اخبار جعلی

هدف از این پژوهش، شناسایی و ارائه مؤلفه های اخبار جعلی رسانه های اجتماعی در ایران بوده است. شناسایی اخبار و اطلاعات جعلی در مقایسه با اطلاعات واقعی، پدیده شایان توجه رسانه های اجتماعی است که نوعی درهم تنیدگی معنایی را موجب می شود. در این پژوهش کیفی، داده ها با مصاحبه های نیمه ساختار یافته به صورت میدانی جمع آوری شده اند. جامعه هدف، متشکل از صاحبنظران و نخبگان حوزه ارتباطات اجتماعی، رسانه ها و خبر و روش نمونه گیری، هدفمند بوده است که از روش های نمونه گیری غیراحتمالی محسوب می شود. 29 مصاحبه تا رسیدن به اشباع نظری، انجام گرفته و داده های حاصل از طریق نرم افزار MAXQDA نسخه10 تحلیل شده است. در پژوهش حاضر با روش تحلیل مضمون، 4 مضمون فراگیر و 36 مضمون سازمان یافته به همراه مضامین پایه به عنوان گزاره های مطرح شده در مصاحبه ها، شناسایی شده اند. از مهم ترین مضامین سازمان یافته در تفاوت اخبار جعلی با اطلاعات واقعی (وسعت پوشش، فاقد اثر سازنده، مُغرضانه بودن ، شبیه سازی شده، ایجاد جنگ روانی و اعتبار منبع)؛ در تشابه اخبار جعلی با اطلاعات واقعی (کارایی مشابه، ارزش خبری، سبک خبری و ثُبات زمانی)، در اهداف اشاعه اخبار جعلی (ایجاد جنبش اجتماعی، فریب اذهان عمومی، تنش رسانه ای، جهت دهی افکار عمومی، فضای هیبریدی و گسترش ابهام) و در پیامدهای مصرف اخبار جعلی (ایجاد حس بدبینی، بی اعتباری نهادهای دولتی، اعتبار یابی سلبریتی ها، حذف نخبگان مدیریتی، تلقین پذیری، یأس اجتماعی و تصمیم گیری شتابزده) بوده است.

یکی از مهم ترین محمل های اثرگذاری «شبکه های اجتماعی دیجیتال» بر «فرهنگ و ارتباطات» در جوامع بشری، توانایی ویژه این شبکه ها برای «جریان سازی در راستای رواج اخبار جعلی در سپهر رسانه ای جامعه» است. اخبار جعلی به عنوان یکی از محصولات جریان سازی رسانه ای، باوجود قدمتی به بلندی قدمت رسانه ها، در عصر شبکه های اجتماعی دیجیتال، رشدی بیش از پیش یافته است. نوشتار پیش رو در گام نخست، مهم ترین خصائص، کارکردها و تاثیرات شبکه های اجتماعی دیجیتال را در مجموع نظریه های موجود در این باره، دنبال نموده و ضمناً منابع رسانه ای ورود اخبار جعلی در قالب جریان های اجتماعی را به عرصه افکار عمومی معرفی نموده است. سپس در گام دوم، با تمرکز روی فرآیند جریان سازی شبکه های اجتماعی دیجیتال، طی اجرای ده مصاحبه نیمه ساخت یافته با برخی کارشناسان و صاحب نظران متخصص در این حوزه، مهم ترین سازوکارهای جریان سازی در این شبکه ها در راستای نشر اخبار جعلی را در چهار قالب «هشتگ»، «طوفان»، «کمپین» و «جریان» تبیین نموده است. مقاله در نهایت نشان می دهد که سازوکار «جریان» به عنوان نقطه اوج سازوکارهای جریان سازی در شبکه های اجتماعی مجازی، نهادینه سازی موضوع مورد نظر در مخاطبان را با تامین شش شرط، ازجمله «همراهی اینفلوئنسرها»، «توجه به اقتضائات بستر» و «سوار شدن بر محمل وقایع روز» دنبال می نماید.

اخبار جعلی چالش تنظیم گری پیچیده ای را در شبکه اطلاعاتی برخطی که به طور روزافزون دموکراتیک تر می شود پیش روی ما قرار می دهد. اطلاعات نادرست به سهولت توسط مدعیانی با اغراض متفاوت خلق می گردند، به سرعت توسط سکوهایی که بیشتر به جای این که به اجرای هنجارهای روزنامه نگاری بپردازند یا در راستای منافع عمومی باشند، انگیزه مالی دارند منتشر می شوند و مشتاقانه توسط کاربرانی که مایل به صحه گذاشتن بر باورهای موجود هستند رصد می گردند. با این حال حتی با افزایش آگاهی از این مشکل، به خصوص پس از انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۶ میلادی ایالات متحده آمریکا، معنای اصطلاح «اخبار جعلی» به طور قابل ملاحظه ای مورد مناقشه و ترویج قرار گرفته است. این پژوهش ابتدا به چالش مورد اشاره می پردازد، سپس طبقه بندی سودمندی ارائه می دهد که انواع اخبار جعلی را طبق دو متغیر دسته بندی می کند: انگیزه خالقان آن اخبار و قصد فریفتن. به طور خاص این نوشتار چهار گروه مشخص از اخبار جعلی را از یکدیگر متمایز می کند: طنز، شوخی، پروپاگاندا، آزار اینترنتی  که در ادامه به توضیح هریک از آن ها پرداخته خواهد شد. این چهارچوب تحلیلی می تواند باریک بینی بیشتری را برای مباحثه در این موضوع فراهم کند. در ادامه، پژوهش موانع و مشکلات ساختاری کلیدی را که فرآیند اصلاح و برطرف کردن هر نوع از اخبار جعلی، چه بسا با دلایل مختلف دشوار می سازد را شناسایی می کند. این ها شامل مواردی است که نویسندگان می توانند محتوای تولید شده توسط کاربران را به صورت برخط و به سهولت ارائه دهند. همچنین سهم مالی را که سکوها در برجسته کردن و انتشار مطالب دارند دربرمی گیرد. نویسندگان اغلب ترکیبی از انگیزه های مختلف را در تولید محتوا دارند که باعث می شود یک راه حل واحد برای تمامی آن ها موثر نباشد. رصدکنندگان اخبار جعلی میل محدودی به سرمایه گذاری در به چالش کشیدن یا تایید محتوای آن ها دارند. به خصوص زمانی که مطالب بر باورها و دیدگاه های موجود آن ها صحه می گذارد. درنهایت اخبار جعلی ندرتاً به تنهایی منتشر می شوند. آن ها اغلب با مطالب صحیح ادغام می گردند، به طوری که رد قاطع آن ها سخت تر می شود. سپس پژوهش اقدامات موجود و پیشنهادی را براساس چهار روش تنظیم گری «لری لسیگ» طبقه بندی می کند: قانون، کد دستوری، هنجارهای اجتماعی و بازارها. همچنین نقاط قوت و ضعف راه حل های موجود را ارزیابی می کند. درنهایت و شاید مهم تر از همه، پژوهش مجموعه ای از الگوها را که تحت چهار روش تنظیم گری، دسته بندی شده اند، ارائه می دهد که می تواند اثرات مخرب اخبار جعلی را کاهش دهد و در عین حال از منافعی چون آزادی بیان، بحث آزاد و نوآوری فرهنگی محافظت کند و با ارزیابی این الگوهای پیشنهادی که براساس داده های مربوط به چرخه انتخابات 2020 میلادی ایالات متحده آمریکا هستند پایان می یابد.

در سال های اخیر، با توسعه سریع و افزایش محبوبیت رسانه های اجتماعی، شاهد رشد گسترده ای در حجم و تنوع اخبار جعلی بوده ایم. این پدیده اثرات عمیقی بر روی افراد و جامعه دارد. راستی آزمایی روشی است که به طوری گسترده برای مقابله با اثرات منفی انتشار اخبار جعلی استفاده می شود. اما این روش هنگام تحلیل حجم عظیم اطلاعات کارآمد نیست. بنابراین از مدل های پیشرفته یادگیری ماشین و رویکردهای مبتنی بر ویژگی برای شناسایی خودکار اخبار جعلی استفاده می شود. در همان حال، تعداد زیاد مدل ها و ناهمگونی ویژگی های مورد استفاده در ادبیات، اغلب محدودیت هایی برای محققانی که سعی در بهبود عملکرد مدل دارند، ایجاد می کند. به همین دلیل، در مطالعه حاضر با روش مرور نظام مند، چارچوبی جامع از ویژگی هایی که در تشخیص اخبار جعلی استفاده می شوند، ارائه شده است. به منظور انجام این مرور نظام مند با استفاده از راهنمای ارائه شده توسط «اوکولی» و «اسچابرام»، کلیه مطالعات انجام گرفته در حوزه اخبار جعلی با استفاده از کلیدواژه های مرتبط، از پایگاه داده های ScienceDirect، Springer، Emerald، IEEE، ACM، Wiley، Sage، JSTOR، Taylor و WOS استخراج شد و سرانجام، تعداد 72 مقاله مرتبط مورد بررسی قرار گرفت. در نتیجه تحلیل مقالات مرتبط، ویژگی ها در دو طبقه اصلی محتوای خبر و زمینه خبر قرار گرفتند. محتوای خبر شامل ویژگی های زبانی و معنایی، ویژگی های بصری و ویژگی های مبتنی بر سبک هستند. زمینه خبر نیز شامل ویژگی های مبتنی بر کاربر، پست و شبکه است. نتایج به دست آمده نشان داد که پرکاربردترین ویژگی ها در تشخیص اخبار جعلی ویژگی های مبتنی بر پروفایل کاربر، ویژگی های سبک آماری، الگوی نوشتاری و خوانایی هستند. با توجه به تنوع بالای ویژگی های موجود پیشنهاد می شود ارزیابی گسترده ای از ویژگی ها، مدل ها و همچنین عملکرد آنها در مجموعه داده های متعدد انجام شود و از این طریق عملکرد مدل ها و مجموعه ویژگی های مختلف مقایسه شود تا بهترین ترکیب ویژگی در شرایط مختلف مشخص گردد.

در این مقاله یک پیکره برچسب خورده، به منظور به کارگیری در تشخیص اخبار جعلی با حدود 5000 پست مربوط به اخبار همه گیری کووید-19 از پیام رسان تلگرام استخراج شده و برچسب زنی می شود. فرایند ساخت پیکره در دو مرحله انجام می پذیرد. مرحله اول شامل جمع آوری و پیش پردازش داده ها و مرحله دوم شامل برچسب گذاری آنها می باشد. در مرحله اول، داده ها فیلتر می شوند و بعد از انجام پردازش های لازم برروی آنها، در مرحله دوم، بر اساس یک شیوه نامه، اقدام به برچسب گذاری می شود. در مرحله برچسب گذاری، از هفت عنوان موردنظر برای وظایف، استفاده می گردد و هر پست خبری با توجه به این هفت وظیفه برچسب گذاری می شود. ایجاد یک چهارچوب مناسب (شیوه نامه) برای برچسب زنی یکی از اقدامات مهم در این مرحله می باشد. شیوه نامه در اختیار دو برچسب زن خبره که بدین منظور آموزش دیده اند قرار می گیرد و اخبار از لحاظ هفت وظیفه 1) صحیح یا جعلی بودن 2) سیاسی بودن 3) بالا بردن سطح آگاهی عمومی، دادن روحیه یا دادن یک توصیه به خواننده 4) مطالب مربوط به دارو و درمان یا مراقبت های بهداشتی 5) آمار مرگ و میر 6) داشتن محتوای حاوی مطالب تنفرآمیز، سرزنش، عیب جویی، منفی بافی و 7) ارزش داشتن برای بررسی واقعیت، مورد بررسی قرار گرفته و بر این اساس، برچسب درست، نادرست یا خنثی می گیرند. در صورت عدم توافق بین دو برچسب زن، از برچسب زن سوم نظرخواهی می شود. برچسب دهی اخبار طوری انجام می گیرد که در نهایت، دسته های متوازنی در وظیفه صحیح یا جعلی بودن اخبار به دست آید.

هدف از این پژوهش که با روش تحلیل مضمون و محتوای کمی انجام شده شناسایی پیام های آشکار و پنهان اینفودمی کرونا (با موضوع شایعه ها و اخبار جعلی) منتشرشده در شبکه های اجتماعی (واتس اپ و تلگرام) در سال 1400 در ایران است. بر اساس یافته های این پژوهش در محتوای اینفودمی کرونا در این شبکه های اجتماعی ایران پنج مضمون فراگیر شناسایی شده که عبارت اند از: 1. برتری جویی ملی؛ 2. سوگیری رسانه ای علیه کشورها؛ 3. کروناهراسی؛ 4. عادی انگاری و تزریق امید؛ 5. گفتمان های مرتبط با دین و سنت. بیشتر شایعه ها و اخبار جعلی (44 درصد کل جامعه نمونه) در دسته "سوگیری رسانه ای علیه کشورها" جای می گیرند که 72 درصد از محتوای این بخش علیه کشور ایران بوده است. در مجموع 225 خبر جعلی و شایعه مورد بررسی قرار گرفته است. در طبقه بندی دیگری به لحاظ موضوعی 1/43 درصد شایعه ها و اخبار جعلی کرونایی سیاسی بوده اند. تجربه شیوع کووید 19 در دورانی که سیاست رسانه ای شده است، نشان داد که چگونه رقابت های سیاسی با تکیه بر نمادسازی ها و معنابخشی های کاذب و تولید و توزیع خبر جعلی، به عرصه رسانه های اجتماعی کشیده می شوند. تولیدکنندگان خبر جعلی به صورت تعمدی و توزیع کنندگان به شکل خواسته یا ناخواسته در این رقابت مشارکت دارند. 

طی سال های اخیر مواجهه و مقابله با اخبار جعلی به یکی از اصلی ترین کارویژه های رسانه های رسمی از جمله صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران تبدیل شده است. در این راستا بهره گیری از مضامین قرآنی می تواند راهگشا باشد، زیرا قرآن کریم الگوی موفقی در مواجهه با اینگونه اخبار و اطلاعات است. تحقیق حاضر نحوه این مواجهه را شناسایی و چگونگی به کار بستن آن در رسانه ملی را بررسی نموده است. این تحقیق با رویکرد کیفی و به روش تحلیل مضمون انجام شده و داده های این تحقیق از نوع کتابخانه ای است. یافته های پژوهش نشان می دهد مواجهه قرآن کریم با اخبار جعلی در حوزه شناختی از طریق «تبیین»، «تکذیب»، «تنزیه» و «دشمن شناسی»، در حوزه احساسی از طریق«تحذیر»، «تحقیر»، «توبیخ»، «تهدید» و «روحیه بخشی» و در حوزه رفتاری از طریق «آمادگی و استطاعت»، «الگودهی و الگوسازی»، «تبیّن»، «تغییر موضوع» ، «تنبه»، «ترمیم» و «مماثلت» صورت گرفته است. نتایج تحقیق و تفسیر یافته ها حاکی از این است رسانه ملی باید از طریق «تبیین»، «تکذیب»، «آموزش/ ارتقای سواد رسانه ای»، «استفاده از جاذبه های رسانه ای اقناعی»، «مدیریت صحیح پوشش خبری»، «مطالبه گری و مطالبه سازی»، «بهره گیری از قالب های گوناگون برنامه سازی»، «ایجاد واحد ویژه اخبار جعلی» و «ایجاد سکوی دیجیتال» با اخبار جعلی مواجهه نماید.

هدف از این پژوهش شناخت مؤلفه های گفتمانی اخبار جعلی در حوادث پاییز 1401 است. بدین منظور اخبار جعلی منتشرشده از طریق اکانت های ایکس بی بی سی فارسی و ایران اینترنشنال به روش تحلیل گفتمان با رویکرد نورمن فرکلاف مورد تحلیل قرار گرفت. براساس شاخص های مورد بررسی یافته ها نشان دادند که هر دو اکانت ایکس، ده کنش «ترسیم فضای منفی برای مخاطب»، «افزایش شکاف بین حاکمیت و معترضان با مرجعیت نهادهای بین المللی»، «دوقطبی سازی جامعه»، «ایجاد عقلانیت معنایی»، «القای تئوری های توطئه»، «برجسته سازی ابعاد حقوق بشری و دموکراسی غربی»، «استفاده از شیوه های بیان»، «تولید شبه علم»، «تکرار واژگان ایدئولوژیک» و «تلاش برای ایجاد باور در مخاطب برای عبور از جمهوری اسلامی» را در اخبار جعلی بکار گرفته اند. همچنین، هر دو شبکه های خبری مورد بررسی، برای شاخص استعاره، فاقد رویکرد یا کنش هستند. یکسان بودن مؤلفه های گفتمانی در دو رسانه مورد بررسی، نشان می دهد که از ایدئولوژی تاحدودی مشابه پیروی می کنند.

این تحقیق با هدف بررسی جایگاه ونقش سواد رسانه ای در کاهش اخبار جعلی ودستیابی به راهبردهای مقابله با تهدیدات نرم رسانه های خارجی در ایران انجام شده است، جامعه آماری شامل تمامی دانشجوهای مقطع کارشناسی ارشد و دکتری رشته علوم ارتباطات اجتماعی از دانشگاه های تهران، علامه طباطبایی، سوره، آزاد اسلامی واحدهای ، علوم و تحقیقات، تهران مرکزی ، تهران شرق، تهران غرب،تهران شمال و دماوند،( ورودی های 1400 و 1401) به تعداد 300 نفر بوده است، روش تحقیق ازنوع کمی و به شیوه پیمایشی وبا ابزار پرسشنامه اجرا شده است، روش تجزیه و تحلیل اطلاعات نیز از طریق نرم افز spss انجام شده است،یافته های تحقیق نشان داد، بیش از70درصدپاسخگویان، استفاده از ابزارهای زیباشناختی چون تصایر، کاریکاتور، شعارها و آگهی ها وبه کارگیری روش های غیر اخلاقی و فریب ونیرنگ را در جنگ نرم رسانه ای بر علیه جامعه هدف با سطح تاثیرزیادی ارزیابی کرده اند، قریب 60درصد نیز، آگاه سازی ، توانمندسازی وکسب مهارت سواد رسانه ای کاربران را در شناسایی اخبار جعلی و مقابله با تهدیدات نرم رسانه ای موثردانسته اند،بیش از 80 درصدجامعه آماری بر تاثیر پاسخگویی به نیازهای اطلاعاتی مورد نیاز جامعه (به خصوص در حوادث و رویدادهای مهم )برای مقابله با تهدیدات نرم رسانه ای تاکید کرده اند،آزمون فرضیات تحقیق نیز نشان داد، در راهبردهای مقابله با تهدیدات نرم رسانه های خارجی، آشنایی مخاطبان وکاربران رسانه ها با مهارت ها و توانایی های ادراکی وحسی مرتبط با ابعاد سواد رسانه ای (معیارهای اخلاقی وزیبایی شناختی) می تواند تا حد بسیار زیادی دربی اثر کردن و خنثی نمودن و کاهش تهدیدات نرم رسانه های خارجی برروی مخاطبان تاثیر گذارباشد.

این پژوهش با موضوع بررسی تأثیرات سواد رسانه ای بر تحقق حوزه عمومی در بحران کرونا در صدد است تا علاوه بر تأکید به توسعه سواد رسانه ای و ضرورت آن برای ارتقاء افکار عمومی، سازوکار شکل دهی به حوزه عمومی را ذیل عقلانیت ارتباطی در نسبت با رسانه و البته در موقعیت بحران توصیف نماید. تأکید و توصیف اینکه سواد رسانه ای به عنوان دانشی یا مهارتی راهبردی برای زیست در جامعه شبکه ای، مقوله ای غیرقابل انکار برای شهروندان دیجیتالی است که امروز در معرض انواع محتواها قرار می گیرند. رویکرد مذکور در ذات خود و بدون برنامه ریزی منجر به ایجاد و توسعه حوزه عمومی مجازی و به اصطلاح زیست جهان دیجیتالی شده و کاربران را در نسبتی هم افزا و مشبک، تبدیل به کلی اثرگذاری حدفاصل عامل و ساختار می کند. درواقع بر اساس عقلانیت ارتباطی و سناریوی این نوشتار مبتنی بر امتداد مجازی این نوع از عقلانیت، حوزه عمومی یا همان زیست جهان مجازی، مقام تفاهم عرفی بوده و ظرفیت و امکان مدیریت بحران با توسل به توافق کنشگران را ذیل اتصال سه جهان ذهنی و عینی و اجتماعی در فضای مجازی فراهم می کند. این پژوهش با روش مطالعات کتابخانه ای و تحلیل رفتارشناسی مردم و رسانه ها در فضای مجازی، مأموریت دارد تا نحوه مواجهه مردم و رسانه ها در همه گیری کرونا و در فهم اخبار و اطلاعات گمراه کننده و جعلی، شایعات، اینفودمی و چگونگی اثرگذاری حوزه عمومی مجازی در مدیریت یا تعمیق بحران را مورد واکاوی قرار داده است. بر اساس نتایج حاصل از این پژوهش حوزه عمومی مجازی و زیست جهان دیجیتال تشکیل شده در دوران کرونا به علت عدم آموزش کاربردی سواد رسانه ای در کشور و حجم بالای فیک نیوزها، معیوب بوده و الگوی مطلوب، ارتقای فرایندی این مهارت بر اساس نوع نوینی از عقلانیت ارتباطی در سطوح مردم، مسئولان و رسانه ها با تکیه بر «تفکر انتقادی» و دید 360 درجه به محتواهاست. براساس نتایج حاصل ازاین پژوهش حوزه عمومی مجازی و زیست جهان دیجیتال تشکیل شده دردوران کرونا به علت عدم آموزش کاربردی سواد رسانه ای درکشوروحجم بالای فیک نیوزها، معیوب بوده و الگوی مطلوب، ارتقای فرایندی این مهارت بر اساس نوع نوینی ازعقلانیت ارتباطی در سطوح مردم، مسوولان و رسانه ها با تکیه بر«تفکر انتقادی» و دید 360 درجه محتواهاست.