مطالب مرتبط با کلیدواژه

زبان فارسی


۳۲۱.

ارزشیابی مهارت و خرده مهارتهای نوشتن در آزمون اَمزا در مقایسه با نظامها ی آموزشی متوسطه امریکا و بریتانیا و بررسی دست نوشته های دانش آموختگان نظام متوسطه ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های ادبی سال هفدهم پاییز ۱۳۹۹ شماره ۶۹ 35-61

کلیدواژه‌ها: زبان فارسی ارزشیابی مهارت نوشتن انشا آزمون امزا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۹۵ تعداد دانلود : ۳۱۹
بررسی خرده مهارتها ی نوشتن در آزمون اَمزا در مقایسه با دو آزمون ارزیابی برنامه درسی ملی بریتانیا NCA و ارزشیابی تحصیلی ملی امریکا NAEP و تحلیل ارزشیابی مهارت نوشتن و ارائه الگویی برای ارزشیابی این مهارت باتوجه به خرده مهارتهای آن، هدف این مطالعه است. مقایسه خرده مهارتها در این سه آزمون نشان داد ارزشیابی تحصیلی ملی امریکا NAEP به خرده مهارت های بیشتری نسبت به دو آزمون دیگر در بریتانیا و ایران توجه کرده است. نمونه آماری موردمطالعه، 270 نفر از دانش آموختگان دوره متوسطه تهران هستند و تصحیح و تحلیل نوشته های آنان براساس جدول ارزشیابی محقق ساخته شامل شش خرده مهارت و هفده شاخص مبتنی بر برجسته سازی خرده مهارتهای نوشتاری انجام شده است. یافته های مقاله نشان می دهد که متغیر جنسیت در تمام خرده مهارتهای ششگانه مهارت نوشتن معنادار است و مهارت نوشتن دختران از پسران و دانش آموختگان تجربی از دو رشته دیگر بهتر بوده است. برتری نسبی دانش آموختگان رشته انسانی در بخش «محتوا»، رشته تجربی در «انسجام» و رشته ریاضی در «دستور زبان» بوده است. هم چنین ضعف «دستور زبان» در رشته علوم انسانی، و «محتوا» و «شکل» در علوم ریاضی و تجربی قابل توجه است. این نتایج تأکیدی بر این ضرورت است که برای آموزش صحیح نوشتن و ایجاد مهارتهای لازم، نیاز است هرساله ارزشیابیهای استاندارد در تمامی مقاطع سنی و تحصیلی انجام، و از نتایج برای اصلاح و تکمیل برنامه درسی آموزشیِ «نوشتن» استفاده شود.
۳۲۲.

ناسیونالیسم ایرانی و مسئله آذربایجان و زبان ترکی (با تأکید بر مجلات دوره گذار از قاجاریه به پهلوی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام و ایران سال ۳۱ بهار ۱۴۰۰ شماره ۴۹ (پیاپی ۱۳۹) 73 - 91

کلیدواژه‌ها: ناسیونالیسم ایرانی نژاد آریایی زبان فارسی زبان ترکی آذربایجان عثمانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۸۳ تعداد دانلود : ۵۳۵
پژوهش حاضر بر اساس این مساله شکل گرفته است که چرا طی مرحله دوم تکوین ناسیونالیسم در ایران (دهه گذار از قاجاریه به پهلوی)، ترک ستیزی به یکی از عناصر سلبی ناسیونالیسم ایرانی تبدیل شد و این رویکرد چه پیامدهایی برای موقعیت زبان ترکی در ایران داشت؟ مطالب مطرح در مطبوعات و مجلات منتشر شده در دهه گذار از قاجاریه به پهلوی(1294-1304ش./1915-1925م.)، چون «کاوه»، «ایرانشهر»، «نامه فرنگستان» و «آینده»، متناسب با مساله پژوهش مبنای بحث قرار گرفته است. بر اساس یافته های این پژوهش، دو عامل موجب نگرانی و بدبینی نخبگان ایرانی نسبت به موجودیت زبان ترکی در ایران شد. عامل نخست، فهم تقلیل گرایانه از مفهوم ملت-دولت ایرانی، بر اساس نژاد آریایی و زبان فارسی بود. عامل دیگر حضور و نفوذ امپراطوری عثمانی در آذربایجان و مرزهای غربی ایران و همچنین استقلال جمهوری آذربایجان (1918 میلادی) از روسیه تزاری بود. نتیجه این شرایط آن شد تا ناسیونالیست های ایرانی، نسبت به نفوذ و حضور ناسیونالیست های ترکِ عثمانی و قفقاز در بین ترکان ایران نگران شوند و زبان ترکی را در آذربایجان به عنوان عاملی تهدید کننده برای موجودیت و هویت ملی ایران تلقی کنند. تلاش برای تغییر و حذف زبان ترکی در آذربایجان و رواج زبان فارسی به جای آن، راهکار ناسیونالیست های ایرانی در مواجهه با وضعیت مذکور بود.
۳۲۳.

زمینه های پیوستگی و پایداری فرهنگی ایران در سده های نخستین اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال سیزدهم بهار ۱۴۰۰ شماره ۴۸ ۶۱-۸۶

کلیدواژه‌ها: زمینه های پیوستگی فرهنگی ایرانیان نهضت شعوبیه زبان فارسی سلسله های ملی و محلی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۰ تعداد دانلود : ۳۰۰
پس از فتح ایران به دست اعراب و تغییر نظام سیاسی این سرزمین، ایران توانست درون مایه فرهنگی و اصالت تاریخی، هنری و ادبی خود را حفظ کند. اگرچه باید اسلام پذیری ایرانیان را نقطه عطفی در تاریخ این کشور دانست که موجب دگرگونی های عمیقی در جامعه ایران گردید، اما شکست از اعراب و گرویدن به اسلام به معنای اتمام قدرت فرهنگی ایران نبود. زیرا عناصر فرهنگ ایرانی و حضور ایرانیان در سده های نخستین اسلامی چنان نیرومند بود که نه تنها هویتی نوین و ممتاز را در درون جهان اسلام آفرید، بلکه ملل همجوار را نیز تحت تاثیر قرار داد. یافته های این پژوهش نشان می دهد عواملی چون عرب گرایی امویان، قدرت یابی عباسیان، ظهور سلسله های محلی، نهضت شعوبیه، تعامل جامعه ایرانی و اسلامی و تحولات ادبی-هنری زمینه های پایداری و پیوستگی فرهنگی ایران را در سده های نخستین اسلامی فراهم ساخت. مقاله حاضر، کوشیده است علل و زمینه های پایداری فرهنگ ایرانی را پس از ورود اسلام به ایران با مطالعه تاریخی و روش توصیفی-تحلیلی بررسی نماید.
۳۲۴.

تحلیل و بررسی نخستین آثار و شواهد زبان فارسی در چین: ردپایی از ایران پس از اسلام در چین معاصر

نویسنده:
منبع: مطالعات فرهنگ و هنر آسیا سال ۲ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲ 43-61
تعداد بازدید : ۳۹۵ تعداد دانلود : ۳۶۵
یکی از کانونهای اصلی جاده ابریشم، به عنوان شاهراه ارتباطی شرق و غرب، سرزمین پهناور چین است. جاده ابریشم نه تنها راه مبادلات تجاری چین با سایر کشورها محسوب می شده، بلکه مهمتر از آن مسیر تبادلات فرهنگی، بینا فردی و اجتماعی نیز به شمار می رفته است که اساسی ترین ابزار چنین تبادلی، زبان و محصولات زبانی است. ایران از جمله کشورهای بزرگی است که بخش اعظم جاده ابریشم از آن عبور می کرده است؛ شرایط خاصِ ایران یعنی قرارگرفتن در بخش عمده جاده ابریشم و همسایگی با چین باعث گردیده تبادلات فرهنگی و زبانی میان این دو تمدن بزرگ بسیار گسترده شود.آثار به دست آمده و پژوهش های انجام شده مؤید این موضوع است که علاوه بر زبان سانسکریت، زبان فارسی تأثیرات عمیقی در فرهنگ چینی به ویژه در فرهنگ اقلیت قومی مسلمان این کشور به جا گذاشته که تأثیرات آن تا به امروز باقی است. بر این مبنا، در پژوهش حاضر بر آنیم تا اولین اسناد و نشانه های یافت شده و باقی مانده مربوط به خط و زبان فارسی را در زبان چینی به ویژه در مورد نخستین مراحل آموزش زبان فارسی در این سرزمین بررسی و معرفی کنیم. وام واژه های فارسی موجود در زبان چینی، نخستین مدرسه ترجمه و اولین فرهنگ لغت فارسی- چینی "خویی خویی"[1] در چین، از جمله این اسناد به شمار می روند، در ادامه به تحلیل و بررسی آن ها خواهیم پرداخت. [1] 回回
۳۲۵.

مطالعهه تطبیقی کنش گفتاری «تملق» در زبان های فارسی و انگلیسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات زبان و ترجمه سال پنجاه و چهارم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۳ 59 - 95

کلیدواژه‌ها: کنش گفتاری تملق الگوی SPEAKING هایمز زبان فارسی زبان انگلیسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۷۴ تعداد دانلود : ۲۲۳
کنش های گفتاری یکی از مباحث مهم تحلیل گفتمان در حوزه زبان شناسی به شمار می رود و در سال های اخیر ابعاد مختلف این گونه کنش ها در زبان های مختلف مورد مطالعه و توجه پژوهش گران و زبان شناسان قرار گرفته است. از جمله ابعاد مورد توجه این گونه کنش ها ساختار زبانی و کاربردهای آنان در زبان های مختلف است. پژوهش حاضر به بررسی تطبیقی کاربردهای کنش گفتاری تملق در دو زبان فارسی و انگلیسی پرداخته است و بدین منظور کاربردهای این کنش گفتاری در مکالمات 120 فیلم (60 فیلم فارسی و 60 فیلم انگلیسی) مورد مطالعه قرار گرفت. پس از استخراج تمامی مکالمات مربوط به این کنش گفتاری در مجموعه مورد بررسی و جمع آوری اطلاعات موردنظر، مدل هایمز (1967) مبنای بررسی تطبیقی قرار گرفت. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که تملق در هر دو فرهنگ فارسی و انگلیسی برای نفوذ مثبت در مخاطبین مورد استفاده قرار می گیرد و کاربردهای این کنش گفتاری در زبان فارسی به 19 مورد و در زبان انگلیسی به 11 مورد می رسد. علاوه بر این، در هر دو زبان مورد مطالعه، کنش گفتاری  تملق در هر دو موقعیت رسمی و غیررسمی یافت می شود اما در زبان فارسی استفاده از آن در موقعیت های غیررسمی و خصوصی بسیار بیشتر از کاربرد آن ها در موقعیت های رسمی است. هم چنین، بر اساس نتایج به دست آمده، فراوانی و کاربرد تملق در زبان و فرهنگ فارسی به مراتب بیشتر از زبان و فرهنگ انگلیسی است.   
۳۲۶.

بررسی روند ترجمه از عربی به فارسی در سده های نخست اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سخن تاریخ سال سیزدهم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۲۹ 35 - 52

کلیدواژه‌ها: زبان فارسی زبان عربی ترجمه شفاهی ترجمه کتبی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۵ تعداد دانلود : ۲۹۳
با ورود اعراب مسلمان به ایران، زبان فارسی به عنوان زبان ملی ایرانیان باقی ماند. در واقع، ظهور اسلام و غلبه اعراب مسلمان، اگرچه به تدریج در تمام اخلاق، عقاید، علوم و آداب ایرانیان تأثیر گذاشت و تا مدت ها زبان عربی به عنوان زبان اداری و علمی ایرانیان درآمد، اما این زبان نتوانست به عنوان زبان رسمی ایرانیان درآید. در دوره غلبه مسلمانان بر ایران، به علت مراوادات دو طرف، بحث ترجمه قوت گرفت. البته پیشینه این امر، قدمتی پیش از فتوحات دارد و ظاهراً در دربار حیره که وابسته به ساسانیان بود، مترجمانی حضور داشتند که به دو زبان فارسی و عربی مسلط بودند. در دوره اسلامی و از همان زمان رسول اکرمs، از سویی در میادین مختلف مترجمانی حضور داشتند که به ترجمه سخنان دو طرف می پرداختند و از سوی دیگر، مترجمان به خصوص از قرن دوم هجری، به ترجمه آثار مکتوب از عربی به فارسی همت گذاشتند. با تلاش مترجمان، تعدادی از آثار مانند: تاریخ طبری، تفسیر طبری، سواد الأعظم، البارع فی احکام النجوم و الطوالع و کلیله ودمنه، از عربی به فارسی برگردانده شد. این پژوهش، در صدد آن است با روش توصیفی تحلیلی، ترجمه های مکتوب و شفاهی از عربی به فارسی در سده های نخست اسلامی تا قرن چهارم هجری را مورد بررسی قرار دهد.
۳۲۷.

تفسیر و تحلیل معنایی پیشوند فعلی تاریخی پر/por/par/، بر پایه متون زبان و ادبیات فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا) دوره ۱۳ بهار ۱۴۰۰ شماره ۴۷ 13 - 44

کلیدواژه‌ها: پَر /por/par/ پیشوند تاریخی پر ریشه فعل قید کمال و غایت قید تأکید و تشدید فعل دو پیشوندی تحول معنایی پر زبان فارسی زبان بلوچی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۱۲ تعداد دانلود : ۳۳۸
پیشوند فعلی پر /par/por/: و شکل های تغییر یافته آن (فر، فل) در فعل های یک پیشوندی پرستیدن، فرمودن و فعل های دو پیشوندی پراگندن، پراکندن، فلخمیدن وفرغانیدن، یکی از ده ها پیشوندی است، که به اوّل مصدرهای ساده در زبان فارسی و دیگر زبان های ایرانی، از زبان ایرانی باستان تاکنون افزوده شده و معنی خاصی را به فعل افزوده است، امّا با گذر زمان و سیر تحول طبیعی زبان فارسی و عامل مهم تر، انتقال مرکزیت فرهنگی و سیاسی زبان فارسی از خاستگاه آن در خراسان و فرارودان به مرکز و غرب ایران (عراقِ عجم، آذربایجان و فارس) که عامّه مردم به زبان هایی غیر از فارسی تکلم می کردند، و فقط خواص علما، شاعران و نویسندگان دوزبانه که فارسی را به عنوان زبان رسمی، آموزشی و ادبی آموخته بودند، بسیاری از مصدرهای پیشوندی، ناشناخته مانده و به کاربرد مصطلح و معمول آن ها در متون رسمی، ادبی و تاریخی بسنده شده است، مصدرهای ساده ستیدن (پرستیدن)، مودن (فرمودن)، گندن (آگندن، پراگندن)، میدن (خمیدن، فلخمیدن)، نیدن (غانیدن، فرغانیدن)، حتی در خراسان مهجور و متروک گردیده است. جستجوی پیشوند تاریخی «پر /par/،/por/» در متون مکتوب زبان فارسی و دیگر زبان ها و گویش های ایرانی (مرده و رایج) و حتی همسایه (حوزه زبان سانسکریت) و گردآوری اطلاعت و تفسیر و تحلیل آن، این واژه را  که صاحب نظران، در مقوله حرف انگاشته اند، به واژه ای مرکب از ریشه فعلی و پسوند (ر) ارتقاء داده است، و همچنین ده ها پیشوند تاریخی دیگر نیز ارزش جستجو و پژوهش را دارند.
۳۲۸.

در باب تمیز در دستور زبان فارسی؛ صورت، ماهیت و اصطلاح شناسی آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهای زبانی دوره دوزادهم خرداد و تیر ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۶۲) ۱۲۱-۱۵۲

کلیدواژه‌ها: تمیز مفعول زبان فارسی متمم مفعولی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹۴۶ تعداد دانلود : ۲۲۱
«تمیز» اصطلاحی است که در نحو عربی و فارسی کاربرد دارد. این اصطلاح در دستورهای قدیم ترِ فارسی معادل همان تمیز عربی است، اما به تدریج بیشتر برای متمم مفعول به کار رفته است، یعنی نقشی که ابهام را از مفعولِ فعل هایی مانند دانستن، نامیدن، پنداشتن و... می زداید. امروز در دستور فارسی بیشتر از «تمیز» همین معنا اراده می شود. این گفتار نخست درپی آن است تا مشخص کند تمیز از کِی و از سوی چه کسی مصطلح شده است و این مفهوم چه معادل های دیگری دارد. دوم آنکه توصیفی از تمیز و فعل و مفعولِ مرتبط با آن به دست دهد. در راستای هدف نخست کتب دستور زبان فارسی (مطابق نظمی تاریخی) مطالعه و برای تحقق هدف دوم از بررسی ای پیکره بنیاد بهره برده شد که برخی از نتایج به دست آمده از آن چنین است: از میان این افعال فارسی فعل «دانستن» و سپس افعال دیدن، نامیدن، شمردن (شماردن) و گفتن، بیش از افعال دیگر با تمیز به کار رفته است. بیشترِ این افعال در ساخت های ظرفیتی متفاوتی ظاهر می شوند، اما برخی از آن ها تنها یک ساخت دارند و آن «فاعل، مفعول، تمیز» است، مانندِ نامیدن و محسوب کردن. تمیز عمدتاً در قالب گروه اسمی و سپس گروه صفتی و گروه حرف اضافه ای و به ندرت به شکل بند و ضمیر ظاهر می شود. نزدیک به تمام تمیزها با مفعول مستقیم و معدودی از آن ها با مفعول حرف اضافه ای می آیند. حضور مفعول در جمله به هر شکلی لازم است. به همین دلیل، شکل مجهول این افعال تمیز را از دست می دهند؛ به جز افعالی مانند یاد شدن، گفته شدن و اطلاق شدن که در حالت مجهول نیز مفعول حرف اضافه ای دارند.
۳۲۹.

رویکردهای آموزش مهارت نوشتاری فارسی به کودکان ابتدایی

نویسنده:
منبع: پژوهش در آموزش ابتدایی سال اول پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲ 20 - 27

کلیدواژه‌ها: آموزش خواندن رویکرد کلمه - محور رویکرد آوا - محور الفبا زبان فارسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۸۰ تعداد دانلود : ۳۵۰
دو رویکرد عمده برای آموزش مهارت نوشتاری به کودکان وجود دارند: رویکرد آوا-محور و رویکرد واژه-محور. در روش آوا-محور یا همان الفبایی که  یکی از روش های قدیمی و شناخته شده است ، تدریس نوشتن خواندن،  با آموزش صداهای انفرادی به کودکان آغاز می شود. در مقابل، در روش واژه-محور، آموزش نظام نوشتاری با خواندن و نوشتن کلمه ها آغاز می شود.  این مقاله ضمن معرفی این دو رویکرد رایج برای آموزش مهارت نوشتاری (املا)، سعی می کند با ارائه شواهدی از زبانهای فارسی و انگلیسی  به مقایسه مزایا و معایب هر کدام بپردازد. طرفداران شیوه سنتی الفبایی یا همان آوا-محور معتقدند که این روش، آگاهی واج شناختی را برای زبان آموزان به ارمغان می آورد و این موضوع  به آنها کمک می کند تا کلمات بی معنی و جدید را بهتر بخوانند. طرفداران روش رقیب، یعنی روش کلمه -محور، بر این باورند که در تدریس خواندن تمرکز باید بر کل کلمه باشد، زیرا کل کلمه واحد معنایی است و هدف از خواندن نیز کشف معنی است. آنها ادعا می کنند که کودکان در این روش ارزش های آوایی حروف را بعدا می توانند از طریق فرایند خوداکتشافی کشف نمایند.  شواهد زبان انگلیسی و فارسی نشان می دهند که خوانندگان ماهر از رویکرد کلمه-محور استفاده می کنند.
۳۳۰.

تخفیف واج های زبان فارسی بر اساس واژگانی ازشاهنامه فردوسی

نویسنده:
منبع: پویش در آموزش علوم انسانی سال چهارم پاییز ۱۳۹۸ شماره ۴ (پیاپی ۱۶) 72 - 81

کلیدواژه‌ها: زبان فارسی تخفیف مخفف صامت مصوت شاهنامه فردوسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۸ تعداد دانلود : ۵۶۸
زبان، پدیده ای نظام مند، پویا و قابل تغییر و تحوّل است. یکی از مهم ترین دگرگونی ها و تحوّلات زبانی مسئله تخفیف یا کاهش واج ها بر اساس مقاصد خاص از طرف کاربران زبانی است. برخی از این عوامل و مقاصد عبارت اند از: کم کوشی و فرآیند اقتصاد زبانی، تحوّلات زبان محاوره یا گفتار از زبان معیار یا نوشتار، لهجه ها، گویش ها و گونه های تلفّظ زبانی، هم نشینی حروف متنافر و بعید المخرج و غیره. زبان فارسی نیز از این قاعده زبانی مستثنیٰ نیست و تخفیف در واژگان فارسی یکی از عوامل مهمّ زبانی است که در این مقاله نگارنده می کوشد تا بر اساس متن شاهنامه فردوسی این مسئله را مورد واکاوی و مداقّه قرار دهد و در دو محور تخفیف در « صامت ها» و تخفیف در «مصوّت ها »ی واژگان این متن به بررسی عوامل مؤثّر زبانی بر ایجاد این پدیده زبانی بپردازد. زبان فارسی، تخفیف(=مخفّف)، صامت، مصوّت، شاهنامه فردوسی
۳۳۱.

نخستین اثر احتمالی به زبان فارسی در آناتولی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان و ادب فارسی سال ۷۴ بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲۴۳ 113 - 130

کلیدواژه‌ها: آناتولی زبان فارسی کشف العقبه الیاس بن احمد قیصری دانشمندیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۵ تعداد دانلود : ۲۸۵
پس از استقرار سلجوقیان در آسیای صغیر زبان فارسی در آنجا از رونق فراوانی برخوردار شد و سبب شد آثار متعددی به فارسی در آن سرزمین به رشته تحریر درآید. درخصوص اینکه چه اثری برای اوّلین بار به فارسی در آناتولی تألیف شده، پژوهشهای زیادی صورت گرفته است و محقّقان ایرانی و ترکیه ای در این زمینه مقالاتی را تألیف کرده اند. پیشتر حبیش بن ابراهیم تفلیسی (متوفی 559 یا 579 قمری) را نخستین فارسی نویس دیار روم دانسته اند که چند اثر به فارسی آن سرزمین نوشته است. امّا در سالهای اخیر رساله دیگری با عنوان «کشف العقبه» که در مجموعه ای از رسائل که در قرن هشتم کتابت شده، مندرج است، به عنوان اوّلین اثر به زبان فارسی در آناطولی مطرح شده است. تاریخ تألیف این اثر اواخر قرن پنجم تخمین زده شده که بسیار جالب توجّه و قابل تأمّل است و در صورت اثبات این فرضیه تاریخ تألیف اوّلین اثر به فارسی در آناتولی بیش از نیم قرن عقبتر می رود و از لحاظ سابقه زبان و ادب فارسی در آسیای صغیر بسیار حائز اهمیت است. در این مقاله ضمن معرفی اجمالی رساله به قراینی اشاره شده که نشان می دهد این اثر می تواند به عنوان اوّلین اثر احتمالی در دیار روم پذیرفته شود.
۳۳۲.

شیوه های واژه گزینی و واژه سازی فارسی در آثار منثور ناصرخسرو(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های دستوری و بلاغی سال یازدهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱۹ 61 - 89

کلیدواژه‌ها: ناصرخسرو آثار منثور زبان فارسی زبان پهلوی فرآیندهای واژه سازی و واژه گزینی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۱۸ تعداد دانلود : ۴۳۱
عنوان «حجت جزیره خراسان» ناصرخسرو را بر آن داشته که با وجود باور عمیق به دین و نفوذ زبان عربی، با کاربرد برخی اصطلاحات فارسی به غنای زبان فارسی و اعتدال وام ستانی از زبان عربی کمک کند. وی در آثار خود به گسترش ادبیّات تعلیمی در حوزه دین، مذهب، کلام و فلسفه پرداخته و آگاهانه کوشیده با شیو ه های اصلی واژه سازی و واژه گزینی از طریق «ترکیب و اشتقاق» که در زبان فارسی میانه رایج بوده و شیوه های فرعی رایج و خود ساخته، اصطلاحات فارسی مانند: هم گوشکی، زاده راه، زیریدن، کاربندنده و... را به جای اصطلاحات عربی نشانده و قیمتی دُرِّ لفظ دری را پاس داری کند. پیگیری اصطلاحات دینی و کلامی ناصرخسرو در واژه نامه های متون پهلوی نشان می دهد که وی مُبدِع این اصطلاحات نیست و پیشتر بسیاری از آنها در زبان فارسی میانه موجود بوده و او آن ها را بدون تغییر معنا یا با تغییر معنا به کار برده و به احیاء و گسترش معنایی واژگانِ از پیش موجود، پرداخته که نشانگر وجه تمایز نثر او با نثرهای مفاخره آمیز فاضلانه است. این پژوهش با روش کتابخانه ای و توصیفی-تحلیلی به این پرسش ها پاسخ می دهد که ناصرخسرو برابر نهادهای فارسی را طیّ کدام فرآیندهای واژه سازی و واژه گزینی در پنج اثر منثور خویش به کار بُرده و چگونه شیوه «ترکیب و اشتقاق» زبان پهلوی را دنبال کرده است.
۳۳۳.

کاربست زبان فارسی در خیرالنساء با نظر به منطق روایی رمان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نقد ادبی سال چهاردهم تابستان ۱۴۰۰ شماره ۵۴ 37-66

کلیدواژه‌ها: زبان فارسی خیرالنساء منطق روایت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۷۱ تعداد دانلود : ۱۹۱
شکل گیری زبان روایت خیرالنساء مبتنی بر ویژگی یکّه زبان فارسی، یعنی ذات روایی آن، از طریق قابلیت ترکیبی و ترکیب پذیری و همچنین سازوکار مؤلفه هایی است که در این زمینه زبانی، منطق حاکم بر رویدادهای آن را می سازند. این نوشتار بر این اساس و با توجه به پرسش از چگونگی شکل گیری زبان خیرالنساء با توجه به منطق روایی آن و با هدف دستیابی به درکی از سازوکار مؤلفه های سازنده زبان روایت و اهمیت و جایگاه این زبان در ادبیات و فرهنگ معاصر شکل گرفته است. در این مسیر، با توجه به جوهره مکاشفه ای اثر، مؤلفه های سازنده زبان آن به عنوان چارچوب نظری تعیین و سپس به بررسی سازوکار آن ها در شکل گیری زبان روایت پرداخته شده است. ساختار بحث در این پژوهش که از نوع کیفی و به روش توصیفی تحلیلی انجام شده، در چهار بخش به جنبه های چهارگانه کیفیت ترکیبی، زمانمندی، مکانمندی و شخصیت در زبان اثر و با بررسی بخش هایی از آن تنظیم شده است. ماحصل تحقیق بیان می کند توجه به اصل ترکیب پذیری زبان فارسی و قابلیت آن در مادی و ملموس کردن داستان، زمینه اصلی موجودیت بخش به زبان روایی خیرالنساء بوده که باورپذیری روایت و تسهیل فرایند منطقی سازی را موجب شده است. علاوه بر این، تحقق اثر در این زمینه مستلزم برقراری روابط منطقی میان رویدادهای متوالی از طریق مؤلفه های زمان، مکان و شخصیت خیرالنساء در هماهنگی و انسجام است که در خیرالنساء با توجه به ذات مکاشفه ای و سنت داستان نویسی ایرانی انجام یافته است. همچنین زبان روایت از این طریق آشکارکننده فرهنگ ایرانی و نشان از روایت مکتوب معاصری است که ریشه در سنت خود دارد و بنابراین موجب وحدت حسی میان اهالی آن است.
۳۳۴.

واکاوی جلوه های زبان فارسی در متون کهن فقه اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان و ادبیات فارسی (دانشگاه خوارزمی) سال بیست و نهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۳۵(پیاپی ۹۰) ۱۴۶-۱۱۹

کلیدواژه‌ها: زبان فارسی متون کهن فقهی فارسی مذاهب فقهی فقه اسلامی زبان دین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵۸ تعداد دانلود : ۲۰۲
زبان به عنوان یکی از مؤلفه های مهم فرهنگ هر جامعه در تبادل اندیشه های مختلف، نقش اساسی ایفا می کند. از سوی دیگر، دانش فقه به عنوان یکی از علوم شرعی کاربردی، رسالت استنباط احکام شرعی عملی مکلفان را بر عهده دارد. توصیف و تحلیل عناصر زبانی فارسی در متون کهن فقهی و آثار فقهی آن، هدف این پژوهش است. این نوشتار با روش توصیفی و تحلیلی، ضمن استقرا، نمونه هایی از واژه ها و عناصر زبان فارسی در متون برگزیده کهن فقهی را به دست می دهد، برخی ویژگی های زبانی، دستوری و نحوی این نمونه ها تحلیل می کند و برخی ویژگی های برجسته نظیر کاربرد توأمان واژه های فارسی وعربی، تغییر ساختار نحوی جمله، و تغییر معنایی، تحول واجی و آوایی و تحریف واژه های فارسی در منابع کهن فقهی عربی و فارسی را دقیق تر بررسی می کند. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که زبان فارسی در میان زبان های غیرعربی در متون کهن فقهی از جایگاه ویژه ای برخوردار است؛ به طوری که اغلب واژه های غیرعربی در این متون از زبان فارسی اقتباس و معرّب شده اند. در کنار منابع کهن فقهی به زبان عربی، اندک منابع ارزشمند کهن فقهی به زبان فارسی نیز وجود دارند که به عنوان نمونه هایی از کاربرد زبان فارسی به عنوان زبان دین از ارزش بی مانندی برخوردارند. این بررسی می دهد که اغلب مؤلفان متون کهن فقهی عربی که از زبان فارسی اثر پذیرفته اند، از دیار فارس یا آشنا به زبان فارسی بوده و یا فقهای عرب زبانی بوده اند که زندگی اجتماعی مسلمانان فارسی زبان در آثار آنان تجلی یافته است. در پژوهش حاضر به دو بخش از این آثار فقهی دقیق تر پرداخته شده است. نخست، حکم ترجمه فارسی قرائت سوره «فاتحه» در نماز که مذاهب فقهی در این مسئله دارای سه دیدگاه متمایز هستند. با بررسی ادله و مستندات این دیدگاه ها، دیدگاه تفصیلی ناظر بر جواز ترجمه فارسی سوره فاتحه در حالت عدم توانایی بر قرائت درست و عدم جواز آن در حالت توانایی بر قرائت درست، دیدگاه برگزیده است. دیگر، دیدگاه فقهی جاری ساختن طلاق به زبان فارسی که در این مسئله دو دیدگاه متمایز وجود دارد. قول برگزیده در این مسئله، دیدگاه ناظر بر صحت و امکان فقهی وقوع طلاق به زبان هر قومی است.
۳۳۵.

قلب نحوی به راست در ترجمه (از زبان فارسی به انگلیسی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش زبان و ادبیات فارسی بهار ۱۳۹۹ شماره ۵۶ 27-47

کلیدواژه‌ها: زبان فارسی زبان انگلیسی قلب نحوی به راست ترجمه و معنای کاربردشناختی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۷۲ تعداد دانلود : ۶۰۱
قلب نحوی در زبان فارسی، اختیاری و با انگیزه کاربرد شناختی همراه است. از آنجایی که قلب نحوی در زبان فارسی، برخلاف زبان انگلیسی، یکی از ویژگی-های این زبان محسوب می شود، تحلیل بندهای مقلوب و ترجمه آنها به منظور افزایش دقت و کیفیت ترجمه این نوع بندها ضروری به نظر می آید. بنابراین پژوهش حاضر به روش پیکره ای، از نوع توصیفی - تحلیلی و با هدف بررسی تأثیر قلب نحوی به راست بر بندهای ساده فارسی و تحلیل معادل های انگلیسی آنهاست. برای این منظور از تعداد کل 5247 بند در پیکره فارسی متشکل از کتاب های «مربای شیرین»، «خمره»، «دا» و «چراغ ها را من خاموش می کنم»، تعداد 297 بند مقلوب به راست جمع آوری گردید و همراه با معادل های ترجمه شده انگلیسی آنها بر اساس چارچوب نظری دستور نقش گرای نظام بنیاد «هلیدی» تحلیل شد. نتایج نشان می دهد که قلب نحوی به راست در پیکره فارسی با تغییر در فرانقش ها، آغازگر نشان دار ایجاد کرده است؛ ولی مترجمان به این نوع بندها توجه چندانی نداشته اند. همچنین این دستور در زمینه نقد و صحه گذاری ترجمه بندهای مقلوب به راست به زبان انگلیسی می تواند کارا باشد.
۳۳۶.

بررسی و نقد راهکارهای ترجمه ابهام در قرآن کریم به زبان فارسی و چینی (ابهام واژگانی و دستوری به عنوان نمونه)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های زبان شناختی قرآن سال دهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۱۹) 61 - 78

کلیدواژه‌ها: ترجمه قرآن ابهام زبان فارسی زبان چینی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۹ تعداد دانلود : ۱۸۴
ترجمه ابهام ، به ویژه ابهام های قرآن به عنوان یک متن مقدس همیشه کار سختی است؛ زیرا سبک و شیوه ابهام قرآنی خالی از خلل و در عین سازواری و بلاغت است. در مقاله پیش رو با بررسی چگونگی ترجمه ابهام به دو زبان فارسی و چینی، تلاش شده است نخست، نحوه برخورد مترجمان با مقوله ابهام مشخص شود و دوم، تفاوت های این دو زبان در انتخاب های فرهنگی بررسی شوند. برای این منظور، از ترجمه های فارسی، یک ترجمه کهن ترجمه ابوالفتوح رازی و یک ترجمه معاصر ترجمه گرمارودی و از میان ترجمه های چینی، ترجمه «سلیمان بی جه سو» انتخاب شده اند. مهم ترین یافته های این پژوهش، نشان می دهد رازی در مواجهه با وجوه متعدد لفظ یا ساختار مبهم، معمولاً یک وجه را برگزیده و وجوه دیگر را وانهاده است. همچنین، گرمارودی بیشتر بر انتقال تعدد معنایی موجود در متن اصلی با استفاده از پاورقی و کمانک متمرکز است؛ در این بین، تمرکز سلیمان بر انتقال واژه یا ساختار مبهم به زبان چینی است.
۳۳۷.

سید فخرالدین شادمان، ایستاده بر زمینِ زبان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی ایران سال ۲۱ زمستان ۱۳۹۹ شماره ۴ 3 - 21

کلیدواژه‌ها: تسخیر تمدن فرنگی فکلی زبان فارسی علم هویت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۴ تعداد دانلود : ۲۰۴
این تحقیق در صدد است به خوانشِ اندیشه "سید فخرالدین شادمان" از تجدد و مسائل برآمده از آن در چارچوب نظریه  تحلیل گفتمان لاکلاو و موفه بپردازد، اینکه چه رویکردِ سلبی یا ایجابی نسبت به تجدد، و خاستگاه آن غرب، در گفتمان شادمان شکل بندی شده است و چه نظامی از معانی و مفاهیم را در مواجهه با تجدد و شکاف های هویتی ناشی از آن برساخته است. او پرسش و پاسخِ خود از چگونگیِ این مواجهه و جذب یا طردِ ملزومات و وقته های تمدن غرب را در کتابِ تسخیر تمدن فرنگی در دهه 1320 شمسی صورت بندی می کند، و با باور به تجددی هدایت شده و برنامه ریزی شده در زنجیره گفتمان های بومی گرا معتقد است جانمایه تجدد و پیشرفت غرب فقط در علم آن محدود می و این علم را باید اخذ کرد پیش از آن که سایر عناصرِ فرهنگِ مهاجمِ غربی، سوژه های مستقر در وضعیتِ فرهنگی-اجتماعی سنتی را مسخر خود سازند و از محتوای هویتی شان تهی کنند. شادمان پروژه تسخیرِ تمدن غرب را امکان پذیر نمی داند مگر  با خودآگاهی و وحدت ملی که او این هر دو را با مفصلبندی حولِ دال مرکزی زبان فارسی به عنوان بازنمایِ هویت و خِرد ملی ممکن دانسته و تلاش می کند با ایجادِ خصلت تعیّن کنندگی در زبان فارسی، مواضعِ سوژگی پراکنده را از مقامِ خودِ حقیرِ تجدد زده یا سنت زده به موضعِ منسجم و یک پارچه خودِ آگاه و اصیل، ارتقا دهد تا سوژه به واسطه این خودآگاهی به بومی سازی تجدد پرداخته و ایران را از وضعیتِ سلطه و تسخیر غرب برهاند.
۳۳۸.

بررسی شناختی استعاره در غزل: مطالعه ای تطبیقی و پیکره بنیاد(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های ادبیات تطبیقی دوره نهم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۳ (پیاپی ۲۹) ۸۵-۵۷

کلیدواژه‌ها: استعاره مفهومی غزل زبان فارسی زبان ترکی آذربایجانی زبان انگلیسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۸ تعداد دانلود : ۱۶۱
مطالعه حاضر به بررسی تطبیقی غزل از دیدگاه استعاره مفهومی (لیکاف، ۱۹۸۰) می پردازد. پیکره زبانی این پژوهش شامل ۲۴ غزل (۱۸۹ بیت) از زبان های فارسی، ترکی آذربایجانی و انگلیسی است. یافته های پژوهش نشان می دهد که پربسامدترین حوزه مقصد در نظام مفهومی شعرا در غزل حوزه «عشق» است. همچنین، استعاره های مفهومی غالب در حوزه عشق، با توجه به دیدگاه لیکاف، در زبان های فارسی، ترکی و انگلیسی بدین قرار است: الف) زبان فارسی: عشق سفر است، عشق شراب است، عشق پیوند است، عشق آتش است، عشق بیداری است، عشق معامله است. ب) زبان ترکی: عشق ظلم است، عشق ضرر است، عشق انتظار است، عشق چرخش/طواف است، عشق بهار است، عشق شراب است، عشق واعظ است. ج) زبان انگلیسی: عشق زنده است، عشق ناپایدار است، عشق تضاد است. از دیگر یافته های مطالعه حاضر این است که در برخی از غزل ها صورت زبانی شعر در بسامد وقوع استعاره مؤثر می باشد. به عبارت دیگر، فرم زبانی در غزل می تواند بر نوع و میزان استفاده شاعر از استعاره تاثیر مستقیم داشته باشد. نتایج این پژوهش نشان می دهد که استعاره مفهومی غالب در غزل همان هسته تشکیل دهنده و ایجادکننده شعر می باشد. استعاره مفهومی مذکور از ابتدای تشکیل غزل به عنوان نیروی محرک شاعر بوده و احتمالا شاعر را به گفتن شعر واداشته است.
۳۳۹.

متن پژوهی کتاب «زبان فارسی – مکاتبات و اسناد بازرگانی» (بر پایه زبان های فارسی و روسی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی سال ۲۱ دی ۱۴۰۰ شماره ۱۰ (پیاپی ۹۸) 265-290
تعداد بازدید : ۲۶۸ تعداد دانلود : ۱۲۸
مکاتبات اداری از جمله سبک های ادبی معیار زبان فارسی است که دارای ویژگی های نگارشی خودویژه از جهت واژگان، کلیشه های ثابت ساختاری و سبک است. آموزش چنین سبکی از کاربرد زبان، به ویژه آموزش زبان به عنوان زبان خارجی (بر اساس نمونه آموزش زبان فارسی به روس زبانان در موضوع پژوهش) دارای ویژگی ها و راهکارهای روشی خود است. خوانش و ترجمه متن مکاتبات اداری فارسی به دلایل زیر با دشواری هایی برای روس زبانان همراه است: نخست عربی گرایی در مکاتبات، دوم دگرگونی معنای پاره ای از واژگان عربی اقتباس شده در زبان فارسی، سوم ویژگی تملق گویی افراطی به عنوان اظهار ادب در نامه نگاری فارسی. این دلایل همه سبب شده اند خوانش و فهم متن مبنای مکاتبات اداری و بازرگانی برای خارجی زبانان دشوارتر گردد. کتاب «زبان فارسی – مکاتبات و اسناد بازرگانی» (Персидский язык. Коммерческая корреспонденция и документация) نوشته حبیب نجفُف با وجود آنکه گنجینه ارزشمندی است از مجموعه مکاتبات اداری و بازرگانی میان ایران و شوروی / فدراسیون روسیه، همزمان عیب ها و ایراداتی بر آن وارد است که حضور نداشتن ویراستار فارسی زبان در بازبینی متن های بخش «گفتگو»، به کارگیری کاربردهای سبکی نادرست در زبان تحت تاثیر خطاهای پربسامدی گویشوران فارسی، آموزش کاربرد واژگانی که امروزه دیگر در زبان منسوخ گشته اند، از آن جمله است.
۳۴۰.

نقش لُرها در تقویت هویت ملی در عصر پهلوی با تأکید بر مؤلفه زبان فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ملی سال ۲۲ زمستان ۱۴۰۰ شماره ۴ (پیاپی ۸۸) 91 - 109
تعداد بازدید : ۲۹۸ تعداد دانلود : ۱۸۰
پژوهش با تمرکز بر لُرها و ارائه تعریف و تبیین مفهوم هویت ملی، عناصر هویت ملی ایران و دل بستگی لُرها نسبت به مؤلفه زبان فارسی در عصر پهلوی (1299 1357 ه.ش) است. در ایران گروه های زبانی گوناگونی زندگی می کنند، این گروه ها نقش سازنده و برجسته ای در همبستگی و تقویت هویت ملی دارند. لُرها هم ازنظر زبانی و گویش های زبانی شباهت زیادی با زبان فارسی دارند و هم ازنظر تاریخی و فرهنگی خودشان را ایرانی می دانند. وجود دیدگاه هایی مبنی بر ایرانی بودن لُرها، عناصر هویت بخش دین اسلام و مذهب تشیع، زبان فارسی، تاریخ و سرزمین ایران باعث شد لُرها نقش فعال و تأثیرگذاری در مسایل گوناگون ایران داشته باشند. لُرها با کارآمدترین ابزارهای زبان فارسی؛ ازجمله شاهکارهای ماندگار فردوسی، سعدی، حافظ، نظامی و مولوی در غنا و گسترش زبان فارسی بعنوان زبانی فراگویشی و تعاملی نقش زیادی در همبستگی ملی داشتند. در عصر پهلوی زبان فارسی به عنوان مؤلفه پایدار هویت ساز و به صورت آگاهانه برای انجام مکاتبات اداری، رسمی و علمی موردتوجه قرار گرفت..پژوهش به بررسی نقش لُرها در استحکام بخشی به وحدت ملی در ایران، می پردازد که در قالب فرضیه «لُرها در کنار گویش های محلی زبان لُری با بکارگیری زبان فراگویشی فارسی بعنوان زبان رسمی مکاتبات، نظام اداری، آموزشی، زبان آثار و منابع مکتوب ملی و محاوره ای، نقش مؤثری در استحکام وحدت ملی داشته اند.» بنابراین با توجه به ماهیت موضوع، تحقیق از نوع توصیفی تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای، اسنادی و اینترنتی است.