این تحقیق از دو بخش مجزّا ولی مرتبط با یکدیگر تشکیل شده است. در این راستا تلاش اصلی بر این بوده است که ساختار اقتصادی، اجتماعی ایران پیش از سرمایه داری را که به لحاظ تاریخی و با رویکردهای مختلف مورد بررسی قرار گرفته و نظریه پردازی شده است را پس از نقد علمی، با روش پیمایشی به محک تجربه بکشد و آنرا آزمون نماید، تا روشن گردد که آیا روحیه ی تولّد و قوام یافته ناشی از ساختار تاریخی، اجتماعی، اقتصادی و اقلیمی ایران پیش از سرمایه داری همچنان به عنوان یک ساختار فرهنگی بر نگرش و کنش نمونه ی مورد بررسی چنان حاکم گردیده است که خود توسعه نیافتگی را بازتولید می نماید.روش تحقیق ما از یکسو تاریخی و از سوی دیگر پیمایشی بوده و با انتخاب نمونه ای به حجم 436 نفر از سرپرستان خانوار در شهر شیراز روحیه سرمایه داری را در بین آنها از طریق ساختن مقیاس مناسب مورد سنجش قرار گرفته است.یافته های این تحقیق بیانگر ضعیف بودن روحیه سرمایه داری در نمونه مورد بررسی در شیراز می باشد. علیرغم این موضوع روحیه سرمایه داری با توجه به ویژگیهای فردی، اجتماعی و فرهنگی افراد مورد بررسی تغییرپذیر می باشد. به گونه ایی که مؤلفه های فرهنگی همچون تقدیرگرایی، گرایشات مذهبی، کنش سنتی و غیرعقلایی در تضعیف این روحیه و عواملی همچون سطح سواد، کنش عقلانی، حسابگری، درآمد و پایگاه اجتماعی بالا در تقویت این روحیه مؤثر دیده شده است
