افق ۱۴۳۰

پژوهش حاضر با هدف تبیین دورنمای ساختار جمعیتی کشور در افق (۱۴۳۰) و تأثیر آن بر حوزه های دفاعی امنیتی، به بررسی روندهای جمعیتی تأثیرگذار در افق مورد نظر پرداخته است. نوع و روش این پژوهش توسعه ای- کاربردی و رویکرد آن ترکیبی (کمی و کیفی) است. در بخش کیفی از پنل های خبرگی برای تحلیل روندهای جمعیتی و در بخش کمی از پرسشنامه محقق ساخته بهره گیری شد. جامعه آماری این پژوهش را خبرگان سازمان های نیروهای مسلح و مراکز علمی جمعیت شناختی تشکیل داده است. حجم نمونه انتخاب شده در بخش کیفی تعداد (۲۰) نفر از خبرگان و در بخش کمی به صورت هدفمند از تعداد (۱۰۰) نفر خبرگان در دسترس نظرخواهی شد. برای تجزیه وتحلیل اطلاعات از تحلیل روند، آماره های توصیفی و استنباطی استفاده شده است. روندهای نزولی نرخ رشد جمعیت و باروری، تراکم ناهمگون، افزایش سالخوردگی، افزایش مهاجرت، توسعه شهرنشینی، افزایش سن ازدواج و افزایش طلاق، به تغییرات اساسی در ساختار جمعیت ایران منجر شده و استمرار این روندها تا افق (۱۴۳۰) موجب تأثیرگذاری بر حوزه های دفاعی امنیتی خواهد شد. در یک رتبه بندی کلی با تجمیع تمامی مؤلفه های حوزه های شش گانه (اقتصادی، اجتماعی/فرهنگی، سیاسی، نظامی، زیست محیطی و علم و فناوری) به ترتیب، مؤلفه های تأمین نیروی وظیفه، افزایش هزینه های تأمین امنیت انتظامی و اجتماعی، تهدید تمامیت ارضی، تهدید امنیت منافع ملی و منابع اقتصادی و تأمین نیروی پایور بیشترین تأثیرپذیری را از روندهای جمعیتی کشور دارند. درمجموع، سه روند متراکم سالخوردگی، تراکم ناهمگون و واگرایی هویت های قومی-مذهبی تا افق (۱۴۳۰) بر حوزه های دفاعی امنیتی تأثیرگذار است.

این پژوهش با رویکرد توصیفی، تحلیلی و بررسی اسنادی، به تحلیل مؤلفه های ساختار جمعیتی و متغیرهای مؤثر بر تغییرات جمعیتی کشور و چشم انداز پیش روی در افق 1430 می پردازد. به طور عمده دو مؤلفه مهم «ترکیب» و «حرکت» جمعیت، برای تغییرات جمعیتی وجود دارد که برای هر یک، شاخصه هایی مطرح هست؛ شاخصه های ترکیب جمعیتی، توزیع و تراکم ناهمگون جمعیت، ساخت سنی و جنسی، هویت قومی و نژادی و شاخصه های حرکت جمعیتی، باروری، رشد جمعیت، سالخوردگی، مهاجرت، شهرنشینی، زناشویی و کاهش ازدواج و افزایش طلاق می باشد. به نظر می رسد با تداوم وضعیت موجود جمعیت، در افق 1430 باید شاهد رشد منفی جمعیت باشیم. یافته های پژوهش حاکی از این است که از میان چهار سناریوی «رشد حداکثری»، «ثبات باروری»، «کاهش باروری با شیب ملایم» و «کاهش شدید باروری»، دو سناریوی نخست برای جمعیت کشور امکان تحقق ندارد. تحقق دو سناریوی سوم و چهارم نیز محتمل الوقوع هستند؛ البته به شرط تلاش جدی و مستمر مسئولان و متولیان فرهنگی کشور برای موانع زدایی از مشکلات مربوط به ازدواج جوانان و تشکیل به هنگام خانواده برای آنان. با عنایت به عوامل شتاب زای بحران جمعیتی، و آمارهای غیررسمی کاهش شدید جمعیت به کمتر از 1 درصد، بسیار زودتر از افق 1430 رشد جمعیت کشور منفی خواهد شد.