سیاست نامه علم و فناوری

بحث اصلی درباره این است که دولت چه اقداماتی را برای ارتقای تولید، انتشار و به کارگیری دانش علمی و فناورانه در راستای اهداف ملی انجام می دهد. دو روایت را نقل می کنیم که نشان دهیم سیاست نوآوری دامنه گسترده ای از موضوعات گذشته و حال تاریخ بشری را دربرمی گیرد. سپس ضمن شرح تاریخ سیاست نوآوری، آن را به 3 الگو نمونه ای (ایده آل تیپ) تقسیم خواهیم کرد: سیاست علم، فناوری و نوآوری. در پایان هم چالش های آینده و فرصت های جدید برای پژوهش مطرح می شود.

مرحله اجرای سیاست ها، یکی از مراحل سیاستگذاری عمومی است که تصمیم ها و سیاست های اتخاذ شده سیاست گذاران را عملیاتی می سازد تا سیاستگذاران به اهداف خود دست یابند. یکی از اهداف مدنظر کشورهای در حال توسعه، گسترش و رشد فناوری به منظور رقابت پذیر کردن اقتصاد کشور در عرصه بین المللی است. این کشورها برای رسیدن به این هدف، در برنامه های توسعه اقتصادی خود این هدف را در اولویت قرار می دهند. اما صرف تدوین برنامه و فراهم کردن برخی مقدمه ها، موجب تبدیل مواد برنامه توسعه به واقعیت نمی شود و عوامل متعددی بر اجرای سیاست های حوزه فناوری تاثیر می گذارد. اما اساسی ترین عامل در عدم اجرای سیاست ها نتیجه عدم مشارکت سهامداران در مراحل مختلف سیاستگذاری به ویژه تدوین، اجرا و ارزیابی است. سیاست های رشد فناوری مطابق با "نظام ملی نوآوری" در ارتباط با گروه خاصی از اجتماع یعنی صنایع و دانشگاه ها مطرح می شود و اجرای سیاست های این حوزه با مشارکت فعال این 2 گروه تحقق می یابد و نیت سیاستگذاران را تامین می کند. مشارکت فعال دانشگاه ها و صنایع زمانی فاهم می شود که آن ها بتوانند در مراحل سیاست گذاری به ویژه مرحله تدوین سیاست ها و ارزیابی سیاست های حوزه فناوری مشارکت داشته باشند به طوری که در مرحله تدوین با همکاری دولت منافع، نقاط ضعف و قوت سیاست های اجرایی حوزه فناوری را مشخص سازند و به سیاست های حوزه فناوری دولت مشروعیت بخشند و در مرحله ازیابی به تغییر و اصلاح فرایند اجرای سیاست ها بپردازند و دولت را برای اجرای سیاست های حوزه فناوری مسوول و پاسخگو سازند.

با توجه به اهمیت نظام نوآوری در بخش صنعت، به نظر می رسد برشمردن عوامل موثر بر ارتقای پژوهش و فناوری می تواند زمینه ارزیابی عملکرد دولت در هر یک از زیرمجموعه های نظام نوآوری را فراهم سازد. از آن جایی که یکی از روش های تعیین اولویت در ایجاد تغییر و تحول، ارزیابی سیستم است، پژوهش حاضر با بررسی عوامل اصلی نقش آفرین در نظام نوآوری کشور در چارچوب مدل سلسله مراتبی اهداف، به ارزیابی عملکرد حاکمیت پرداخته است. در نهایت، با استفاده از داده های ارزیابی و نیز میزان تاثیر هر عامل بر کل سیستم، میزان ضرورت تحول در هر یک از عوامل موثر محاسبه شده است. براساس نتایج تحقیق، لزوم توجه بیشتر به عوامل نرم افزاری در مقابل عوامل سخت افزاری مهم ترین یافته این پژوهش بوده است که ضرورت اصلاح جهت گیری های نظام علم و فناوری کشور به سوی اقتصاد دانش محور و افزایش تجاری سازی فناوری و تغییر در مسیر فعالیت های پژوهشی به سوی نیازهای اصلی بخش صنعت را مورد تاکید قرار داده است.

کارآمدی سازمان های پژوهش و فناوری علاوه بر متاثر بودن از عوامل متعدد، در گرو بازارگرایی به عنوان یک عامل راهبردی است و سازمان های پژوهش و فناوری برتر در عرصه جهانی، شایستگی های بازارگرایی بالایی دارند. بر این اساس و با توجه به اهمیت و ضرورت روزافزون کسب شایستگی های بازارگرایی برای سازمان های پژوهش و فناوری، نیاز به توسعه مدل های بازارگرایی منطبق بر ویژگی ها و ماهیت این سازمان ها بیش از هر زمانی احساس می شود. هدف اصلی این تحقیق، ارائه مدلی کاربردی برای بازارگرایی در سازمانهای پژوهش و فناوری است. بدین منظور مدل های مختلف بازارگرایی مورد مطالعه قرار گرفته و با توجه به اهمیت و ویژگی های سازمان های پژوهش و فناوری، یکی از مدل های بازارگرایی که تطابق و تناسب بیشتری با سازمان های  پژوهش و فناوری دارد انتخاب و بر اساس شرایط محیط عملیاتی و الزامات این سازمان ها که از ادبیات استخراج شده، اصلاح و تعدیل شده است. مدل ارائه شده علاوه بر تبیین چگونگی بازارگرایی در سازمان های پژوهش و فناوری، 2 نوع رابطه مستقیم و غیرمستقیم بین بازارگرایی و عملکرد سازمان های پژوهش و فناوری را نشان می دهد. در پایان نیز با جمع بندی و ارائه چند پیشنهاد، نتیجه گیری شده است.

اقتصاد پویا برای تداوم نوآوری و رقابت پذیری، به سرمایه انسانی کارآمد که در برگیرنده نخبگان، کارشناسان و کارآفرینان است، نیاز دارد. از این رو، مهاجرت نخبگان در کشورهای درحال توسعه باعث شکاف رو به رشد نوآوری و فناوری مابین کشورهای مبدا و مقصد می شود. برای همین در این مطالعه به دنبال بررسی تاثیر مهاجرت نخبگان بر وضعیت نوآوری از کشورهای منطقه چشم انداز (کشورهای مبدا) به ایالات متحده آمریکا ( کشور مقصد) طی دوره زمانی 2000 تا 2009 و با روش تحلیلی - توصیفی هستیم. نتایج این مطالعه نشان داد کشور جمهوری اسلامی ایران از لحاظ مهاجرت نخبگان در بین کشورهای منطقه رتبه اول را دارد و از لحاظ تولید نوآوری نسبت به ایالات متحده آمریکا از شکاف بزرگی برخوردار است. البته باید یادآور شد کشور ایران در مقایسه با سایر کشورهای منطقه از لحاظ شاخص های نوآوری توانمندی بالقوه به نسبت خوبی دارد که برای به فعل رساندن آن باید برنامه ریزی های اصولی در سطح کلان صورت گیرد. کشورهای منطقه چشم انداز نیز از لحاظ نوآوری تفاوت چشم گیری با کشور مقصد دارند. از سوی دیگر، کشورهایی مانند ترکیه و کویت که از مهاجرت نخبگان کمتری نسبت به سایر کشورهای منطقه برخوردارند، از لحاظ شاخص های نوآوری جایگاه به نسبت مناسبی را به خود اختصاص داده اند.

در سال های اخیر موضوع رتبه بندی دانشگاه ها، یکی از بحث انگیزترین موضوعات در حوزه علم سنجی و آموزش عالی بوده است. هدف اصلی این مقاله معرفی، مقایسه و تجزیه و تحلیل شاخص های مورد استفاده 9 نظام رتبه بندی دانشگاه ها و موسسه های آموزش عالی است. برای مقایسه نظام های رتبه بندی، نتایج اعلام شده این رتبه بندی ها در سال های مختلف، همچنین متون و مقاله های موجود مورد مطالعه قرار گرفته است. در پایان، نتایج حاصل از بررسی شاخص های مورد استفاده در این نظام ها نشان داد رتبه بندی ذف وبومتریکس و کیو. اس، جزو نظام های دانش محور و رتبه بندی هییکت و شانگهای و لیدن از جمله رتبه بندی های پژوهش محور محسوب می شوند. بیشترین شباهت میان رتبه بندی هییکت و شانگهای دیده شده است. با محدود شدن حوزه مقایسه از سطح جهانی به منطقه ای شباهت میان داده ها افزایش می یابد.