واکاوی ویژگی های گفت وگو به روایت کاریکاتورهای مطبوعاتی دهه اوّل انقلاب مشروطه (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

این مقاله در پی واکاوی ویژگی های گفت وگو و شناخت الگوی ارتباطات کلامی مردم ایران در کاریکاتورهای مطبوعاتی دهه اول انقلاب مشروطه است. به این منظور، با در اختیارداشتن 194کاریکاتور از سه نشریه فکاهی و مصوّر بهلول، تنبیه و آئینه غیب نما نمونه ای 25تایی انتخاب شد. نتایج پژوهش که با تلفیق دو روش تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف و نشانه شناسی اجتماعی کرس و ون لیوون بدست آمده اند، نشان داد باوجود اینکه انقلاب مشروطه منجر به تحولاتی در عرصه ارتباطات کلامی جامعه نسبت به دوران پیش از انقلاب شده و فضا به سوی گفت وگومداری حرکت کرده بود، این الگو همچنان تک گویانه باقی ماند.  از جمله مصادیق الگوی ارتباط کلامی تک گویانه که در قاب کاریکاتور این دوران به نمایش درآمده است، می توان به نادیده انگاشتن دیگری، تحمیل سکوت از طریق اعمال خشونت، تندروی(استفاده از تکفیر، تهمت و شایعه پراکنی)، نفاق، همنواییِ بی چون وچرا، چاپلوسی، پیشداوری و ظاهربینی اشاره کرد. در این میان، ویژگی هایی همچون رسیدن به مقام سوژگانی، عدم سکوت در برابر ظالم و پرسشگری در مواجهه با او، تأکید بر برابری و قائل شدن حق برای دیگری نیز دال بر تغییراتی به سوی وضعیت گفت وگومدار در نحوه مکالمه مردم با یکدیگر است.