شناسایی ساختار دانشی، و روند پژوهشی مدل سازی موضوعی حوزه قابلیت های پویا (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

هدف و مقدمه: دیدگاه قابلیت های پویا در پی آن است که توضیح مناسبی برای چگونگی مواجهه بنگاه های موفق با محیط های به شدت در حال تغییر کسب وکار و ایجاد مزیت رقابتی جهت پاسخ گویی به تغییرات پیرامونی پی درپی ارائه نماید. این دیدگاه یکی از برجسته ترین نظریه های حوزه مدیریت است که زمینه های مختلف آن را تحت تأثیر قرار داده است. با این وجود، دغدغه های تأمل برانگیزی درباره ساختار فکری پیشینه تحقیق این دیدگاه و حوزه پژوهشی مربوط به آن مطرح گردیده است. پراکندگی و درهم ریختگی پایه های نظری، تکثر و تنوع گیج کننده مفهوم پردازی ها، فقدان چارچوبی جامع از بینش های موجود، ادراکات و یافته های ازهم گسیخته و فقدان انسجام در بدنه دانش نمونه هایی از این دغدغه ها هستند. بر این اساس، پژوهش حاضر به دنبال آن است که با مرور جامع مستندات علمی منتشرشده در حوزه قابلیت های پویا به توسعه بینشی کل نگرانه نسبت به ساختار و روند موضوعی این حوزه پرداخته و در پاسخ گویی به دغدغه های مذکور که هویت پیشینه تحقیق را به عنوان یک کل واحد به چالش کشیده اند، سهیم گردد. روش شناسی : پژوهش حاضر از رویکرد متن کاوی و روش مدل سازی موضوعی استفاده کرده است. این رویکرد و روش ابزاری قدرتمند است که با تکیه بر آن می توان حجم عظیمی از مستندات را در مدت زمانی کوتاه و با کارایی لازم تحلیل نمود. به این منظور، ابتدا، مقاله های نشریات انگلیسی زبان که با موضوع قابلیت های پویا در ارتباط بوده و تا ابتدای سال 2019 میلادی در یکی از پایگاه داده های وب آوساینس یا اسکوپوس نمایه شده اند، به عنوان مجموعه مستندات مورد بررسی گردآوری شد. سپس، با توجه به اینکه چکیده یک پژوهش عصاره یافته های اصلی آن محسوب می گردد و منعکس کننده نکات برجسته آن مطالعه می باشد، چکیده های مستندات گردآوری شده به عنوان مجموعه متون مورد نیاز برای تحلیل متن کاوی در نظر گرفته شد. پس از ذخیره اطلاعات کتاب شناختی مستندات بازیابی شده و حذف اسناد تکراری یا موارد فاقد چکیده، تعداد این چکیده ها به 4206 مورد رسید. در مرحله بعد، به منظور پیش پردازش و پاک سازی مجموعه متون جمع آوری شده، اقداماتی نظیر یکسان سازی حروف بزرگ و کوچک کلمات، حذف اعداد و علائم نقطه گذاری، حذف کلمات زائد و ادغام کلمات هم ریشه با یکدیگر صورت پذیرفت. علاوه بر این، با استفاده از یکی از شاخص های ارزش گذاری متداول، کلمات فاقد ارزش کافی شناسایی و حذف گردیدند. در نهایت نیز با به کارگیری الگوریتم تخصیص پنهان دیریکله، مدل سازی موضوعی چکیده های جمع آوری شده صورت گرفت که در نتیجه آن ساختار موضوعی مستندات و روند زمانی هر یک از موضوعات حاصل گردید. یافته ها: در نتیجه، ساختار موضوعی و روند موضوعی حوزه قابلیت های پویا به دست آمد. منظور از ساختار موضوعی، دوازده موضوع برجسته در حوزه قابلیت های پویا است که در نتیجه مدل سازی موضوعی نمایان گردید و منظور از روند موضوعی نیز روند انتشار مستندات علمی مرتبط با هر یک از این موضوعات می باشد. هر موضوع گروهی از کلمات است که یک توزیع احتمالی از کل کلمات چکیده ها را در بر دارد. در این گروه، کلماتی که بیشترین نسبت احتمال را دارند، نمایان گر زمینه موضوعی غالب هستند. موضوعات به دست آمده عبارت اند از: 1. عملکرد بنگاه (معطوف به ارتباط بین قابلیت های پویا و عملکرد بنگاه)، 2. پیامدهای سازمانی (معطوف به پیامدهای عملیاتی قابلیت های پویا برای سازمان ها)، 3. تغییر سازمانی (معطوف به نقش تحول آفرین قابلیت های پویا در سازمان ها)، 4. چارچوب نظری (معطوف به مفهوم، مبانی، مفروضات، پیشینه و تکامل نظری قابلیت های پویا)، 5. مزیت رقابتی (معطوف به نقش قابلیت های پویا در ایجاد مزیت رقابتی بنگاه ها)، 6. اتحاد فناورانه (معطوف به قابلیت اتحاد فناورانه به عنوان یک قابلیت پویا)، 7. نوآوری محصول/خدمت (معطوف به قابلیت نوآوری به عنوان یک قابلیت پویا)، 8. عملکرد نوآوری (معطوف به ارتباط بین قابلیت پویای نوآوری و عملکرد سازمان)، 9. شبکه دانش (معطوف به قابلیت های شبکه سازی و مدیریت دانش به عنوان قابلیت های پویا)، 10. بازار بین المللی (معطوف به نقش قابلیت های پویا در پاسخ گویی بنگاه ها به نیاز ایجاد مزیت رقابتی در مواجهه با محیط های دائماً در حال تغییر بین المللی)، 11. فناوری اطلاعات (معطوف به قابلیت های پویای مبتنی بر فناوری اطلاعات و سیستم های اطلاعاتی) و 12. زنجیره تأمین (معطوف به قابلیت های پویای زنجیره تأمین و عملیات). روند موضوعی به دست آمده بیان نمود که از میان این موضوعات، موضوع 8 (یعنی عملکرد نوآوری) یک موضوع نوظهور در حوزه قابلیت های پویا به شمار می رود و همچنین سایر موضوعات نیز روند رو به رشدی در سال های اخیر داشته اند. بحث و نتایج: در این مطالعه تکمیلی، می توان نتایج مدل سازی موضوعی را در قالب پرسشنامه یا مصاحبه به خبرگان حوزه قابلیت های پویا عرضه نمود تا از بازخورد تخصصی آن ها برای دستیابی به تفسیر و مفهوم سازی متقن تر بهره مند شد. علاوه بر این، شایان ذکر است که استفاده از رویکرد متن کاوی و روش مدل سازی موضوعی در مقایسه با بهره گیری از رویکرد های مروری متداول مانند روش های فراترکیب و مرور نظام مند پیشینه تحقیق، تنها بینش کل نگرانه ای را فراهم می آورد که از دید برخی محققان محدودیت این نوع از تحلیل ها محسوب می گردد. بنابراین، محققان می توانند به توسعه روش های خاصی از متن کاوی پرداخته تا محدودیت مذکور به قدری مرتفع گردد و یا آنکه در مواردی از این روش ها استفاده نمایند که مزایای این قسم از تحلیل ها (مانند: تحلیل سریع حجم عظیمی از متون، پرهیز از قضاوت های ذهنی و توسعه یک چشم انداز کلان نسبت به ساختار دانشی و روند پژوهشی یک حوزه مطالعاتی) بر محدودیت آن ها غلبه نماید. همچنین به محققان علاقه مند به مطالعه در زمینه قابلیت های پویا پیشنهاد می شود که قلمرو مربوط به هر یک از موضوعات شناسایی شده در پژوهش حاضر را به تفکیک مورد وارسی دقیق قرار داده تا به ساختار ارائه شده در این تحقیق عمق ببخشند و لایه های زیرین آن را نیز احصاء نمایند. در این میان، با توجه به نتایج حاصل، پرداختن به موضوعات عملکرد و نوآوری از اولویت بالاتری در پیشینه تحقیق قابلیت های پویا برخوردار می باشد. علاوه بر این، شایان ذکر است که با توجه به محدودبودن تعداد مستندات مرتبط با هر یک از این موضوعات، پژوهش گران می توانند برای دستیابی به این مهم از روش های کیفی نیز در کنار تکنیک های متن کاوی و علم سنجی بهره بگیرند.