایشان، یکی از بهترین مطالعات را به دست داده است. مسئله تحقیق این است، آیا این مدخل در شناخت دقیق عصر امام حسن عسکری؟ع؟ از نظر «محتوا»، «تحلیل ها» و «برآیندگیری» کاملاً توانمند بوده است؟ روش پژوهش پیش رو، بازخوانی نقد محتوا با واکاوی «دقت استنادها»، «سطح تحقیق»، «سنجش تحلیل»، «بررسی برآیند» و «یافته های نویسنده» است. یافته ها حکایت از آن دارند، در یک بررسی انتقادی، هر سه سطح پیش گفته در مدخل مورد نظر، نیازمند ژرف نگری است. به همین سبب، بازنگری در قالب غنی سازی برای مدخل «امام حسن عسکری؟ع؟» پیشنهاد می شود.
۹.

تمدن «عاد» از شکل گیری تا فروپاشی: نگاهی به نظریه تمدنی قرآن

نویسنده:
منبع: پژوهش های گفتمان تمدنی انقلاب اسلامی سال اول پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲ 141 - 160

کلیدواژه‌ها: قوم عاد نظریه تمدن قرآنی تمدن ایستا و پویا در قرآن شهر ارم

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰۷ تعداد دانلود : ۲۳۰
قوم عاد در فاصله پس از طوفان نوح† به عنوان بازماندگان این قوم، به بنیان گذاری تمدنی بزرگ در احقاف دست زدند. بر اساس مستندات قرآنی و متون تاریخی و ادبی، این تمدن چشم هر بیننده ای را به خود خیره می کرد. پرسش فرارو این است که تمدن عاد چه روندی را در فرازوفرود تمدنی طی کرد؟ یافته ها بر آن است که قوم عاد با بهره گیری از ابزارهای گوناگون و با شناخت جغرافیا و دانش مهار طبیعت و هنر معماری، گام در مسیر تمدن سازی نهاد. اما ترکیبی از باورها و رفتارهایی چون ماه پرستی، بت پرستی، افول اخلاقی، و دنیاگرایی، آنها را در مسیر نابودی بر اساس سنت عذاب اقوام گناهکار قرار داد و تندبادی سوزان تنها آثاری از بناهایشان به ماندگار نهاد. این پژوهش با تحلیل داده های قرآنی-تاریخی، با پردازش «نظریه تمدنی قرآن» به مطالعه تمدن عاد می پردازد.
۱۰.

رفتارشناسی سیاسی – مذهبی طالبیان در عصر امام حسن عسکری(ع)

نویسنده:
منبع: سیره پژوهی اهل بیت سال هفتم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۱۳ 31-50

کلیدواژه‌ها: آل ابوطالب امام حسن عسکری (ع) امامیه رفتارگرایی خاندانی زیدیه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۸ تعداد دانلود : ۲۸۷
طالبیان یعنی نوادگان ابو طالب از نسل امام علی(ع) و جعفر، نقش پررنگی در رویدادهای نیمه دوم سده سوم هجری داشتند. کشته شدن متوکل (حک. 232-247) و افزایش درگیری های درونی عباسیان، زمینه ساز افزایش فعالیت های سیاسی-مذهبی در جهان اسلام شد. آل ابوطالب که به سبب خویشاوندی با پیامبر(ص) مدعی خلافت بودند نیز از فضای پیش امده استفاده کردند. مسئله اصلی پژوهش این است که طالبیان در برابر عباسیان چه عملکرد سیاسی-مذهبی از خود بروز داده اند؟ این نوشتار بر اساس نگره «رفتارگرایی خاندانی» به واکاوی توصیفی-تحلیلی داده های تاریخی و حدیثی پرداخته و نشان داده است طالبیان که از نظر مذهبی به دو دسته «امامی» و «زیدی» تقسیم می شدند، در بُعد اندیشه سیاسی سه گونه رفتار «همگرا»، «واگرا» و «ساکت» از خود بروز داده اند.
۱۱.

واکاوی قرآنی -تاریخی ابعاد جنگ نرم در جامعه مسلمانی صدر اسلام(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال بیست و دوم بهار ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۸۵) 7 - 34

کلیدواژه‌ها: قرآن کریم پیامبر اعظم (ص) تاریخ صدر اسلام جنگ سخت جنگ نرم

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۹۱ تعداد دانلود : ۸۱۳
ظهور پیامبران همواره با چالش ها و مخالفت هایی در قالب های گوناگونی از مواجهه نظامی تا جریان نفاق روبه رو بوده است. این موضوع در نخستین جامعه اسلامی به صورت آشکار وجود داشته است و بخشی از آیات قرآن کریم به ابعاد سخت و نرم آن اختصاص یافته است. جنگ نرم به معنای توانایی شکل دادن به باورها و کشش های دیگران و هدایت رفتار آنان، بدون بهره گیری از زور است. این پژوهش درصدد است پس از مفهوم شناسی جنگ نرم و تبین ابعاد و شاخص های آن، مصادیق جنگ نرم را در چهار زمینه فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و نظامی در جامعه مسلمانی صدر اسلام بر اساس شواهد قرآنی و مستندات تاریخی به شیوه وصفی تحلیلی تبیین کند.
۱۲.

درآمدی بر رویکرد سیاسی مذهبی معتز عباسی (ح 252- 255 ق) در برابر امامیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال بیست و دوم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۳ (پیاپی ۸۷) 195 - 218

کلیدواژه‌ها: امام هادی (ع) امام حسن عسکری (ع) خلافت عباسیان معتز عباسی اهل حدیث

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۲۹ تعداد دانلود : ۳۴۵
معتز عباسی (ح 252 255ق)، در شرایطی به خلافت رسید که درگیری های دربار، اوضاع را آشفته کرده بود. به پیروی از نگاه کلی عباسیان، امامیه نیز در سامرا و به پیشوایی امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع)، از نظرِ دربار جریانی مخالف به شمار می رفت. معتز، ضمن بازگرداندن حکومت به خاندان متوکل، به سنّت های پدرش در فرمانروایی بازگشت؛ اما روزگار او، زمانه شورش های مخالفان و از جمله امامیه بود. این پژوهش، در پاسخ به این پرسش که «معتز چه رویکرد سیاسی مذهبی در برابر امامیه اتخاذ کرد؟»، بر اساس توصیف و تحلیل داده های تاریخی، به این نتیجه رسیده است که او تحت تاثیر مادر، برادر و استادانش، خلافت را اداره می کرد و از نظر سیاسی، امامیه را حزبی مخالف می دانست و از نظر مذهبی نیز تحت تأثیر جریان اهل حدیث، امامیه را فرقه ای منحرف می شمرد؛ به ویژه انتشار خبر نزدیک شدن تولد مهدی(ع) از سوی پیشگویان دربار، به عنوان پایان بخش خلافت عباسی، به واکنش های دربار سرعت بخشید.
۱۳.

جایگاه «زمان و مکان» در سیره امام حسن عسکری(ع) از «منش فرازمانی» تا «سیره عصری»

نویسنده:
منبع: سیره پژوهی اهل بیت سال ششم پاایز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۱۱ 37 - 55

کلیدواژه‌ها: امام حسن عسکری (ع) تأثیر زمان و مکان بر سیره رویکرد فرازمانی در سیره سیره عصری

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۶۴ تعداد دانلود : ۵۳۶
ساخت سامرا و انتقال پایتخت خلافت عباسی از بغداد به سامرا در حدود سال 223، موجب شد تا ترکیب جمعیتی و بافتار فکری آن از دیگر شهرهای جهان اسلام متفاوت شود. حکومت نظامیان ترک تبار، رسمی شدن جریان اهل حدیث و وجود سنت های بنی هاشمی از عوامل اصلی تشکیل دهنده بافتار فکری و فرهنگی شهر سامرا بود. بر این اساس این پرسش مطرح می شود که حضور امام حسن عسکری(ع) در این شهر، چه تأثیری بر سیره سیاسی- اجتماعی ایشان داشت؟ این پژوهش بر اساس نظریه تأثیر زمان و مکان بر سبک زندگی به بررسی سیره آن حضرت پرداخته و نشان داده است که شرایط فکری و فرهنگی سامرا موجب شده تا زندگی امام حسن(ع) در دو بعد «فرازمانی» و «عصری» نمود پیدا کند. در بعد «فرازمانی»، نشان داده شد که امام در اموری مانند سیره عبادی مانند امامان پیشین رفتار کردند اما در بعد «عصری»، رفتار ایشان در اثر عناصر زمان و مکان دچار دگرگونی شده است.
۱۴.

زمینه ها و علل واگرایی اجتماعی جامعه اسلامی در بغداد عصر آل بویه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سخن تاریخ سال چهاردهم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۳۲ 94 - 117

کلیدواژه‌ها: دولت بویهیان زمینه های واگرایی اجتماعی علل واگرایی اجتماعی نظریه واگرایی جوامع پویایِ چند فرهنگی-چند مذهبی دوره بندی فرمانروایی بویهی در بغداد

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۴۳ تعداد دانلود : ۴۳۲
بغداد، پایتخت چند فرهنگی دولت عباسیان در حالی در سال 334 قمری از سوی آل بویه (ح 321-447ق) گشوده شد که اقوام و مذاهب گوناگونی در آن می زیستند. چیرگی بویهیان بر این شهر، کفه ی قدرت را به سوی مذهب شیعه و ملیت ایرانی بالا برد و مناسبات قومی-مذهبی را با دگرگونی اساسی روبرو نمود. نسل اول پادشاهان بویهی گرچه مناسبات دولتی را ذیل برنامه کلی تعاملات قومی و مذهبی تعریف می کردند، اما از پدیدآمدن زمینه های واگرایی اجتماعی، جلوگیری می نمودند. اما نسلهای بعدی فرمانروایان آل بویه، چون گذشته قدرت لازم را نداشتند از این رو به رغم روحیه مدارای مذهبی در میان این حاکمان، ناآرامی های اجتماعی در حوزه تحت سلطه آنان فزونی یافت. علت به معنای آن چیزی است که از وجودش چیز دیگری (معلول) حاصل شود. زمینه نیز در لغت به معنای سطح و متن هرچیز می باشد. به عبارت دیگر علل یا عوامل بیشتر ناظر به کنشگران انسانی که با کنش های خود تأثیراتی بر روند حوادث می گذارند دانست و زمینه ها که دارای ابعاد تاریخی، اجتماعی، اقتصادی و..باشند و به نوعی بسترها و پس زمینه های خلق پدیده ها تلقی گردند.پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی- تحلیلی و بر مبنای نظریه «واگرایی جوامع پویایِ چند فرهنگی-چند مذهبی» در پی پاسخ به چیستی مهم ترین زمینه ها و علل واگرایی اجتماعی جامعه اسلامی در دوران آل بویه است. یافته ها نشان می دهند، زمینه های واگرایی اجتماعی در این دوره عبارت بود از: «نبود عقلانیت دینی»، «ناآگاهی در میان مردم»، «جمعیت ناهمگون» و «پویایی اقلیت های دینی». و علل واگرایی نیز به ترتیب این موارد بودند: «نبود امنیت»، «تقابل فکری تشیع آیینی و اهل حدیث»، «نزاع های قومی»، «فریب افکار عمومی» و «حوادث طبیعی».
۱۵.

مهتدی عباسی (حک. 255- 256) از اصلاحات سیاسی تا مبارزه با امامیه

نویسنده:
منبع: سیره پژوهی اهل بیت سال پنجم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۸ 75 - 94

کلیدواژه‌ها: امام حسن عسکری امامیه زهد سیاسی مهتدی عباسی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۶۵ تعداد دانلود : ۳۹۶
اقدامات سیاسی-اداری مهتدی او را را از دیگر خلفای عباسی متمایز کرده بود. سؤال اصلی پژوهش این است که مهتدی برای احیای خلافت عباسیان و مهار فعالیت های شیعیان چه اقداماتی انجام داد؟ این پژوهش با بررسی منابع تاریخی نشان می دهد که مهتدی به سبب انتشار اخبار مربوط به تولد امام دوازدهم و گسترش قیام های شیعی در شهرهای مختلف، به رقابت با امامیه پرداخته بود. از این رو خلیفه عباسی در رقابت معنوی با بیت امام حسن عسکری، تلاش کرد تا ضمن اصلاحات سیاسی در دربار، با پیروی از الگوی فکری خلیفه اموی، عمر بن عبدالعزیز، زهدگرایی را در خلافت عباسی رواج دهد. نابسامانی دربار، سرکشی فرماندهان و ناتوانی او در آرام کردن نظامیان، موجب شده تا برنامه های او به ثمر ننشیند و بلافاصله پس از حکومت کوتاه او، روش خشونت و ارعاب دوره متوکل بر دربار عباسیان مستولی شود.
۱۶.

تقدیرگرایی و رواداری؛ دو شبکه اعتقادی باورساز در عصر تکوین دولت عثمانی (804-716 ق)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال بیستم زمستان ۱۳۹۸ شماره ۴ (پیاپی ۸۰) 139 - 172

کلیدواژه‌ها: رواداری تقدیرگرایی فتوحات عثمانی الاهیات ارتدکسی تکوین دولت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۴۷ تعداد دانلود : ۵۲۶
منحنی قدرت در دولت عثمانی با بیش از شش سده حکومت در فرآیندی زمان بر و چند لایه، این سلسله را از امارتی ترکی به دولتی اسلامی تبدیل کرد. گسترش فتوحات عثمانی از آغاز کار عثمان (716 ق) تا پایان کار بایزید (804 ق) موضوع اصلی این پژوهش است. پرسش این مقاله، بررسی شبکه اعتقادی رفتاری یاری کننده عثمانی در عصر این فتوحات است که با بهره گیری از روش مطالعات نگره های اعتقادی و رفتار شناسی سیاسی به سامان می رسد. یافته ها نشان می دهند در مسیر فرآیند تبدیلی، ویژگی تقدیر گرایی و رواداری، مانند دو شبکه باور ساز سیاسی - اجتماعی، جایگاه ممتازی در فتوحات سریع عثمانی داشتند. هم چنین، سیاست تسامح دینی به ضمیمه اندیشه تقدیر گرایی مسیحیان شرقی، مقدمه ای بر فتح قلمروی بیزانس بود و رواداری عثمانی به عنوان گفتمان رفتاری این دولت سبب سرعت گسترش حکومت عثمانی شد.
۱۷.

روند شکل گیری عثمانی در روزگار تکوین ( 716 - 804 ق ) ؛ از غازی گری تا دولت یابی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال نوزدهم زمستان ۱۳۹۷ شماره ۴ (پیاپی ۷۶) 273 - 316

کلیدواژه‌ها: خلافت عثمانی عثمان غازی اورخان بیگ مراد اول بایزید اول

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۹۷ تعداد دانلود : ۶۴۹
خلافت عثمانی به عنوان آخرین امپراتوری اسلامی، در دوران شکل گیری، مراحل مختلفی را پشت سر نهاد. قوس صعودی این دستگاه حکومتی از بیگ نشین ساده به ترتیب به سوی امارت، دولت و خلافت نشان دهنده چند مرحله، جابه جایی اندیشه سیاسی نظامی قدرت در آن است. دست یافتن این سلسله به سازمان دهی سیاسی نظامی در یک دوره تاریخی، ریشه در شکست سلجوقیان روم، جغرافیای متصرفات و انگاره آنها درباره فتوحات دارد. البته در این میان، نقش ساختار دینی منطقه آناتولی، ترک گرایی در این منطقه، اندیشه غزا و غازی گری ترکان و فرآیند سقوط امپراتوری بیزانس را نباید از نظر دور داشت. مقاله پیش رو با روش توصیف و تحلیل داده ها بر آن است که با واکاوی ساختار قبایلی زندگی ترکان، میراث عثمانیان از سلجوقیان، گفتمان های اعتقادی در فتوحات عثمانی، بهره گیری عثمانی از اندیشه های صوفیانه، گزینش فقه حنفی و نقش سیاسی زبان ترکی نشان دهد که خلافت عثمانی در سده نخست حیات خود از آغاز فتوحات عثمان (716 ق) تا فترت حاصل از پیروزی تیمور بر بایزید(804 ق)؛ یعنی از غازی گری تا تشکیل دولت، چهار مرحله را پشت سر گذاشته است.
۱۸.

پرداختی تاریخی بر آیین های فرهنگی اجتماعی ایرانی بویهیان(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال هفدهم پاییز ۱۳۹۵ شماره ۳ (پیاپی ۶۷)

کلیدواژه‌ها: آل بویه نوروز مهرگان سده تاریخ ایران آیین های ایرانی

حوزه‌های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی آل بویه اجتماعی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی آل بویه فرهنگی
تعداد بازدید : ۱۸۱۶ تعداد دانلود : ۱۰۶۶
دولت ایرانی شیعی آل بویه، در حالی نزدیک به یکصدوسی سال فرمانروایی را تجربه کرد که با رویکردی نیمه شعوبی، فهرستی یکجا از آیین های ایرانی را در اختیار ما قرار داده است. امیران بویهی در پس زمینه آشکار اندیشه سیاسی شان، یکی از سلسله های مذهبیِ ایرانی گرا را بنیان نهادند. آنها گرچه بیش از دیگر حکومت های شیعی، بر خودباوری شیعه افزودند، اما بخش عمده میراث پیشین پادشاهی باستان را نیز در خود پروراندند. دراین میان، آیین های فرهنگی اجتماعی، به مثابه شناسنامه هویت ایرانی، به همان میزان که از سوی ایرانیان مورد استقبال قرار گرفت، به همان مقدار نیز خوشایند اهالی بغداد بود؛ چراکه ایرانیان آن را یادآور جشن های دیرین خود، و اعراب آن را فرصتی برای شادی و سرگرمی می دانستند. با هر ملاحظه ای، اما خلافت بغداد نیز این آیین ها را یادآور نوعی شکوه قدرت می دانست که می توانست در پس آن، همانندی خویش به سلسله های بزرگ را به نمایش بگذارد. این نگاشته، ضمن گردآوری و تحلیل این رسوم، بررسی میزان تأثیر اندیشه شکوه باستانی ایران در حکمرانی امیری بویهیان را در ضمن بررسی یازده آیین معروف، به پیشخوان اندیشه پژوهشگران آل بویه می سپارد.
۱۹.

درآمدی بر سنت سازی امویان؛ مطالعه روندی- فرایندی روزه عاشورا(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال شانزدهم پاییز ۱۳۹۴ شماره ۳ (پیاپی ۶۳)

کلیدواژه‌ها: عاشورا امویان جعل حدیث سنت سازی روزه ی عاشورا

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۵۴ تعداد دانلود : ۱۰۰۰
سنت های اسلامی به مثابه ی سفارشی الاهی نخستین بار بوسیله رسول خدا در جامعه ی مسلمانان مطرح شد، این در حالی بود که هنوز ساختار اجتماعی سرزمینهای اسلامی، شاکله ای بیشتر عربی بود تا اسلامی. همین دیدگاه سبب شد تا خلفای سه گانه و در ادامه ی آنها، امویان، با شخصی شماری سنن نبوی بکوشند تا سنتهای جدیدی را به نام خود ثبت نمایند. فضای فکری شام و فرمانروایی طولانی مدت امویان در این سامان از یک سو و شیوه عربی رومی آن هم بر همان مبناهای پذیرفته شده در مکه از سوی دیگر به یاری جایگاه قریشی بودنشان زمینه و مقدمات لازم برای سنت سازی امویان را فراهم کرد. چشم انداز قریشی عربی و انتساب جعلی به پیامبر و بعدها بهره گیری از صحابه ی حدیث ساز، شیوه ی نویی را در سنت سازی بر مبنای حذف دوامدار فضایل اهل بیت و شخصیت بخشی به امویان در تاریخ اسلام ثبت کرد. این نوشتار یکی از نمونه های جعل سنن، یعنی روزه داری در عاشورا را در یک بررسی روندی-فرایندی، بر مبنای «نظریه ی پخش» در منابع تاریخی به جستجو نشسته تا ساختگی بودن جریان روزه عاشورا را مستند نماید.
۲۰.

جستاری تاریخی در آیین های سلطانی دولت بویهیان(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال پانزدهم زمستان ۱۳۹۳ شماره ۴ (پیاپی ۶۰)

کلیدواژه‌ها: آل بویه قرن چهارم هجری آیین های شاهانه جشن تاج گذاری رسم آستان بوسی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۳۶ تعداد دانلود : ۷۸۴
در سده چهارم هجری، آل بویه ایرانی تبار موفق شدند گستره وسیعی از سرزمین های عباسی را به اطاعت خود در آورند. ریشه ایرانی این سلسله، به همراه روح حاکم بر جغرافیای ایران آن روزگار که بخشی از جریان شعوبی گری را در ضمن بازگشت به عصر سلطانی ایرانیان نمایندگی می کرد، دست مایه ای شد تا فضای حکمرانی حتی در عراق، نمایی ایرانی به خود ببیند. گواه این امر، رسومی دولتی بود که بازنمایی از آیین های کهن شاه و دربار در ایران باستان و نمایشی از پیوندهای بویهیان با گذشته شاهی ایران بود.این مقاله، تکاپویی بر شناسایی مراسم آیین های دولتی دیلیمیان و در حقیقت، چشم اندازی بر پیوست این امارت به سلسله های ایران باستان است. مراسم سلطانی ضمن پیوستگی آشکار با سیستم حکومتی، اوضاع زمانه بویهیان را به شیوه وصفی بررسی می کند. مقاله حاضر بر آن است، تمامی مراسم دولتی بویهیان را ضمن ارائه در قالب گردآمده ای آیینی در کنار جایگاه اندیشه شاهی در سلسله ای با اندیشه ترکیبی ایرانی شیعی به پیشخوان اندیشه پژوهش گران آل بویه بسپارد.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان