علی بلاغی اینالو

کتاب های فارسی دوره متوسطه اول یکی از مهمترین منابع این دوره است؛ به نحوی که می توان این کتب را پیشاهنگ و مقدمه فهم برخی از دروس دیگر نیز به حساب آورد. در کتاب های فارسی بخشی تحت عنوان دانش های ادبی گنجانده شده است که هدف اصلی آن کمک به دانش آموزان در جهت فهم نکات ادبی و ظرافت های زیباشناختی است. پژوهش حاضر این بخش از کتاب های فارسی را با روش تحلیل محتوایی، بر پایه منابع کتابخانه ای بررسی کرده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که این بخش به دلیل پاره ای از کاستی ها و نقایص نتوانسته است زمینه را برای تحقق اهداف مورد نظر برنامه ریزان برای درس فارسی دوره متوسطه اول فراهم آورد. عمده این نقایص عبارتند از عدم توجه کافی به بخش دانش های ادبی در پایان دروس و ایجاز و فقدان توضیحات لازم و همچنین پیروی نکردن از یک شکل پیوستار در ترتیب قرار گرفتن این دانش ها و نیز ارتباط نسبتاً ضعیف محتوای درس با دانش ادبی مطرح شده. مرتفع ساختن این تقص ها در راستای حرکت از وضع موجود و نیل به وضعیت مطلوب خواهد بود.

رویکردهای غالب در مطالعه و نقد اسطوره ها غالباً بر نوعی پیش فرض ناظر بر خنثی بودن این گفتمان مبتنی است. در این میان می توان با گذار از چنین دیدگاه هایی و با خارج کردن اسطوره ها از حالت تعلیق و سپس مقید ساختن به ساختارهای قدرت، برداشت و خوانش تازه ای از آن ها ارائه داد. بر این مبنا در مقاله حاضر نخست اسطوره آفرینش و اساطیر هم عرض آن از حالت تعلیق جدا شده است و در چهارچوب یک نوع ساختار قدرت قرار گرفته است، سپس منطق جاری در این فرآیند تبیین شده و در نهایت به کارکرد چنین امری پرداخته شده است. نتایج حاصل از دریافت و تشریح برخی از آثار انتخابی در سنت یونانی- ایرانی بیانگر این مسأله است که عملکرد این روایت های اسطوره ای به تولید و بازتولید اندیشه های ذات گرایانه متعلق به سنت های جبرگرا معطوف است که در گستره ای از رویکرد و کارکرد انتولوژیک تا ساز و برگی ایدئولوژیک برای سرکوب و سلب عاملیت از سوژه جریان یافته است. از این چشم انداز نظام های اسطوره ای به دستمایه منطق ذات گرایی، یک مرکز قدرت صورت بندی و به صورت محافظه کارانه تعرض سوژه های انسانی به این مراکز را به شیوه های گوناگون سرکوب کرده اند.

نقطه آغاز ارتباط مطالعات و تحقیقات حوزه ادبیات فارسی با آراء و نظریات نیکولوماکیاولی حدوداً به اوایل سده بیستم باز می گردد. پس از این تاریخ، آثارنسبتاً قابل توجهی متعلق به سنّت ادب فارسی در پرتو آراء و نظرات ماکیاولی به نقد گذاشته شده است و این روند همچنان نیز ادامه دارد. نوشتار حاضر نخست به تبارشناسی این جریان در پژوهش های حوزه ادبیات فارسی فارسی و سپس به تحلیل و بررسی نحوه مواجهه این گونه تحقیقات با آراء و نظریات نیکولو ماکیاولی پرداخته است. نتایج نشان می دهد، که غالب این تحقیقات، به دلیل عدم توجه به جایگاه واقعی ماکیاولی و زمینه های تأثیرگذاری وی در فضای فرهنگی و گفتمان سیاسی غرب، به برداشتی غیرجامع و تک بعدی از آراء و نظریات وی نائل شده اند و مسیرهای دیگری را که با واقعیت و متطق درونی آثار ماکیاولی انطباق بیشتری دارد؛ نادیده انگاشته اند. این مسئله در تحلیل نهایی، مطالعات ادبی را تحت تأثیر قرار داده و غالباً موجب قرائت های نه چندان دقیق از متون شده است.

شعر دو قرن اخیر اسطوره، روایت های افسانه ای و زبان کهن بی اثیر نبوده است. قله رفیع برآمده از پیشینه سترگ ادبیات حماسی ، شاهنامه فردوسی است که از ادب حماسی می توان آن را مادر ادبیات پارسی دری نامید. در دوقرن اخیر اثار حماسی در ادبیات به تبع شاهنامه فردوسی وآثار پیشینیان، در نوع ملی، دینی، تاریخی و نیز حماسه آفرینی های پرشور انقلابی پدید آمد. وجه عام این آثار رنگ و بوی ملی است. حتی در حماسه های دینی این برجستگی را می توان دید. نتیجه بررسی آثار حماسی و حماسه گونه ها این است که ادبیات حماسی در دو قرن اخیر را، می توان به دو دوره تقسیم کرد. دوره قبل از نیما و دوره بعد از نیما : همه آثار حماسی دوره قبل از نیما به تأسی از شاهنامه فردوسی در همان سبک زبانی و وزن و قالب سنتی سروده اند و نوآوری چندانی جز تفاوت مضمون در آنها نیست و فقط می توان آنها را در ردیف آخرین مقلدان شاهنامه محسوب کرد.اما در دوره بعد از نیما، گونه های به کارگیری حماسه در ادبیات معاصر، بیشتر در سه محور نگرش حماسی، زبان حماسی و وزن و قالب حماسی بوده است.

زبان، پدیده ای نظام مند، پویا و قابل تغییر و تحوّل است. یکی از مهم ترین دگرگونی ها و تحوّلات زبانی مسئله تخفیف یا کاهش واج ها بر اساس مقاصد خاص از طرف کاربران زبانی است. برخی از این عوامل و مقاصد عبارت اند از: کم کوشی و فرآیند اقتصاد زبانی، تحوّلات زبان محاوره یا گفتار از زبان معیار یا نوشتار، لهجه ها، گویش ها و گونه های تلفّظ زبانی، هم نشینی حروف متنافر و بعید المخرج و غیره. زبان فارسی نیز از این قاعده زبانی مستثنیٰ نیست و تخفیف در واژگان فارسی یکی از عوامل مهمّ زبانی است که در این مقاله نگارنده می کوشد تا بر اساس متن شاهنامه فردوسی این مسئله را مورد واکاوی و مداقّه قرار دهد و در دو محور تخفیف در « صامت ها» و تخفیف در «مصوّت ها »ی واژگان این متن به بررسی عوامل مؤثّر زبانی بر ایجاد این پدیده زبانی بپردازد. زبان فارسی، تخفیف(=مخفّف)، صامت، مصوّت، شاهنامه فردوسی

هیچ یک از آثار بزرگ ادبی همانند شاهنامه فردوسی پژواک عمل ندارد و یکی از موضوعاتی که به شکل گسترده به آن پرداخته اند موضوع زن در شاهنامه است. این اثر با نگاهی نو به جایگاه زن در شاهنامه پرداخته است. هدف از این پژوهش نگاهی جامع به جایگاه زن در اندیشه فردوسی و شاهنامه است. روش کار به این صورت بوده است که با استخراج نام های زنان در شاهنامه از فرهنگ نام های شاهنامه، بر اساس متن شاهنامه تصحیح دکتر خالقی مطلق، هریک از اسامی را جداگانه بررسی و توصیف کرده ایم و سپس نگاه ها به زن در شاهنامه را در پنج مقوله تحلیل کرده ایم که عبارتند از: 1- نگاه فردوسی به زن، 2- نگاه زن ستیزانه در شاهنامه، 3- نگاه مثبت به زن در شاهنامه، 4- نگاه برابر با مرد، 5-نگاه برتری به زن. نتیجه این که نگاه فردوسی در شاهنامه به زن نگاه جنسیتی نیست بلکه فراز و فرود جایگاه زن در شاهنامه همانند جایگاه مردان در شاهنامه است.