سیاست نامه علم و فناوری

پیشرفت چشمگیر مطالعات حوزه علم، فناوری و نوآوری در دو دهه گذشته این پرسش را مطرح کرده که آیا جریان پژوهشی این حوزه به سمت ایجاد یک دیسپلین علمی جدید حرکت می کند یا خیر؟ برای پاسخ به این پرسش، در این مقاله بر اقتصاد تطوری به عنوان ساختارمندترین بخش مجموعه مطالعات حوزه علم، فناوری و نوآوری تمرکز شده است. از نظر پارادایمیک نیز پنج پارادایم کلان علمی مبنا قرار گرفته است. ساخت درونی اقتصاد تطوری با ابزار تحلیل پارادایمیک مبتنی بر سه حوزه اصلی هستی شناسی، شناخت شناسی و روش شناسی با پارادایم های پنج گانه مذکور بررسی و نشان داده شده است که مجموعه مطالعات اقتصاد تطوری تناسب بسیاری با نظریه پیچیدگی و پارادایم تفسیری دارد. ادامه روند موجود نویدبخش انشقاق در مطالعات اقتصاد تطوری و تقسیم آن در دو پارادایم پیچیدگی و تفسیری است. البته برای نیل به پارادیم جدید، لازم است مطالعات بیشتری میان دو بخش اصلی برنامه های تحقیقاتی اقتصاد تطوری انجام شود.

در چند سال گذشته، بار دیگر نهادها در کانون توجه اقتصاددانان قرار گرفته اند و دلیل تفاوت کشورها را در این مقوله جستجو می کنند. اما به جز چند استثنا، بررسی نقش نهادها به یک تحلیل همگون متصل نشده که بتواند رابطه میان نهادها، تغییرات نهادی و پیشرفت فناورانه را بررسی کند. این مقاله راهی برای تحلیل این روابط ارائه می دهد. مفهوم فناوری های اجتماعی که حامی فناوری های فیزیکی هستند، نقشی کلیدی در این تحلیل دارد.

این مقاله سعی دارد به یکی از اساسی ترین دغدغه های زندگی شومپیتر یعنی بداعت (نوآوری رادیکال با تأثیر اجتماعی وسیع) بپردازد. از نظر شومپیتر، بداعت در حوزه های مختلفی می تواند روی دهد، روتین های حاکم را متحول ساخته، سطحی دیگر از تعادل را رقم زند. در راستای فهم بهتر بداعت در این مقاله، سعی شده است نخست یکی از مقاله های جدید انتشاریافته از شومپیتر که در یک جستجوی دانشگاهی و به صورت اتفاقی به دست آمده، مرور شود. سپس برخی از مهم ترین نظریه های دیگر اندیشمندان پیرامون بداعت به بحث گذارده شده و از مجموع این دو، چارچوبی برای فهم بهتر بداعت معرفی شود. درنهایت، بداعت به سه بخش «خلق بداعت»، «نشر بداعت» و «اثرگذاری بداعت» شکسته شده است و در هر یک از آن ها، پرسش های اساسی بنا بر حوزه های مختلف بداعت همچون بداعت علمی، بداعت اقتصادی، بداعت هنری، بداعت ادبی وغیره مطرح می شود.

مدیریت اثربخش سازمان های پژوهش و فناوری در دنیای پرتلاطم امروز، از مهم ترین چالش های مدیران این سازمان هاست که برای غلبه بر آن، نظریه ها و دیدگاه های مختلفی مطرح شده است. توانمندی های پویا، یکی از دیدگاه هایی است که در دو دهه گذشته بر مبنا و به عنوان مکمل نظریه منبع محور ارائه شده است. این مطالعه رویکرد توانمندی های پویا را به مدیریت راهبردی سازمان های پژوهش و فناوری اتخاذ کرده است. نتایج تجزیه و تحلیل ها با استفاده از رویکرد توانمندی های پویا درک راهبردی از سازمان های پژوهش و فناوری و به طور خاص درک این که چگونه توانمندی های پویا در یک سازمان پژوهش و فناوری پیشران سایر توانمندی ها هستند را ارتقا می دهد. این مقاله در آغاز با نگاهی به پیدایش توانمندی پویا، به شرح مختصر دیدگاه منبع محور روی می آورد و سپس ضمن بررسی دیدگاه توانمندی پویا و ارائه الگویی برای مدیریت راهبردی سازمان های پژوهش و فناوری با استفاده از این دیدگاه، به جمع بندی و ارائه چند پیشنهاد بسنده می کند.

نظام ارتقای اعضای هیأت علمی را می توان فرایندی کیفی و کارشناسی در نظر گرفت که با اتخاذ رویکردها و معیارهای غنی و مستحکم، زمینه تحول بنیادین در فعالیت های اعضای هیأت علمی را فراهم می کند. بازنگری نظام ارتقا به گونه ای که به معنای واقعی باعث ارتقای دانشگاه و جامعه و حرکت به سوی اهداف متعالی باشد، نیازمند بازنگری اساسی در سیاست ها و فرایندهای شکل دهنده این نظام است. با طرح چنین دیدگاهی این پرسش مطرح می شود که برای عملی شدن این دیدگاه ها و اتخاذ رویکردهای متفاوت، چه سازوکارهای اجرایی مورد نیاز است؟ مقاله حاضر سعی دارد برای دادن پاسخی مناسب به این پرسش، با نگاهی تطبیقی به بررسی فرایندهای اجرایی ارتقا در دانشگاه های کمبریج (انگلستان)، بریتیش کلمبیا (کانادا)، هاروارد (آمریکا)، ملبورن (استرالیا)، ایندراپراستا (هند) و کیپ تون (آفریقای جنوبی) بپردازد. مسائل مورد بررسی عبارتند از: اهداف کلان تعیین شده برای فرایند ارتقا، فرایند تقاضای ارتقا، مراجع تصمیم گیری در سطوح مختلف، انواع مستندات مورد بررسی و فرایند بررسی تقاضاهای ارتقا و ارزیابی مستندات. یافته های حاصل از مطالعه اسناد شش دانشگاه بر اساس این زمینه های موضوعی در کنار نگاهی به آیین نامه ارتقای اعضای هیأت علمی دانشگاه های کشورمان مبنای طرح برخی دغدغه ها و ارائه پیشنهادهایی درباره بخش های مختلف فرایند ارتقا در نظام آموزش عالی کشور در این مقاله قرار می گیرد. هرچند اقتباس مستقیم فرایندهای مورد بحث بدون توجه به ویژگی های عام فرهنگی و اجتماعی و ویژگی های خاص نظام آموزش عالی کشورمان مطلوب و در اصل امکان پذیر نیست، اما توجه به این فرایند ها افق های جدیدی را پیش روی دست اندرکاران و برنامه ریزان نظام ارتقای اعضای هیأت علمی و سیاستگذاران آموزش عالی کشور می گشاید و دیدگاه های نوینی را برای ایجاد تحول مطلوب ارائه می کند.

شرایط ویژه حوزه بالادستی صنعت نفت ایران مانند نوع مخازن ایران (که اغلب از جنس کربناته شکافدار هستند) و ورود مخازن به نیمه دوم عمر خود، همچنین سایه افکندن مسائل خاص بین الملل مانند تحریم صنعت نفت و گاز ایران، پرداختن به مسائل فناورانه صنعت و تلاش جدی تر در جهت رفع نیازهای این صنعت را ضروری ساخته است. تبیین و تدوین استراتژی کلان در زمینه توسعه فناوری می تواند به سایر برنامه های بلندمدت و کوتاه مدت کشور در زمینه توسعه دانش و فناوری جهت داده و با تعیین اولویت ها، روند رشد و توسعه فناوری را بیش از پیش تسهیل سازد. در این راستا توجه به محیط رقبا به ویژه آن دسته که تلاش ویژه ای در جهت فراملی نشان دادن خود دارند، اهمیت ویژه ای می یابد. مطالعه روند توسعه و استراتژی پیشرفت و چالش های استخراج شده در حوزه فناوری این شرکت ها می تواند مسیر آینده جهان و نیازمندی های آن را روشن تر سازد و صنعت نفت کشور را در برنامه ریزی و تدوین استراتژی های مؤثر و کارآمدتر یاری رساند. در این مقاله خلاصه ای از پژوهش صورت گرفته در پژوهشگاه صنعت نفت درباره استراتژی فناوری نمونه های برتر جهانی (عربستان و ژاپن) که به نوعی رقیب جدی صنعت نفت ایران نیز تلقی می شوند، ارائه می شود.