درخت حوزه‌های تخصصی

علوم اسلامی

حوزه‌های تخصصی
ادبیات اقتصاد تاریخ تربیت بدنی جغرافیا حقوق روانشناسی زبان شناسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی علوم اجتماعی علوم اسلامی علوم انسانی علوم تربیتی علوم سیاسی فلسفه و منطق مدیریت مطالعات زنان هنر و معماری
اخلاق و تعلیم و تربیت اسلامی ادبیات عرب تاریخ اسلام و سیره تصوف و عرفان اسلامی تفسیر و علوم قرآن حدیث و علوم حدیث علوم غریبه فقه و اصول گروه های ویژه منطق، فلسفه و کلام اسلامی
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدیدترین
فیلترهای جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱٬۹۸۱ تا ۲٬۰۰۰ مورد از کل ۷۹٬۱۸۶ مورد.
۱۹۸۱.

رویکردی به انگیزش اخلاقی درآیات وروایات از منظر روانشناسی اخلاق دینی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: اخلاق وحیانی سال ۱۴ تابستان ۱۴۰۳ شماره ۲ (پیاپی ۳۱) 39 - 76

کلیدواژه‌ها: انگیزش انگیزش اخلاقی روان‏شناسی اخلاق روانشناسی اخلاق دینی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۶ تعداد دانلود : ۱۰۴
انسان در ذات خودش وبه لحاظ فطری انگیزه بر انجام رفتار اخلاقی دارد.اما چرا انسانها در برخی موقعیت ها انگیزه بررفتارهای اخلاقی ندارند؟ویا حتی انگیزه بر رفتار غیر اخلاقی دارند.ودچار بی پروایی وشرارت می شوند. همین مسأله در آموزه های اخلاقی دین هم وجود دارد.سؤال اصلی مقاله این است که«چرا افراد متدین ویا مدعی دین داری با علم به الزامات اخلاقی دین، انگیزه برای انجام فعل اخلاقی ندارند؟». ویا گاهی برخلاف دستورات اخلاقی دین عمل می کنند. بنابراین چه نسبتی بین باورهای دینی معطوف به گزاره های اخلاقی وانگیزش اخلاقی وجود دارد؟ از آنجائیکه مفهوم «انگیزش» و نظریه های مربوط به آن در«روان شناسی» مورد بحث قرار می گیرد ومفهوم«انگیزش اخلاقی»در«روانشناسی اخلاق »از مباحث مهم وکلیدی است. به همین جهت این مقاله با روش توصیفی، تحلیلی درصدد تبیین عوامل وموانع «انگیزش اخلاقی» از منظر نویی موسوم به «روانشناسی اخلاق دینی» با استناد به برخی آیات وروایات است .حاصل ونتیجه اینکه، عوامل درونی مانند«ضعف اراده»،«ضعف ایمان»و«بی تقوایی» وغلبه«امیال وغرایز»و«عدم آگاهی» وغفلت، موانع انگیزش اخلاقی است.همچنین عوامل بیرونی مانند خانواده،نظام تربیتی وآموزشی جامعه،ارتباطات اجتماعی حقیقی ومجازی ورفتارهای حکومت، مؤثر در انگیزش اخلاقی افراد هستند.
۱۹۸۲.

دلایل هنجارین «ایثار و از خود گذشتگی» در اخلاق وحیانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: اخلاق وحیانی سال ۱۴ تابستان ۱۴۰۳ شماره ۲ (پیاپی ۳۱) 77 - 96

کلیدواژه‌ها: اخلاق نقلی اخلاق هنجاری اخلاق اسلامی ایثار ازخودگذشتگی گذشت نفس

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۳ تعداد دانلود : ۹۲
ایثار و ازخودگذشتگی از جمله مفاهیم و اصول اساسی در اخلاق اسلامی است که براساس آن، انسان با نادیده انگاشتن منافع شخصی، دیگری را بر خویشتن مقدم می کند. دلایل و تبیین های مختلفی برای ایثارگری می توان بیان کرد.در پژوهش حاضر کوشیده است که با روش توصیفی تحلیلی و با تکیه به قرآن و حدیث، دلایل هنجاری و وجه ارزشمندی ایثار را تبیین کنیم و به این پرسش بپردازیم که از منظر اخلاق ماثور، چرا انسان باید برای دیگران از منافع شخصی خویش بگذرد. آیا دلایل نتیجه گرایانه ای وجود دارد یا وظایف و فضایلی هستند که انسان را به ایثارگری می رسانند در پاسخ به این پرسش؛ بر اساس نظریه ها و دسته بندی های رایج اخلاق هنجاری این مسئله، ارزیابی و تحلیل شده است. ارزیابی و تحلیل آیات و روایات نشان می دهد که در اخلاق نقلی، دلیل واحدی برای ایثارگری نیست بلکه دلایل متفاوتی برای ایثارگری وجود دارد. در برخی موارد، ایثارگری به دلایل نتیجه گرایانه است.عامل به دنبال کسب منافعی است که این ایثارگری در مواردی از جمله کسب منافع اخروی ارزشمند است. در مواردی نیز ایثارگری به دلایل وظایف گرایانه مانند اقتضای امرالهی یا عقل است. در مواردی نیز می توان گفت که منش و شخصیت ایثارگرایانه است که فرد ازخودگذشتگی می کند و پروای دیگران را دارد.
۱۹۸۳.

در جست وجوی همسازی:بازسازی اجتماعی-سیاسی دستگاه فکری کنفوسیوس(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: ادیان و عرفان سال ۵۷ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۱ 39 - 62

کلیدواژه‌ها: نظریه پرداز اجتماعی هی جِنکْمینک لی رن یی جُنتْسه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۹ تعداد دانلود : ۹۰
بی تردید کنفوسیوس در زمره بزرگ ترین و تأثیرگذارترین شخصیت های تاریخ اندیشه شرق دور است. با این حال، او چنان که رویه حکمای شرق است، تعالیم خود را در قالب کلمات قصار و حکمت هایی موجز به شاگردان انتقال داد و هرگز نکوشید آن ها را، چنان که رویه فیلسوفان غرب است، در قالب ساختاری نظام مند ارائه دهد. همین امر باعث شده است تا محققان درباره شخصیت و تعالیم او اختلاف نظرهایِ جدی داشته باشند. نویسنده مقاله پیش رو مدعی است، کنفوسیوس پیش از هر چیز، یک نظریه پرداز و مصلح اجتماعی است، نه یک فیلسوف یا یک معلم اخلاق یا یک رهبر دینی. مطابق این خوانش، آموزه محوری او همسازی (هی) است و سایر اندیشه ها و تعالیم وی را باید در نسبت با این آموزه بازخوانی کرد. به اعتقاد کنفوسیوس، اگر در وهله نخست طبقه حاکم و سپس عموم مردم وظایف خود را در قبال دیگران به درستی بشناسند (جِنکْمینک)، پایبندی به وظایف خود را همچو یک تکلیف دینی قلمداد کنند (لی)، انگیزه آن ها از انجام وظایف نه کسب منفعت و سودجویی، بلکه شفقت و انسان دوستی باشد (رن)، و وظایف خود را به صحیح ترین صورت ممکن عملی سازند (یی)، انسان کامل و سرمشق (جُنتْسه) خواهند بود؛ بدین سان جامعه نیز به سامان خواهد شد و همسازی تحقق خواهد یافت.
۱۹۸۴.

قاعده «حجّیت فرازهای مستقل قرآن در سیاق و خارج از سیاق» در روایات تفسیری معصومین (ع)؛ مطالعه موردی: مفهوم فتنه در سیاق و خارج سیاق(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده:
منبع: مطالعات تطبیقی قرآن و حدیث سال ۱۲ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۲۲ 7 - 34

کلیدواژه‌ها: قرآن کریم روایات تفسیری قواعد تفسیر فرازهای مستقل حجیت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۴ تعداد دانلود : ۸۱
یکی از سبک های بیانی قرآن، حجیت فرازهای مستقل قرآن در سیاق و خارج از سیاق است. ریشه این قاعده، به برخی روایات تفسیری معصومین( برمی گردد که آن بزرگواران در نقش تعلیمی خویش، برخی آیات، یا بخش هایی از آیات قرآن را با نگاه مستقل فرا سیاقی به کاربرده و تبیین کرده اند. نخستین مرتبه علامه طباطبایی) به این قاعده توجه کرده است. این قاعده بیانگر موضوع توسعه مفهوم آیات و جاودانگی قرآن کریم است. در این پژوهش، هفت نمونه از این فرازهای مستقل آیات در سیاق و خارج از سیاق در موضوع فتنه در روایات تفسیری معصومین( واکاوی شده است. ازجمله این موارد، مفهوم فتنه در آیه 73 سوره انفال است که در سیاق، مرتبط با مسئله عمل نکردن به دستور پیوند با مؤمنان و قطع رابطه با کافران است؛ ولی در خارج از سیاق، معصومین( از آن مفهوم عدم اهتمام به دین داری و امانت داری در امر خواستگاری و ازدواج را ارائه داده اند. در برخی موارد، معصومین( افزون بر بهره گیری از یک فراز آیه شریفه به عنوان جمله مستقل خارج از سیاق، با تعیین مصداق فتنه، به این مفهوم عینیت نیز بخشیده اند. دقت در این قاعده می تواند راهگشای خوبی برای رسیدن به انبوهی از معارف قرآنی باشد.
۱۹۸۵.

بررسی تطبیقی شخصیت حماسی «کرنه» و «سهراب» در مهابارته و شاهنامه فردوسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ادیان و عرفان تطبیقی دوره ۸ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۲ 53 - 78

کلیدواژه‌ها: سهراب شاهنامه کرنه مهابارته

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۳ تعداد دانلود : ۸۹
پژوهش حاضر، وجوه شباهت و تفاوت بین دو شخصیت حماسی معروف و محبوب کرنه در مهابارته و سهراب در شاهنامه فردوسی را بررسی و تطبیق نموده است. سهراب در زمینه های گوناگونی به یکی از شخصیت های پهلوانی مهابارته به نام کرنه شباهت دارد. مقاله حاضر با استفاده از روش تطبیقی و با هدف دست یافتن به وجوه شباهت و افتراق کرنه در مهابارته و سهراب در شاهنامه نوشته شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که هر دو شخصیت مذکور، با مسیر زندگی و ویژگی-های قهرمانی و تراژیک مشابهی مواجه اند. برای مثال هر دو در جنگ، دلاوری ها و مهارت های بی نظیری نشان می دهند، بعد از تولد، دور از پدر زندگی می کنند، هویت پدرشان از آنها مخفی می ماند، نشان و هدیه بارز از طرف پدرشان دارند، برای یافتن هویت و جایگاه واقعی خود دست و پنجه نرم می کنند، ناآگاهانه به دست عزیزان خود می میرند و در نهایت تقدیر، سرنوشت تراژیک و بسیار غم انگیزی را برای آنها رقم می زند. می توان گفت چنین شباهت هایی می تواند برآمده از هم ریشه بودن فرهنگ و تمدن هند و ایران و سابقه مشترک قومی و نژادی آنها باشد. علاوه بر این تبادلات فرهنگی و ادبیاتی ایران و هند باعث شده تا الگوها، نقش آفرینی ها و مفاهیم فرهنگی مشترکی بین این متون شکل گیرد که کرنه و سهراب به نوبه خود نمونه ای از این مفاهیم مشترک محسوب می شوند.
۱۹۸۶.

بررسی تطبیقی قرارداد وام های سلف بانکی ایران با عقد سلم فقهی و شروط صحت آن در مذاهب(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات فقه اقتصادی سال ۶ زمستان ۱۴۰۳ شماره ۴ 53 - 66

کلیدواژه‌ها: فقه مذاهب اسلامی بیع سلم وام سلَف کشاورزی بانک

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۰ تعداد دانلود : ۵۵
زمینه و هدف: پیش خرید نقدیِ محصولات واحدهای تولیدی به قیمت معین است که به منظور تأمین قسمتی از سرمایه در گردش واحدهای تولیدی بکار گرفته می شود. بنابر تعاریف فقها، به لفظِ سَلَم یا سَلَف؛ یا خریدِ مال مدّت دار به نقد دانسته شده است. مواد و روش ها: این تحقیق از نوع نظری بوده و روش تحقیق به صورت توصیفی تحلیلی می باشد و روش جمع آوری اطلاعات بصورت کتابخانه ای است و با مراجعه به اسناد، کتب و مقالات صورت گرفته است. ملاحظات اخلاقی: در این مقاله، اصالت متون، صداقت و امانت داری رعایت شده است. یافته ها: عقود بانکی فعلی، مربوط به دریافت وام سلف از جانب بانک های ایران شروطی دارد که با توجه به تعاریف فقهی بیع سَلَم و شروط صحّت آن؛ در می یابیم که تفاوت های موجود میان عقود بانکی در بانک های ایران و قوانین فقهی بیع سَلَم، و اختلاف در شروط اعطای وام های سَلَف از جانب بانک ها، و شروط ثمن و کالا در صحّت بیع سلم، سبب فساد عقود سَلَم میان بانک ها و مشتریان می شود. نتیجه: دربازپرداخت وام سلف بانکی، مسلم فیه (کالا) که بصورت غیر منقول معامله می گردد، مانند بیع نقد به نقد به علاوه سودی از پیش تعیین شده تغییر می یابد، یعنی در این عقود بانکی، مسلَم إلیه کالا را می فروشد و در ازای مبیع که از قیبل محصول یا صنعت است، پول نقد را به ربّ السّلم تسلیم می کند که برخلاف یکی از شروط صحّت مسلم فیه است.
۱۹۸۷.

نقش نظام اخلاقی قرآن کریم در سلامت جسم انسان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های اخلاقی سال ۱۴ بهار ۱۴۰۳ شماره ۳ (پیاپی ۵۵) 131 - 150

کلیدواژه‌ها: سلامت جسم انسان نظام اخلاقی قرآن قرآن

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۹ تعداد دانلود : ۱۴۹
سلامت جسمانی به عنوان یکی از ابعاد سلامت در کنار سلامت معنوی، روانی و اجتماعی در بسیاری از نظام ها و مکاتب مورد توجّه قرار گرفته است .در این میان قرآن کریم با تبیین مفاهیم اخلاقی با وسعتی در تمامی ابعاد زندگی فردی و اجتماعی انسان، در صدد تبیین یک نظام فکری و معرفتی به نام«نظام اخلاقی» مشتمل بر سه عنصر مرتبط و منسجم؛ اهداف، مبانی و اصول می باشد.و با دور روش پیشگیری و درمان در صدد تأمین و ارتقای سلامت معنوی انسان می باشد. از این رو این پژوهش در صدد است با روش توصیفی و تحلیلی به این سؤال اساسی پاسخ دهد که نقش نظام اخلاقی قرآن چگونه بر سلامت جسم انسان تأثیرگذار می باشند؟ نظام اخلاقی قرآن با دو روش؛ پیش گیری و درمان در صدد تأمین سلامت جسم انسان می باشد .آگاهی بخشی، زدودن رذایل اخلاقی، رعایت بهداشت و پاگیزگی در ابعاد، پاگیزگی بدن و لباس و بهداشت جنسی و بهداشت تغذیه از روش های پیش گیری نظام اخلاقی قرآن در سلامت جسم می باشند. روش های درمان به دو بخش روش درمان از طریق اسباب باطنی و معنوی و درمان از طریق اسباب ظاهری تقسیم می شوند. تقوا، صله رحم، نماز ، قرآن ، دعا، توبه و استغفار از روش-های اسباب باطنی و روزه داری، پرهیز از اسراف و پرخوری انیز مهم ترین اسباب مادی در سلامت جسم می باشند.
۱۹۸۸.

چیستی وچگونگی وابستگی افعال به نماز: تحلیلی فقه الحدیثی از روایت«کُلّ شَیْ ءٍ مِنْ عَمَلِکَ تَبَعٌ لِصَلَاتِک»(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه علوم حدیث تطبیقی سال ۱۱ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۲۰ 319 - 352

کلیدواژه‌ها: امام علی (ع) فقه الحدیث عمل تبعیت طبیعت نماز

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۱ تعداد دانلود : ۶۳
تحلیل فقه الحدیثی روایت «وَاعلَم أنَّ کُلّ شَیْ ءٍ مِنْ عَمَلِکَ تَبَعٌ لِصَلَاتِک» صورت جدیدی از چرایی صدور احادیث متعدد وعلت اقبال فراوان علما به نماز در قالب آداب الصلاه، اسرارالصلاه و ... است،زیرا روشن است که توجه فوق، تنها از این جهت نیست که نماز مانند دیگر عبادات، عملی عبادی و متشکل از اجزاء، شرایط، افعال واذکار است. چون حدیث مزبور در سایه پیوندی که میان دو لفظ عام «کُلّ»و«شَیء» با عمل انسان ایجاد کرده نشان می دهد که همه اعمال وابسته به نماز است. هدف این تحقیق معرفی عملی است شرعی که فراگیری تأثیر آن با توجه به قرائن متصله حدیث، تعالی حیات بشری و بهره مندی از فوائد اعمال ومصونیت از پیامدهای تعامل ناصحیح با نماز را به صورت عام آشکار می سازد. لذا مسئله تحقیق حاضر تبیین مدّعای فوق الذکر یعنی اثبات اصل تبعیت اعمال از نماز و همچنین موشکافی چگونگی این تبعیت خواهد بود. یافته ها نشان می دهد که نماز دستگاهی چندمنظوره است که گاه در لباس دفع موانع، گاه در لباس رفع نواقص وگاه درلباس ارتقای قابلیّت های اعمال جلوه می کند که در سایه اثرپذیریِ دوسویه اعمال انسان از نماز ونماز از اعمال انسان محقّق می گردد، یعنی هم سبب سیر «روح»و«نماز» از عالم مُلک به ملکوت در«حرکت انتقالی» وهم سبب ارتقاء کیفیت این دو در «حرکت وضعی» می شود. این مقاله با روش کتابخانه ای ورویکردی توصیفی تحلیلی وبا محوریت این حدیث به بررسی مقولات فوق پرداخته ومی کوشد تا اصول برآمده از آن را با تکیه بر مباحث علم اصول فقه مانند اطلاق، مناسبت حکم وموضوع، جواز استعمال لفظ دراکثر از معنای واحد ونیز قرائن متّصله ومنفصله حدیث، تبیین کند.
۱۹۸۹.

جستاری در «راسخان در علم» در قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآن و حدیث سال ۵۶ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۱ 199 - 214

کلیدواژه‌ها: علم الهی یا لدنی علم غیب قصر و حصر نسبی همنشین و جانشین ائمه معصومین (ع)

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۶ تعداد دانلود : ۸۰
«راسخان در علم» تعبیری قرآنی با کاربردی اندک ولی بسیار مهم است. بازیابی معنای این عبارت و بازشناسی آن در دو کاربرد قرآنی و مباحث مرتبط، هم چنان نیاز به پژوهش دارد. با بررسی سخن واژه شناسان و فرهنگ نگاران واژه های قرآنی، می توان به معنایی جامع تر از آن چه گفته شده، دست یافت و با ارزیابی اقوال مفسران و بازیابی و هم افزایی رویکردهای ادبی، مانند: تناسب و اسلوب کلام، قصر و حصر در علم معانی و بلاغت، اِعراب و نحو، معناشناسی، رابطه هم نشین ها و جانشین ها و توجه به کاربردهای موارد مرتبط در دیگر آیات و بخش های قرآن کریم و. می توان معنای آن را بازشناسی کرده و کاربرد آن را در قرآن و مباحث مرتبط نشان داد. معنای این عبارت، عالمان به علم الهی [یا علم لَدُنِّی و موهبتی] است که خداوند با خواست خود به برخی از بندگانش، عطاء می کند. این علم، رسوخ و استواری، باور و آرامش قلبی برای آنان دارد و ایشان را از لغزش و تردید رها می سازد. این همان معنای راسخان در علم در قرآن کریم است که ائمه معصومین(علیهم السلام)، مصادیق والای آن بوده و همچنین، عالمان به تأویل قرآن کریم نیز هستند؛ گرچه هر دو امر، محدود و منحصر در آنان نیست بلکه ملازمه ای میان راسخان در علم با عالمان به تأویل وجود ندارد.
۱۹۹۰.

گونه شناسی روایات معراجیّه؛ کارکرد روایات معراجیه در تفسیر معصومان(ع) از قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات علوم قرآن و حدیث سال ۲۱ تابستان ۱۴۰۳ شماره ۲ (پیاپی ۶۲) 51 - 76

کلیدواژه‌ها: معراج پیامبر (ص) تفسیر قرآن تفاسیر روایی وحی غیرقرآنی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۸ تعداد دانلود : ۸۸
مطالعه ی اجمالی در موضوع معراج پیامبر اسلام(ص) روشن می سازدکه ادراکات حاصل از این واقعه سترگ، نقش بسزایی در تفسیر معصومان(ع) از قرآن داشته است، امّا این مهّم در شمار دستاوردهای متعدّدی که برای معراج ذکر شده و نیز در تحقیقات بسیاری که در شئونات مختلف معراج صورت گرفته، مغفول مانده است. این پژوهش به منظور پاسخ یابی به این سوال صورت گرفته که کارکرد معراج پیامبر(ص) در تفسیر اهل بیت(ع) از قرآن چیست؟ با توجه به آنکه در هیچ آیه ای به صراحت سیرشبانه پیامبر(ص) ذکر نشده و اغلب داده ها بر محور روایات می چرخد،گونه شناسی روایاتِ معراجیّه ای که ذیل آیات قرآن از اهل بیت(ع) نقل شده، راهکاری است که این پژوهش به کار گرفته تا با ارائه تعداد اندکی از انواع گونه های این روایات، به اثرگذاری معراج در تفسیر قرآن پی برد. ضمن اذعان به قلّت گونه های مشاهده نشده در روایات معراجیّه (که در صورت وجود، حاکی از تعداد اندک آنهاست)، یافته ها نشان می دهد اغلب گونه های ذکر شده برای سایر روایات در روایات معراجیّه منقول از اهل بیت(ع) نیز وجود دارد، علاوه بر این، گونه هایی مستقل، با عناوین نوین در این روایات قابل ذکر است. نتیجه آنکه معراج، بستری است که فرصت مشاهده عینی اِنذارها و بشارت ها، ذکرمصادیق و بیان جزئیاتی را که در قرآن مسکوت بوده است، در غالب روایات نبوی برای اهل بیت(ع) فراهم آورده است. به باور نگارنده در صورت وحیانی ندانستن بعضی روایات معراجیّه نبوی که جنبه تفسیری دارند، دستِ کم آن دسته از روایات معراجیّه نبوی که از مکالمه مستقیم خدا و پیامبر(ص) حکایت دارد، درصورتی که مرتبط با مدلول آیات قرآنی و در تفصیل آن ها باشد، در شمار وحی غیرقرآنی به شمار می آید و به دلیل انتساب به خدا و تقریب به قرآن، از امتیاز ویژه ای نسبت به سایر روایات نبوی(ص) و احادیث قدسی برخوردار است.
۱۹۹۱.

معنی شناسی تأویل در قرآن با روش های تحلیل توزیع پیکره ای و نظریل شبکه های شعاعی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات علوم قرآن و حدیث سال ۲۱ پاییز ۱۴۰۳ شماره ۳ (پیاپی ۶۳) 159 - 186

کلیدواژه‌ها: قرآن تأویل معنی شناسی توزیعی نظریه شبکه های شعاعی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۸ تعداد دانلود : ۹۹
«تأویل» از موضوعات مهم علوم قرآنی، با کاربردهای متعدد در قرآن و روایات است؛ که در میان آن ها «تأویل قرآن» به سبب ارتباط با حوزه فهم آن جایگاه مهمی دارد. با وجود این که نظریه های متفاوتی در بیان معنی تأویل در قرآن مطرح شده، آثار متعدد معاصر، نشانگر عدم بیان دیدگاهی جامع و تلاش پژوهشگران برای یافتن این معنی است. در پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی، از طریق روش های معنی شناسی جدید، به معنای واژه تأویل در قرآن پرداخته می شود. به این منظور، پس از معرفی اجمالی دیدگاه های مختلف در مورد واژه تأویل در قرآن از دو روش «تحلیل توزیع پیکره ای» و «نظریه شبکه های شعاعی» برای یافتن معنای این واژه استفاده شد. بر اساس روش توزیعی، برای واژه تأویل در قرآن دو معنای کلی «رجوع به یک معیار»، و «منشأ ایجاد یک پدیده» به دست آمد؛ که معنای اخیر، خود به چهار معنا، شامل تعبیر رؤیا (منشأ ایجاد رؤیا)؛ هدف و مراد فاعل (منشأ ایجاد عمل)؛ حقایق وجودی، و مفاهیم الفاظ (منشأ ایجاد قرآن)، گسترش یافته است. در بررسی این واژه با نظریه شبکه های شعاعی نیز، واژه سرنمون «آل»، به معنای «ستون خیمه»، شبکه شعاعی معنا را برای ریشه «أول» شکل می دهد. از دستاوردهای ارزیابی نظریات تأویل با نتایج معنی شناسی واژه تأویل، حذف معنای «عاقبت» از مجموعه معانی ذکرشده برای این واژه است.
۱۹۹۲.

صورت بندی «اصل سازگاری با فطرت» در اندیشه اخلاقی امام خمینی (ره)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: متین سال ۲۶ پاییز ۱۴۰۳ شماره ۱۰۴ 111 - 135

کلیدواژه‌ها: نظریه فطری اخلاق اصل سازگاری با فطرت عمل به وظیفه اخلاقی قانون کلی اخلاق امام خمینی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۴ تعداد دانلود : ۹۹
نظریه اخلاقی امام خمینی اندیشه ای فطرت محورانه است که بر اساس آن اخلاقیات یعنی بینش ها و گرایش های اخلاقی از احکام و لوازم فطرت عشق به خیر و کمال و تنفر از شر و نقصان هستند و به حکم فطری بودن از بداهت، اختلاف ناپذیری و تغییرناپذیری برخوردارند؛ از این رو، در نظریه فطری اخلاق همه اصول کلی و احکام جزئی اخلاقی با ابتنا بر فطرت تبیین و توجیه می شود. بدین ترتیب، اصل بنیادین و غایی در این نظریه اصل سازگاری با فطرت است که شرط لازم وصف اخلاقی بودن احکام اخلاقی است. اما کاربرد این اصل مستلزم ارائه صورت بندی واضحی از آن با قیود مفهومی و لوازم آن است تا بتوان آن را به عنوان معیار عام اخلاقی مبنای استنتاج احکام اخلاقی قرار داد. از این رو تلاش شده است تا با روش تحلیل مفهومی از این اصل صورت بندی ای با قیود مفهومی آن به دست داده شود. بر اساس این تحلیل نشان داده شد که چگونه عمل به وظیفه ای که باور داریم عملی اخلاقی است از لوازم سازگاری با فطرت است و همچنین این اصل به عنوان یک قانون کلی اخلاقی از ما می خواهد که به آنچه باور داریم وظیفه اخلاقی همگانی است التزام بورزیم.
۱۹۹۳.

روش و مؤلفه های دین پژوهی تطبیقی در پژوهش های ابوریحان بیرونی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: انسان پژوهی دینی سال ۲۱ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۵۱ 197 - 213

کلیدواژه‌ها: ابوریحان بیرونی ماکس مولر روش شناسی دین پژوهی تطبیقی مطالعه علمی دین

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۶ تعداد دانلود : ۸۲
دین پژوهی تطبیقی، دانشی است جدید که در نیمه دوم قرن نوزدهم و با تلاش های ماکس مولر ظهور کرد. سال ها پیش از این، ابوریحان بیرونی، دانشمند ایرانی قرن پنجم هجری، شیوه ای جدید در مواجهه با دیگر ادیان و شرح و تبیین باورها و مناسک آنها پی ریزی کرد. روش ابوریحان بیرونی در تحقیقاتش بر چهار اصل مبتنی بود که سال ها بعد دانشمندان غربیِ دین پژوهی از آن برای نظام مندکردن روش علمی خود بهره بردند. این اصول عبارت اند از: بی طرفی و تعصب نداشتن در پژوهش، روش تجربه عینی، تطبیق بین الادیانی و توجه کامل به موضوعات خاص دین پژوهی. بیرونی با نگاهی مردم شناسانه، اعتقادات و باورهای هر گروهی را به فراخور حالشان شرح می دهد و با توجه به اصول مطرح شده، عقاید و باورها را تطبیق و تبیین می کند. از منظر فردریش ماکس مولر، که وی را بنیان گذار دین پژوهی تطبیقی می دانند، این شاخه از علم شاخصه هایی دارد، از جمله اینکه باید توصیفی، عینی و به دور از تعصب و ارزش گذاری باشد. در این مقاله می کوشیم نشان دهیم که روش دین پژوهی ابوریحان بیرونی واجد عناصر و شاخصه های مد نظر ماکس مولر نیز هست. با توجه به روش و پژوهش ابوریحان بیرونی و نحوه توصیف او از مشاهداتش، سزاست که او را حتی با مقیاس و ملاک دین پژوهان بزرگ غربی، مانند ماکس مولر، از پیش گامان این رشته علمی بدانیم.
۱۹۹۴.

تفسیر حیات انسانی و نقد عقل مدرن از منظر نیچه و اقبال لاهوری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: انسان پژوهی دینی سال ۲۱ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۵۱ 215 - 237

کلیدواژه‌ها: نیچه اقبال لاهوری عقلانیت تفسیر جهان حیات انسانی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۸ تعداد دانلود : ۱۱۱
نیچه خرد را شرط لازم و نه کافی برای حیات انسانی می دانست؛ اما به اندیشمندی خردستیز شهرت یافت. اقبال لاهوری نیز با نقد عقلانیت مدرن غربی در پی بازسازی فکر دینی در اسلام بود. فهم چیستی و صورت بندی نقد این دو اندیشمند بر عقلانیت مدرن و چگونگی تفسیر آنها از جهان و حیات انسانی، مسئله محوری این مقاله است. نیچه می کوشد با اجتناب از مطلق نگری، کارکرد عقل را محدود و مشخص نموده و درعین حال آن را از سلطه ایدئولوژیک برهاند و سپس در کنار غریزه و احساس بنشاند. اقبال نیز در اشعار و نوشته هایش با نقد عقل فلسفی، بر تجربه و شهود تأکید می کند. نیچه جهان را فاقد معنا می داند و بر شور زندگی و پررنگ کردن جنبه های دیونیزوسی آن تأکید دارد و با اذعان به مرگ خدا هرگونه نظام سازی دینی و اخلاقی را منتفی می سازد. اما اقبال عقل را  نعمت الهی دانسته و قصد دارد بر پایه نظام اندیشه ای دینی منسجم و متشکل از منابع سه گانه شناخت؛ یعنی طبیعت، تاریخ و تجربه، جهان را تفسیر کرده و معنای زندگی را دریابد و بدین ترتیب به هر دو بعد آپولونی و دیونیزوسی جهان و حیات انسانی توأمان توجه دارد. در این مقاله سعی شد با بررسی شبکه معنایی هر متفکر وجوه اشتراک و افتراق اندیشه آنان در مورد تفسیر حیات انسانی مشخص گردد. یافته ها حاکی ست که مهمترین ویژگی اندیشه ی نیچه و اقبال وجه انتقادی و سنت شکنی آنهاست. آنها عقل انسان را به تنهایی قادر به فهم صیرورت هستی نمی دانند و برای تفسیر جهان نیاز به پیوند انسان با حیات را لازم و بیشترین سطح آگاهی و اندیشه ورزی فیلسوفان را ناشی از غرایز نهانی آنها می دانند. البته اقبال چه در نقد مدرنیته و فرهنگ یونانی و چه در ناکافی دانستن عقل انسانی برای فهم جهان و حیات انسانی با نیچه اشتراک عقیده دارد، ولی برای غرایز انسانی جایگاهی بسان نیچه قائل نیست. در این پژوهش نگارنده قصد دارد با روش هرمنوتیک قصد گرا و مؤلف محور کوئنتین اسکینر و جمع آوری اطلاعات به شیوه کتابخانه ای به بررسی دیدگاه متفکران مذکور بپردازد، کاری که تاکنون انجام نشده است.
۱۹۹۵.

خودآگاهی خداوند در بیانات امام رضا (ع)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: اندیشه دینی دوره ۲۴ بهار ۱۴۰۳ شماره ۹۰ 23 - 42

کلیدواژه‌ها: خود خودآگاهی علم حصولی علم حضوری صفات ذاتی صفات فعلی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۲ تعداد دانلود : ۶۵
صفت علم الهی، همواره از بحث برانگیزترین صفات خداوند بوده است. بحث از علم الهی، از جهت چیستی معلوم علم، به اقسام متعددی تقسیم شده است که در این میان، لحاظ ذات خداوند متعال به عنوان معلوم، بحث از خودآگاهی خداوند و مباحث در پیوند با آن را پیش می کشد. سابقه این مسأله را می توان در فلسفه های پیشا اسلامی، همچون فلسفه یونان و اسکندریه، کاوید، اما لااقل از اوائل قرن دوم هجری، به عنوان یکی از سؤالات الهیاتی مورد توجه مسلمانان قرار گرفته است. در اواخر قرن دوم هجری، و پیش از آنکه «مابعدالطبیعه» و «اثولوجیا» مورد ترجمه قرار گیرند، مسأله خودآگاهی خداوند در بیانات امام رضا (علیه السلام) با تبیینی فلسفی به چشم می خورد. امام (علیه السلام) با به کار گرفتن واژه «المعلمه» خودآگاهی خداوند متعال را نفی می کند که با لحاظ ساختار سخن، نحوه استدلال و نیز لحاظ سائر بیانات ایشان (علیه السلام) روشن می شود، که تنها گونه ای خودآگاهی از خداوند سلب شده است، و این گونه عبارت است از علم حصولی به خود، که صرفاً به سبب حضور «دیگری» محقق می گردد.
۱۹۹۶.

نظریه ی تلبیس (التباس) در منظومه فکری شنکره چاریه و روزبهان بقلی شیرازی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: اندیشه دینی دوره ۲۴ تابستان ۱۴۰۳ شماره ۹۱ 123 - 140

کلیدواژه‌ها: جهان تلبیس التباس برهمن حق تعالی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۷ تعداد دانلود : ۸۷
در منظومه فکری شنکره چاریه، نظریه تلبیس یکی از مهم ترین نظریه هایی است که تحلیل و بررسی تطبیقی آن میزان همانندی اندیشه های خداشناسی و جهانشناسی این دو حکیم را در دو سنت فکری متفاوت نشان می دهد. در منظومه فکری شنکره چاریه تلبیس همان مایا است که عبارت است از قدرت خلاقه برهمن که نسبت میان عالم شهود و وجود مطلق را تصویر می کند. در منظومه فکری شنکره چاریه، برهمن از طریق قدرت تلبیس است که به آفرینش جهان و کثرات موجود در آن می پردازد. در منظومه فکری روزبهان بقلی نظریه تلبیس یکی از بنیادی ترین اجزای فهم طریقت صوفیانه و سنت فکری او است که برای تبیین رابطه میان عالم شهود و علت غایی جهان کاربرد دارد. در اندیشه روزبهان خداوند در مقام تلبیس از طریق صفاتش در قالب آیات در عالم محسوس تجلی می کند. در منظومه فکری روزبهان عالم محسوس محل تجلی حضرت حق تعالی است. هر دو حکیم برای تبیین نسبت میان عالم شهود و وجود مطلق از نظریه تلبیس سود جسته اند و بر این باورند که ویژگی متمایز تلبیس ابهام و پوشانندگی و توهم و فریب کیهانی است. براین اساس خداوند از طریق تلبیس است که خود را در جهان شهودات ظاهر می سازد. از جمله اختلاف های این دو حکیم این است که انگیزه خداوند در هنگام تجلی و ظهور متفاوت است. برهمن از سر بازی و تفریح دست به آفرینش عالم می زند اما خدای روزبهان از سر عشق به آفرینش عالم می پردازد. یافته های تحقیق نشان می دهد که در منظومه فکری هر دو حکیم نظریه تلبیس نقش بنیادین در تبیین امر آفرینش و فهم حقائق جهانشناسی دارد.
۱۹۹۷.

معنایابی اصطلاح های درون حدیثی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۹ پاییز ۱۴۰۳ شماره ۳ (پیاپی ۱۱۳) 3 - 22

کلیدواژه‌ها: گزاره های تبیینی شیوه تقلیدی معنایابی روش اجتهادی معنایابی گونه شناسی اصطلاح

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۳ تعداد دانلود : ۸۲
برخی واژه ها یا عبارت ها تبدیل به اصطلاح می شوند و معنا یا کاربردی نوپدید در کنار معنای لغوی و اصلی خود می یابند. معنای بیشتر این کاربردهای جدید را نمی توان در کتاب های متداول لغت یافت و دستیابی به معنای آنها شیوه دیگری می طلبد. مقاله پیش رو، در پی ارائه شیوه هایی برای معنایابی اصطلاح های به کار رفته در متون حدیثی است و آن را در نمونه هایی به کار برده است. شیوه نخست، مراجعه به احادیث تبیین کننده است که یکی از منابع غنی آن، معانی الاخبار شیخ صدوق است. در شیوه دوم یا شیوه تقلیدی، به کتاب های غریب الحدیث و نیز شرح حدیث مراجعه می کنیم و معنای ارائه شده ایشان را می پذیریم. در شیوه سوم یا اجتهادی، همه کاربردهای واژه یا عبارت را گرد می آوریم و دسته بندی می کنیم؛ سپس به تحلیل و حدس زدن معنا می پردازیم و در پایان به نسبت سنجی معنای حدسی با سیاق متنی و مقامی اقدام می کنیم.
۱۹۹۸.

بررسی تاریخی و تحلیلی ابن شهاب زهری: جایگاه و تأثیرات در تدوین حدیث با رویکرد حضرت آیت الله خامنه ای (مد ظله العالی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوه نامه فقه و علوم اسلامی دوره ۳ بهار ۱۴۰۳ شماره ۸ 23 - 40

کلیدواژه‌ها: محمّد بن مسلم زُهری نگارش حدیث تدوین حدیث آیت الله خامنه ای

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۶ تعداد دانلود : ۹۷
محمّد بن مسلم بن شهاب زُهری ازجمله راویان به نامِ تاریخ حدیث شمرده می شود. آگاهی زهری به اخبار و راویات موجب شده تا بر طبقات بعد از خود تأثیرگذاری حداکثری داشته باشد. بررسی شرح و احوال زندگانی ابن شهاب زهری، گویای دو رویکرد متفاوت ایشان در نقل وانتقال احادیث و روایات است. زمانی که مصلحت بر آن می باشد که خود را منتسب به منبع و مرجع اصلی حدیث بداند، چهره ای ولایی و تابع از خود به نمایش می گذارد که به اکراه و از روی ناخرسندی به سمت مروانیان کشیده شده است. این تاکتیک زهری توانسته ستایش و تحسین برخی دوست داران اهل بیت (ع) را برانگیزد. با این وجود قرابت و مؤانست زهری که حاصل دنیاطلبی او از یک طرف و نیاز دستگاه حاکمان جور أموی به علمش از سوی دیگر را می توان به عنوان یکی از نقاط عطف زندگی زهری نام برد. پیامد چنین رویکردی، جعل احادیث در جهت تقویت حاکمیّت ستم پیشه و تضعیف مخالفان به ویژه خاندان عصمت و طهارت بوده است. زهری در این کار تا آنجا موّفق است که مفتخر به عنوان نخستین تدوین گر حدیث می شود. در پژوهش حاضر که به روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته، شخصیت و شیوه علمی ابن شهاب با توجّه به دیدگاه آیت الله خامنه ای به چالش کشیده شده است. مطابق با مستندات موجود، عدم اتقان فقاهت و وثاقت ابن شهاب زهری و همچنین عدم پیشگامی اش در نقل و تدوین حدیث مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.
۱۹۹۹.

پاسخ به نقدهای آقای محمد سوری در مقاله «معرفی و نقد کتاب مجموعه آثار ابن خفیف شیرازی»

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۵ مهر و آبان ۱۴۰۳ شماره ۴ (پیاپی ۲۰۸) 531 - 536
حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۱ تعداد دانلود : ۹۰
در شماره 206 مجله آینه پژوهش، مقاله ای به قلم آقای محمد سوری در ارتباط با معرفی و نقد کتاب «مجموعه آثار ابن خفیف شیرازی» درج شده است که من می کوشم در این نوشته کوتاه ضمن بررسی و صحت سنجی این نقدها، به کوتاهی به آنها پاسخ گویم و قضاوت نهایی درباره درستی و نادرستی ادعاهای ایشان را به عهده اهل فضل و دانش می گذارم.
۲۰۰۰.

بررسی و نقد اشکالات سیّد ابوالفضل برقعی بر «حدیث لوح جابر» با رویکرد کلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه کلام تطبیقی شیعه سال ۵ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۹ 27 - 103

کلیدواژه‌ها: حدیث لوح جابر جابربن عبدالله انصاری اثنی عشریه سیّد ابوالفضل برقعی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۸ تعداد دانلود : ۶۱
سیّد ابوالفضل برقعی از چهره های منتقد شیعی است که تمایلات زیادی به تفکرات قرآن بسندگی دارد. «کَسر الصَنَم» در نقد اصول کافی  از آثار او است. (مساله) برقعی ضمن رد احادیث «اثنی عشریه» به نقد حدیث لوح جابر پرداخته است. حدیث لوح از احادیث مشهوری است که دلالت بر معرفی و تعیین 12 امام از سوی خداوند در زمان رسول اکرم (ص) دارد. (هدف) این نوشتار تلاشی است برای بررسی، نقد و پاسخ به اشکالات برقعی (روش) با روش تحلیلی توصیفی. (یافته ها) مهم ترین مشکل این روایت از نظر برقعی ضعف سند آن است که با توجه به اسناد متعدد این روایت و صحت برخی از طرق آن این نقص وارد نیست. اشکال مخالفت حدیث با تاریخ ناشی از برداشت اشتباه از روایت و تصور ملاقات جابر با امام صادق (ع) است که در پرتو فهم صحیح روایت برطرف می شود. (نتیجه) روایت جابر یک روایت منفرد نیست، و از طرق گوناگون نقل شده و تعارضی بین نقل های آن و سایر متون روایی و اصول مکتب تشیع وجود ندارد و از این رو معتبر و قابل قبول است.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

زبان